تركيب بند مرحوم محتشم كاشاني در رثاي حضرت اباعبدالله (ع)

[گل مريم]

بند اول


باز اين چه شورش است، كه در خلق عالم است
باز اين چه نوحه و، چه عزا و، چه ماتم است
باز اين چه رستخيز عظيم است، كز زمين
بى نفخ صور، خاسته تا عرش اعظم است
اين صبح تيره، باز دميد از كجا، كزو
كار جهان و، وضع جهان، جمله درهم است
گويا طلوع ميكند از مغرب، آفتاب
كآشوب، در تمامى ذرات عالم است
گر خوانمش قيامت دنيا، بعيد نيست
اين رستخيز عام، كه نامش مُحرم است
در بارگاه قدس، كه جاى ملال نيست
سرهاى قدسيان، همه بر زانوى غم است
جن و ملك، بر آدميان، نوحه مى‏كنند
گويا، عزاى اشرف اولاد آدم است
خورشيد آسمان و زمين، نور مشرقين
پرورده‏ى كنار رسول خدا، حسين
گويا طلوع ميكند از مغرب، آفتاب
كآشوب، در تمامى ذرات عالم است
گر خوانمش قيامت دنيا، بعيد نيست
اين رستخيز عام، كه نامش مُحرم است
در بارگاه قدس، كه جاى ملال نيست
سرهاى قدسيان، همه بر زانوى غم است
جن و ملك، بر آدميان، نوحه مى‏كنند
گويا، عزاى اشرف اولاد آدم است
خورشيد آسمان و زمين، نور مشرقين
پرورده ‏ى كنار رسول خدا، حسين

[گل مريم]

بند دوم
كشتى شكست خورده ‏ى طوفان كربلا
در خاك و خون طپيده ‏ى ميدان كربلا
گر چشم روزگار بر او فاش مى گريست
خون مى گذشت از سر ايوان كربلا
نگرفت دست دهر گلابى به غير اشك
زان گل كه شد شكفته به بستان كربلا
از آب هم مضايقه كردند كوفيان
خوش داشتند حرمت مهمان كربلا
بودند ديو و دَد، همه سيراب و مى مكيد
خاتم، ز قحط آب، سليمان كربلا
زان تشنگان، هنوز به عيّوق مى رسد
فرياد العطش ز بيابان كربلا
آه از دمى كه لشگر اعداء، نكرده شرم
كردند، رو به خيمه‏ ى سلطان كربلا
آن دم فلك بر آتش غيرت سپند شد
كز خوف خصم در حرم افغان بلند شد

[گل مريم]

بند دوازدهم:


ای چرخ غافلی که چه بیداد کرده ای
وز کین چها درین ستم آباد کرده ای

بر طعنت این بس است که با عترت رسول
بیداد کرده خصم و تو امداد کرده ای

ای زاده زیاد نکرده است هیچ گه
نمرود این عمل که تو شداد کرده ای

کام یزید داده ای از کشتن حسین
بنگر که را به قتل که دلشاد کرده ای

بهر خسی که بار درخت شقاوتست
در باغ دین چه با گل و شمشاد کرده ای

با دشمنان دین نتوان کرد آن چه تو
با مصطفی و حیدر و اولاد کرده ای

حلقی که سوده لعل لب خود نبی بر آن
آزرده اش به خنجر بیداد کرده ای

ترسم تو را دمی که به محشر برآورند
از آتش تو دود به محشر درآورند

[گل مريم]

بند سوم

كاش آن زمان، سُرادِق گردون، نگون شدى
وين خرگه بلند ستون، بى ستون شدى
كاش آن زمان در آمدى، از كوه تا به كوه
سيل سيه كه روى زمين، نيلگون شدى
كاش آن زمان ز آه جهان سوز اهل بيت
يك شعله، برق خرمن گردون دون شدى
كاش آن زمان كه اين حركت كرد آسمان
سيماب وار، گوى زمين بى سكون شدى
كاش آن زمان كه پيكر او شد درون خاك
جان جهانيان، همه از تن، برون شدى
كاش آن زمان كه كشتى آل عبا، شكست
عالم تمام، غرقه‏ ى درياى خون شدى
آن انتقام گر نفتادى، به روز حشر
با اين عمل، معامله‏ ى دهر چون شدى
آل نبى، چو دست تظلّم برآورند
اركان عرش را، به تلاطم در آورند

[گل مريم]

محتشم کاشانی کیست؟

مُحتَشَم کاشانی (۹۰۵ ه.ق در کاشان - ۹۹۶ ه.ق در کاشان) شاعر پارسی‌گوی سدهٔ دهم هجری و هم‌دوره با پادشاهی شاه طهماسب یکم صفوی بود.

شغل اصلی محتشم بزازی و شَعربافی بود و تمام عمر خود را در کاشان زیست.

محتشم از پیروان مکتب وقوع و از مهمترین شاعران مرثیه‌سرای شیعه است.

ترکیب‌بند «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» معروف‌ترین مرثیه برای کشتگان واقعه کربلا در ادبیات فارسی است.

[گل مريم]

بند چهارم

بر خوان غم، چو عالميان را صَلا زدند
اول صلا به سلسله‏ ى انبيا زدند
نوبت به اوليا چو رسيد، آسمان طپيد
زآن ضربتى كه بر سر شير خدا زدند
آن در كه جبرئيل امين بود خادمش
اهل ستم به پهلوى "خيرالنّسا" زدند
بس آتشى ز اخگر الماس ريزه‏ها
افروختند و در جگر مجتبى زدند
وآنگه سُرادِقى كه ملك محرمش نبود
كندند از مدينه و در كربلا زدند
وز تيشه‏ ى ستيزه در آن دشت، كوفيان
بس نخلها ز گلشن آل عبا زدند
پس ضربتى كز آن جگر مصطفى دريد
بر حلق تشنه‏ ى خلف مرتضى زدند
اهل حرم، دريده گريبان، گشوده موى
فرياد بر در حرم كبريا زدند
روح الامين نهاده به زانو سر حجاب
تاريك شد ز ديدن آن چشم آفتاب

[گل مريم]

زندگی‌نامه

کمال‌الدین علی محتشم کاشانی دارای لقب شمس الشعرای کاشانی شاعر ایرانی در آغاز سده ده هجری و هم دوره با پادشاهی شاه طهماسب صفوی در کاشان زاده شد، بیشتر دوران‌زندگی خود را در این شهر گذراند و در همین شهر هم در ربیع الاول سال ۹۹۶ هجری درگذشت و محل دفن او بعدها مورداحترام مردم قرار گرفت.

نام پدرش خواجه میراحمد بود.

کمال الدین در نوجوانی به مطالعه علوم دینی و ادبی‌معمول زمان خود پرداخت و اشعار شعرای قدیمی ایران را به دقت مورد بررسی قرارداد.

شعرهای او درباره رنج و درد امامانشیعه است و بیشتر جنبه ایدئولوژیک برای پادشاهی صفویان را داشت.

[گل مريم]

بند پنجم

چون خون ز حلق تشنه‏ ى او، بر زمين رسيد
جوش از زمين، به ذروه‏ى عرش برين رسيد
نزديك شد، كه خانه‏ ى ايمان شود خراب
از بس شكستها، كه به اركان دين رسيد
نخل بلند او چه خسان، بر زمين زدند
طوفان به آسمان، ز غبار زمين رسيد
باد، آن غبار چون به مزار نبى رساند
گرد از مدينه، بر فلك هفتمين رسيد
يكباره جامه، در خم گردون، به نيل زد
چون اين خبر به عيسىِ گردون نشين رسيد
پر شد فلك ز غلغله چون نوبت خروش
از انبيا به حضرت روح الامين رسيد
كرد اين خيال، وَهْمِ غلط كار، كان غبار
تا دامن جلال جهان آفرين، رسيد
هست از ملال، گرچه برى، ذات ذوالجلال
او در دل است و، هيچ دلى، نيست بى ملال

[گل مريم]

نام‌آورترین شاعر مدیحه‌سرای شیعه

مطلع «باز این چه شورش است...» که از محتشم کاشانی نراقی است در میان هواداران شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد.

شاعران بسیاری پس از محتشم تا کنون از ترکیب‌بند یادشده در شعرها و نوحه‌هایشان سود برده‌اند.

او فنون شاعری را از صدقی استرآبادی (ساکن کاشان) فرا گرفت و خود شاگردانی مانند تقی‌الدین محمد حسینی صاحب «خلاصه‌الشعار»، صرفی ساوجی، وحشتی جوشقانی و حسرتی کاشانی را پرورش داد.


وی با سرودن دوازده بند در مرثیه شهدای کربلا که بند اول ترکیب بند وی با بیت «باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟ / باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است ؟» آغاز می‌شود، مقام والایی در مرثیه سرایی کسب کرد.



وی در جوانی به دربار شاه طهماسب صفوی راه یافت و به مناسبت قصیده و غزلهای زیبایش مورد لطف شاه قرار گرفت؛ محتشم پس از مدتی در زمره شعرای معروف عصرخود جای گرفت ولی نظر به معتقدات دینی خود و احساسات شیعی دربار شاهان صفوی که در صدد تقویت این مذهب (در مقابل مذاهب اهل سنت) بودند به سرایش اشعارمذهبی و مصائب اهل بیت که در نوع خود تازه و بی بدیل بود پرداخت.

محتشم پس از چندی به یکی از بزرگ‌ترین شعرای ایران در سبک اشعار مذهبی و مصائب ائمه اطهارشیعه بدل گشت و اشعارش در سرتاسر ایران معروفیت خاصی یافت، بطوری که می‌توان وی را معروف‌ترین شاعر مرثیه گوی ایران دانست که برای اولین بار سبک جدیدی درسرودن اشعار مذهبی به وجود آورد.

اولین اشعار مذهبی محتشم در سوگ غم مرگ برادرش بود که ابیات زیبائی در غم هجر او سرود و پس از آن به سرایش مرثیه‌هایی در واقعه جانسوز کربلا، عاشورای حسینی و مصیبت نامه‌های مختلف پرداخت(کتاب تاریخ ادبیات)

[گل مريم]

بند ششم:

ترسم جزای قاتل او چون رقم زنند
یک باره بر جریده ی رحمت قلم زنند
ترسم کزین گناه شفیعان روز حشر
دارند شرم کز گنه خلق دم زنند
دست عتاب حق به در آید ز آستین
چون اهل بیت دست در اهل ستم زنند
آه از دمی که با کفن خون چکان ز خاک
آل علی چو شعله ی آتش علم زنند
فریاد از آن زمان که جوانان اهل بیت
گلگون کفن به عرصه ی محشر قدم زنند
جمعی که زد بهم صفشان شور کربلا
در حشر صف زنان صف محشر بهم زنند
از صاحب حرم چه توقع کنند باز
آن ناکسان که تیغ به صید حرم زنند
پس بر سنان کنند سری را که جبرئیل
شوید غبار گیسویش از آب سلسبیل