مبانی و مبادی تدبر

[راهی هدایت]

مبانی ومبادي
بسم الله الرحمن الرحیم
هدف از کلاس :پایه گذاري براي یک فهم قرآنی، یک نوع خاص از فهم قرآن به اسم "تدبر". براي اینکه چنین چیزي پایه گذاري شود
نیاز به تلاش است وباید مجاهدانه وارد مسیر شویم.
اگر به آن چه که امروز در آن قرار داریم در رابطه با قرآن متوجه یک خلأیی هستیم که نمیشود به راحتی از کنارش گذشت حقیقتا قرآن
توانمندي هاي فراوانی دارد نقش هاي بسیار بزرگی میتواند ایفا کند در عرصه فردي واجتماعی زندگی بشري در زمینه هاي مختلف (این
باور ماست قرآن آنطور که ادعا میکند ویا درموردش ادعا شده اثر گذاري ندارد آن طور که باید در صحنه نیست ودست مخاطبان خود را در
عرصه هدایتگري نمیگیرد.)

[راهی هدایت]

اگر در یک نگاه پژوهشگرانه تعارفرا کنار بگذاریم میبینیم که رابطه ما با قرآن یک رابطه مخدوش است یک رابطه ناقص است محک آن
چیست؟از جایی که میبینیم ما هستیم قرآن هم هست اما آنچه که قرآن ادعا میکند درمورد تعالی بشر و جامعه محقق نشده بلاخره یک
جایی مشکل هست یا در ما یا در قرآن .تقسیم حصري است سعنی آن دوتایی که سومی ندارد آنچه باید محقق شود نشده این قرآن 1400
سال است که گفته من میخوام تا نقطه :هو الذي أرسل رسوله بالهدي : هدي یعنی قرآن و دین لیحق الحق ولیظهره علی
الدین کله .این چشم انداز قرآن بود وما 1400 سال است از آن فاصله گرفتیم اما عملی نشده قرآن می فرماید من تبیان لکل شئ هستم
.قرآن میفرماید من از جانب خدا آمده ام هیچ کس مانند من نمیتواند بیاورد من معجزه خدا هستم معجزه یعنی آنچه که مخاطبان به آن
نگاه کنند و با نگاه کردن به پی به الهی بودنش ببرند و باور کنند واین قرآن وقتی دست کسی باشد قطعا یک رابطه اي با الله دارد بشر
بدون رابطه با الله نمیتواند چنین کاري کند بعد از این تعریف به صدق آن شخص پی ببرد و بنشیند باي درس او. معجزه یعنی این یعنی
امروز ما که رسول گرامی اسلام را به عنوان خاتم پذیرفتیم این دلالت تضمنی اش این است که قرآن را به عنوان معجزه یافتیم امر دین
یگ امر تقلیدي نیست ایمان یک اصول تقلیدي نیست . از کجا فهمیدي که رسول صادق است و او در ادعاي ارتباط با الله راست می
گوید از کجا فهمیدي فرستاده خداست یک جواب داریم که لوبه ما معجزه نشان داده و معجزه اش تنها و تنها قرآن است وتو از دیدن
قرآن صدق او را فهمیدي.

[راهی هدایت]

فرهنگ قرآنی
دو تعریف از فرهنگ قرآنی وجود دارد:
1)فرهنگ قرآنی در عرض: یعنی فرهنگ قرآنی در کنار مابقی فرهنگ ها ,فعالیت هاي قرآنی در کنار بقیه فعالیت ها ,کلاس قرآن در کنار
بقیه کلاس ها و...یعنی چه طور یک جامعه اي نیاز به علم روز دارد نیاز به قرآن هم دارد این باعث میشود مراکز قرآنی زیاد شود ولی هیچ
٢
ارتباطی با بقیه فعالان در بقیه عرصه ها پیدا نمیکنند, و مهجوریت مدرن اتفاق می افتد یعنی کار به جایی میرسد که قرآن هست ولی در
واقع قرآن نیست.
2)فرهنگ قرآنی حاکم: فرهنگ قرآنی را حاکم ببینیم قرآن نگفته که من براي هدایت کسانی که در مراکز قرآنی ثبت نام کرده اند و امتیاز
کسب کرده اند آمده ام قرآن می فرماید من هدي للعالمین هستم و ادعاي قرآن این نیست که من برنامه سعادت قرآنیان را تنظیم میکنم
ادعاش این است که من برنامه سعادت بشر را تنظیم میکنم .فرهنگ قرآنی تا حاکم نباشد وجود ندارد .مثل بحث توحید : کسی یا به
یگانگی خدا باور دارد یا اگر کسی را در پرستش به این خدا اضافه کند دیگر این خدا یگانه نیست چون بشر نیازمند برنامه است فرهنگ
قرآنی باید حاکم شود براي اینکه حاکم شود باید توانایی حاکم شدن را داشته باشد ولی وقتی نگاه میکنیم میبینیم نمیتواند .یک متن
زیبایی که 1400 سال پیش صادر شده چه طور میتواند جامعه را نجات دهد اگر میتوانست پیروان خودش را نجات میداد.
علامه طباطبایی :کار ما در زمینه قرآن به جایی رسید که آن قدر اختلاف در مباحث اتفاق افتاد که کسانی که زیر چتر قرآن قرار گرفتند
جز کلمه لا اله الا الله محمدرسول الله در هیچ امر ي با هم اشتراك نداشتند در صورتی که متن قرآن یکی است پس چه طور خروجی
متفاوت است؟ مشکل کجاست؟ چرا نمی توانیم فرهنگ قرآنی حاکم داشته باشیم؟
جامعه رسول خدا یک جامعه مشرك جاهلی به تمام معنا که دختر زنده به گور میکردند و.. همچنین ظرف 23 سال تا پایان زمان رسالت
پیامبر . این جامعه به نقطه متعالی فرهنگ وایمان به الله رساند که در شهادت اهم سبقت می گرفتند این جریان با قرآن که در دست
پیامبر بود اتفاق افتاد با قرآن انذار میکرد و انذار قرآن همه گیر بود .

[راهی هدایت]

وظیفه ما
یک وظیفه اي روي دوش ما گذاشته شده که انجام نشده
زمینه ساز انحراف در اسلام چه بود؟انحرافی که ما خودمان را جزو عدم منحرفین می دانیم و اگر همین م شکل را حل میکرد ما چه
میکردیم؟ حضرت زهرا می فرمایند :اگر آن انحراف اتفاق نمی افتاد کار به جایی میرسید که در کل عالم دو نفر در مورد خدا با هم اختلاف
نکنند یعنی نه اینکه یکی یک تعریف از خدا داشته باشد و دیگري تعریف دیگر
مقوله هایی مثل جاهلیت(تمدن)مقوله هاي نسبی هستند :مقوله هاي نسبی در مقایسه با هم معنا میشوند نه به صورت مطلق . ما جامعه
رسول خدا را با جامعه قبل رسول خدا مقایسه میکنیم وقبل از نزول قرآن .این تحول انجام شده یک عده اي ایمان پیدا کنند به شخصی
نسبت به جامعه اي که در آن رنگ و بویی از عبادت الله نیست ولی شبیه جامعه رسول خدا هنوز محقق نشده این جامعه در آن انحراف
شد ولی قبل از آن همه منحرف نبودند.
باید ببینیم ضعف از کجاست ؟که آنچه میخوایم محقق نشده؟یا ضعف از ماست یا از قرآن.
ما به قرآن اعتماد میکنیم وتحلیل خود را بررسی میکنیم گه آیا کاملیم در عرصه ارتباط با قرآن ویا نقص داریم. کی میتوانیم ثابت کنیم که
ضعف از قرآن بوده؟یک راه بیشتر نداریم: وقتی ثابت کنیم که ما در عرصه ارتباط با قرآن دچار ضعف ونقص نیستیم
ارتباط با قرآن را چه تعریف میکنیم؟ارتباط با قرآن یا وظیفه ما درقبال قرآن چیست.ما با قرآن ارتباط داریم یا نه یعنی آیا وظایف خود را
نسبت به قرآن انجام میدهیم ؟
٣
وظایف ما نسبت به قرآن :اولا باید سراغ قرآن برویم: 1)قرائت قرآن 2)ترتیل قرآن 3)تلاوت قرآن 4)فهم قرآن 5)تفکر در قرآن 6)تدبر در
قرآن

[راهی هدایت]

تدبر در قرآن
تدبر درقرآن چیست ؟آیا تنها ویا مهمترین وظیفه ماست؟در 3 آیه قرآن کریم مخاطبان خود را توبیخ میکند به خاطر تدبر نکردن در قرآن
1)افلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا
2)افلا یتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالا
3) افلم یدبر القول ام جاءهم ما لم یات آباءهم الاولین
یک آیه توبیخ ندارد و تدبر در قرآن را به عنوان غایت قرآن مطرح کرده . کتاب انزلناه الیک مبارك لیدبروا لآیاته و لیتذکر الولالباباگر در
قرآن استقراء وجستجو داشته باشید میبینید که هیچ کدام از وظایف قرآنی از جهت جایگاه در خواست قرآن کریم در کنار تدبر قرار
نمیگیرد. هیچ کدام به پاي دعوت قرآن به تدبر نمیرسد علتش چیست؟اولا :اختصاص این 4آیه ثانیا :لحن این 4آیه
یک جا قرآن کریم میفرماید : فقرءوا ما تیسر من القرآنویک جا میفرماید افلابتدبرون القرآن
در جایی دیگر در آیه اي که توبیخ نیست جایگاه تدبر کجا مطرح شده میفرماید:کتاب انزلناه الیک مبارك لیدبروا الآیات اگر شما روي
حساب و کتاب اصولی به دعوت قرآن نسبت به تدبر در قرآن نگاه کنید می فهمید یک واجب است از نظر قرآن
حالا ضعف ما کجاست؟مهمترین وظیفه ما نسبت به قرآن تدبر در قرآن است. 1400 سال از نزول قرآن میگذرد آیا یک تعریف قاعده مند از
تدبر در قرآن داریم ؟آیا ما چنانکه میگوییم نماز واجب است براي تدبر درقرآن تعریف مشخصی داریم؟وظیفه نسبت به قرآن عملی و
محقق نشده .سنت خدا نسبت به کسانی که وظیفه خود را نشناسند چیست؟میفرماید إن تتولوا یستبدل قوما غیر کم ثم لا یکونوا أمثالکم .
اگر روي گردان شوید استبدال میکنم بدل شما قوم دیگر را و آن قدر ادامه میدهم که به قومی برسد که مثل شما نباشد
رسول اللهصلی الله علیه و آله روز عید غدیر امیر المومنین را میخواهد ونصب میکند به عنوان بعد از خودش دست حضرت را در دست گرفته
ومیگوید معاشر المسلمین، تدبر القرآن و افهموا آیاته، مردم، در قرآن تدبر کنید و آیاتش را بفهمید، به محکماتش نظر کنید و از متشابهاتش
تبعیت نکنید، پس به خدا قسم، تفسیر نمی تواند بکند این قرآن را، زواجرش را تبیین نمی تواند بکند مگر کسی که دستش در دست من
است.

[راهی هدایت]

پیامبر(ص) دو شاخص معرفی کردند:
1. تدبر در قرآن و فهم قرآن(توسط مردم)
2. تبیین قرآن و تفسیر قرآن را به حضرت علی(علیه السلام) سپرد. (در آخر مبحث به عنوان براي مطالعه نوشته شود)
انحراف مردم زمانی اتفاق افتاد که تدبر در قرآن نشد. حضرت زهرا(سلام الله علیها) در خطبه اي می فرماید: آیا در قرآن تدبر نکرده اید یا بر
قلب هاي شما مهر خورده؟ یعنی اگر در قرآن تدبر می کردید، این انحراف حاصل نمی شد. اولین بدعتی که مردم به وجود آوردند، بدعت
تجرید بود. یعنی قرآن بخوانید ولی قرآن نفهمید، یعنی خیلی به دنبال انطباق دادنش بر اوضاع جامعه خود نباشید، زیرا اگر انطباق دهد، زیر
بار استکبار و پذیرش باطل نخواهد رفت، این تدبر در قرآن است. علی(علیه السلام)می فرماید: قرآنی که در آن تدبر نباشد، خیري در آن نیست.
ما هستیم که فقط یک نگاه تقدس اضافه کردیم به قرآن و خیال خود را راحت کردیم.
٤
قرآن کریم تدبر را به عنوان غایت نزول قرآن تعریف کرد.

[راهی هدایت]

معناي اختلاف و ارتباط ارتباط آن با تدبر
اختلاف یعنی ناهماهنگی ,ناهماهنگی نسبت به قرآن معنایی دارد:کسی نمیتواند قرآن بنویسد و ادعا ي عدم اختلاف کند ! قرآن مدعی
است که من کتاب سعادت بشر هستم در دنیا و عقبا . اگر بشر بخواهد براي سعادت دنیا وعقباي بشر ادعا ي برنامه کند این برنامه درش
اختلاف فراوان است چون جاهایی از آن با فطرت بشر انطباق دارد و یه جاهایی ندارد.قرآن را بخوان , تدبر کن ,تا بفهمی هماهنگ
است.اگر تدبر کنیم ارتباط بین آیه ها و قرائن را میفهمیم .
اگر قرآن هماهنگی لازم نداشته باشد نمیتواند به عنوان یک برنامه براي سعادت دنیا وعقبا ادعا کند . اگر پیگیر شویم که چه طور قرآن
کریم چیده شده به حکمت ها هم پی میبریم.تدبر در قرآن یعنی فهم تدبیر قرآن :خداوند متعال کلمات را تدبیر کرده درنتیجه آیه ها را
ساخته.آیات را تدبیر کرده در نتیجه سوره را ساخته.سوره ها را تدبیر کرده درنتیجه قرآن کریم را ساخته. در آیات باید تدبر کنیم که آیات را
بفهمیم یعنی کلماتی را که خدا تدبیر کرده پشت سرهم دریافت کنیم.در سوره ها تدبر کنیم که سوره را بفهمیم یعنی آیاتی را که خدا تدبیر
کرده پشت سرهم دریافت کنیم.در قرآن تدبر کنیم یعنی تدبیري که خدا در سوره ها قرار داده وسوره را پشت سرهم چیده دریافت کنیم تا
محل قرآن رابفهمیم.

[راهی هدایت]

نگاه تدبري به دو آیه در مورد ولایت
مقدمه
علت نشناختن عترت نشناختن قران است .برخی مردم برعکس گروه قبلی عمل می کنند .یعنی وقتی باورهایش ان را مطرح می کنند ،
گمان می کنند به هردو (قرآن و عترت ) تمسک می کنند . قریب به دویست سال حاکمیت حوزه هاي شیعی به دست گروه اخباریون بود
که سطوح متفاوتی از نگاه به قرآن داشتند، اما در نهایت قایل بودند به اینکه قرآن ابدا قابل فهم نیست .در بیان خاطره اي از نعمت الله
جزایري که در آن بحث بر سر فهم قرآن بوده مشخص می شود که اخباریون حتی قائل به فهم "قل هو الله احد " هم نیستند .این نوع
نگاه هم به دین ضربه می زند. ما باید یاد بگیریم که چطور از آن گنجینه ها و معادنی که خداوند در اختیار ما قرار داده استفاده کنیم
.وظیفه ما استفاده از قرآن و عترت و شناخت جایگاهشان و اداي وظیفه خود نسبت به هرکدام است ؛ که انجام این وظیفه جسارت در نگاه
علمی می خواهد ؛زیرا ترس از تغییر مطالب و منابع محکم رکود است .مانند فقه شیعه که پس از شیخ طوسی تا 200 سال مقلد تفکر
ایشان در اجتهاد بودند ؛تا زمانی که کسی پیدا شد وجرات بیان حق را پیدا کرد.بیان حق باعث پویایی علوم می شود براي مثال شیوه ي
امام خمینی (ره)؛ایشان جسارت ایستادن پاي حرف خود را داشتندو متوقف نشدند.

[راهی هدایت]

طرح مسأله
در مقام فهم قرآن از طریق روایت یا فهم از طریق خود قرآن ،که در فهم برخی از آیات مهم و کلیدي و حساس استفاده می شود ؛در نگاه
اول مطابق با ادعاي شیعه نیست.براي مثال" انّما یرید الله لیذهب عنکُم الرِجس اَهلَ البیت و یطّهِرَکُم تَطهیرا " که قبل و بعدش بحث
زنان پیامبر است وشروع سیاق با این لفظ است ؛" یا ایها النّبی قُل لاَزواجک......" تصور بیننده در ابتدا این است که درون آیه
مشخص نشده که در مورد چه کسانی صحبت می کند،پس باید در این مورد به روایات موجود رجوع کرد. وقتی دیده می شود سیاق در
مورد ازواج پیامبر است ؛پس پاسخ داده می شود که جاي این آیه اینجا نیست و علت اینجا قرار گرفتن این آیه جلوگیري از تحریف بوده
است.
اشکال:خدا خودش تحریف انجام داده که که کسی قرآن راتحریف نکند ؟چون تغییر مکان این آیه باعث تغییر در فهم اکثریت مسلمین
شده است؟ هدف تحریف توسط دشمنان هم تغییر در فهم آیات است که خدا خود انجام داده است .
مثال دوم :" اَلیوم اَکملت لَکُم دینَکُم و اَتممت علَیکُم نعمتی و رضیت لَکُم الاسلام دینا"
در آیه ي " اَلیوم یأس الَذینَ کَفَروا منَ الَذینَ آمنوا....." شیعه معتقد است که این آیه در ورد ولایت علی (ع) است ،حال انکه در آیات قبل
آن بحث احکام گوشت است و آیات بعد هم احکام روابط با اهل کتاب است.در اینجا حق است انسان نگران شود به سبب اعتماد به خود
قرآن در فهم قرآن زیرا باید گاهی دست از توجه به همچین مصداق هایی برداریم ،در حالیکه در ایجا راه اشتباه است.

[راهی هدایت]

بررسی آیات
آیه اول (سوره احزاب)
فرض مبنایی بحث این است که براي فهم آیه ازهیچ منبعی جز قرآن استفاده نکنیم. اولین گام در فهم این است که آیه مستقل نیست به
بخشی از یک آیه است .انما در آن حصر دارد. اولین توقف، (کم) است .آوردن (کم) زمانی بجا است که یا مخاطب کلاً کاملا مذکر باشد یا
حداقل یک مذکر در جمع مخاطبین حضور داشته باشد، پس در این آیه خطاب انحصاري با زنان نیست؛ همچنین در آیات قبل و بعد تمام
خطابات مونث است (ممکن است مخاطب آیه پیامبرباشد و همسرانش)
٦
در کلمه اهل بیت دو تفاوت : 1- مفرد آمدن کلمه بیت ؛که در بقیه ي آیات جمع آمده است . 2- معرفه آمدن کلمه بیت است ؛که در بقیه
آیات نکره آمده است . پس آن خانه مشخص .
نکته اینکه این بیت نسبت به دیگرخانه ها ویژگی دارد در آیات ؛پس خود آیه نشان می دهد که با ایات قبل و بعدش متفاوت است.
در اینجا اراده چه طور اراده ایست ؟اراده یا تشریعی است یا تکوینی .در اراده تشریعی یعنی خدا اراده کرده مارا توسط اوامر و نواحی خود ما
را پاك نگه دارد.در اراده تکوینی یعنی خدا اراده کرده ما پاك بمانیم و بستر گناه را ضعیف کند . حال اگر ارده تشریعی است که منحصر در
مورد اهل بیت نیست. اگر اراده تکوینی است بر پاك ماندن این گروه پس سیاق ایه چه منظوري دارد که می فرماید اگر دنیا و زینت آن را
می خواهید بگیرید و بروید .و اگر اراده خدا تکوینی است چرا اینهمه زنان پیامبر را نهی کرده در دیگر آیات؟ حال آنکه سیاق عتاب و
سرزنش را می رساند ؛ پس مخاطب آیه گروه دیگري است.
اینجا جاي مراجعه به روایات است زیرا از فهم آیات در یافتیم مصداق آیه مربوط به افراد ذکر شده نیست چون ویژگی هاي آیه با افراد
منطبق نیست.
حال علت اینکه در قرآن زنان پیامبر را مورد عتاب و توبیخ قرار می دهد رفع شبهه از کسانی است که تکلیف زنان پیامبر را با خانو اده
ایشان یکی می دانند؛ پس با یک جمله معترضه درست وسط عتاب زنان پیامبر گروهی را جدا می کند (خانواده پیامبر )تا مردم همیشه
بدانند تکلیف این گروه ویژه از زنان پیامبر جداست.
آنچه ما در مورد قرآن معتقدیم این است که قرآن در رساندن مراد خودش ناکام و ناقص عمل نمی کند که محتاج چراغ دیگري باشد .در
تفسیر المیزان آمده قرآن خودش نور است که براي روشنگري نیازمند نور دیگري نیست.