حقوق مدنی اشخاص و حمایت از محجورین(معنای اهلیت و حجر و محجور)

[امیرحسین تسلیمی]

مبحث «اشخاص و محجوري» از مباحث مهم و بنيادين حقوق مدني است كه در دانشكده هاي حقوق تدريس مي شود.
در بخش اشخاص مفهوم شخص طبيعي و شخص حقوقي، حقوق مربوط به شخصيت، آغاز و پايان وجود، ويژگيها و وضع حقوقي اشخاص بررسي شده است و در بخش محجورين از مفهوم حجر و اهليت، انواع محجورين (صغير، غيررشيد و مجنون) و حدود حجر آنان و برخي از نهادهاي حمايت از محجورين، بويژه قيمومت و احكام آن، سخن به ميان آمده است.




اهلیت

اهلیت به معنای عام خود عبارت است از توانایی دارا شدن و اجرای حق. از لحاظ حقوقی اهلیت به دو قسم اهلیت تمتع و اهلیت استیفا تقسیم می‌شود. اهلیت تمتع توانایی دارا شدن حق است و اصولا هر کسی چنین توانایی و اهلیتی را دارد. اهلیت اجرای حق که به آن اهلیت استیفا نیز گفته می‌شود، برای همه وجود ندارد و محجورین چنین اهلیتی ندارند. یعنی نمی‌توانند مستقیما حق خود را اعمال کنند. به عبارت دیگر نمی‌توانند به تنهایی و مستقلا اعمال حقوقی و معاملات را انجام دهند. انجام اعمال حقوقی چنین افرادی با نماینده قانونی آنها است. نماینده قانونی آنها ممکن است ولی یا قیم باشد که به جای آنها اعمال حقوقی و معاملات را انجام می‌دهد.


حجر و محجور

حجر در لغت به معنی منع است. این واژه در اصطلاح حقوقی به معنی منع تصرف است یا منع از انجام اعمال حقوقی. به تعبیر روشن‌تر معاملات شخصی که محجور است، ممنوع است و وی از تصرف در اموالش و انجام اعمال حقوقی در ارتباط با این اموال منع شده است. حتی ما در امور غیرمالی هم حجر داریم. در واقع محجورین اشخاصی هستند که نمی‌توانند مستقلا امور مالی خود را اداره کنند.