پرسمان قرآنی امر به معروف و نهى از منكر

[گل مريم]

پرسمان قرآنى امر به معروف و نهى از منكر
على خراسانى



سؤال: 1. امر به معروف و نهى از منكر به چه معناست؟


جواب :

   

لغويان، معروف را به شناخت شده و منكر را به ناشناخته معنا كرده ‏اند، ولى در تعريف اصطلاحى امر به معروف و نهى از منكر در منابع اسلامى، تعبيرهاى گوناگونى آمده است كه از مجموع اين تعريف‏ها استفاده مى‏شود كه امر به معروف، به معناى فرمان دادن به هر كارى است كه عقل و شرع آن كار را خوب بداند و نهى از منكر، به معناى بازداشتن و نهى كردن از هر كارى است كه عقل يا شرع آن كار را بد بداند(12)؛

به عبارتى ديگر، امر به معروف به معناى فرمان دادن به كارهاى خوب و نهى از منكر به معناى بازداشتن از كارهاى بد است. از آن جا كه لازم نيست امر و نهى به صورت زبانى باشد، به هر اقدام و كوششى كه به منظور اثر گذاردن در ديگرى انجام مى‏شود، به گونه ‏اى كه او را به كار واجب واداشته يا از حرام باز دارد، امر به معروف و نهى از منكر گفته مى‏شود(13).

امر به معروف و نهى از منكر اصطلاحى، در محدوده جامعه اسلامى است؛ يعنى وظيفه ‏اى است كه مسلمانان و مؤمنان درباره يك‏ديگر ايفا مى‏كنند. بنابر اين، دعوت كفار به اسلام و ايمان و نهى آنان از كفر و شرك، گرچه واجب است، ولى از مصاديق امر به معروف و نهى از منكر شمرده نمى‏شود.

هم‏چنين امر به معروف و نهى از منكر در صورتى است كه تارك معروف و مرتكب منكر بداند كارى را كه ترك كرده واجب است و كارى را كه انجام مى‏دهد حرام است؛ از اين رو، آگاهى دادن و شناساندن معروف و منكر به كسى كه آنها نمى‏شناسد - كه در اصطلاح به آن ارشاد جاهل مى‏گويند - از مصاديق امر به معروف و نهى از منكر شمرده نمى‏شود؛(14) گرچه در مواردى، مفهوم امر به معروف و نهى از منكر را توسعه داده ‏اند، به گونه ‏اى كه ارشاد جاهل را نيز شامل شده است‏(15).

نكته ديگرى كه بايد بدان توجه كرد اين كه ارشاد جاهل نيز در بسيارى از موارد واجب است، هر چند از مصاديق امر به معروف نباشد(16).

   

---

12 - محمد بن يعقوب فيروز آبادى، بصائر ذوى التمييز، ج 4، ص 57 و 120؛ حسن مصطفوى، التحقيق فى كلمات القرآن، ج 12، ص 39؛ على مشكينى، مصطلحات الفقه، ص 88 - 89 و علامه حلى، تذكره الفقها، ج 9، ص 441.
13 - محمد تقى مصباح يزدى، آذرخشى ديگر از آسمان كربلا، ص 180.
14 - محمد على انصارى، الموسوعه الفقهيه المسيره، ج 2، ص 104.
15 - همان، ص 165.
16 - همان؛ آقا ضياء عراقى، تعليقه على العروه الوثقى، ص 13 و سيد محسن حكيم، مستمسك العروه الوثقى، ج 2، ص 199.