جهاد در قرآن‏

[گل مريم]

رابطه سه موضوع در آيه‏

از ديدگاه برخى مفسران، رابطه اين سه موضوع از قبيل ذكر خاص بعد از عام است؛ زيرا تقوا مفهومى است عام كه شامل قرب و وسايل قرب الى الله مى‏ شود و وسيله كه به معناى تقرب يا وسيله تقرب است شامل جهاد و غير جهاد از اعمال عبادى ديگر مى ‏شود

و جهاد اخص از وسيله است همان گونه كه وسيله اخص از تقواست، و چون وسيله و جهاد از اهميت خاصى برخوردارند، جداگانه ذكر شده ‏اند؛

ولى مى‏ توان گفت كه اين سه موضوع هر كدام مقدمه و راه براى ديگرى است؛ زيرا قدم اول براى رسيدن به حق، خود سازى و پاك ساختن صفحه دل از كدورت‏ها و تيره ‏گى ‏هايى است كه به دنبال نافرمانى‏ ها و گناهان در آن پديد آمده است و تا انسان خود را از بند و قيد اسارت هوى و هوس‏ها و شياطين رهايى نبخشد و فكر و دل خود را از آلودگى‏ ها، حسدها، بغض‏ها، كينه‏ ها و علاقه‏ هاى گوناگون دست و پاگير مادى پاك نسازد و خلاصه جهت و هدف را براى خود در ايده و عمل انتخاب نكند، نمى‏ تواند به سوى خدا راه يابد و به مقام قرب برسد.

پس بايد نخست ملكه تقوا در انسان پديد آيد تا بتواند در مسير حركت و سير الى الله قرار گيرد. (گر چه تقوا خود نيز بعضى از درجات قرب به خدا را شامل است، ولى با دارا بودن مقام تقوا همه درجات قرب پيموده نمى ‏شود) و با تقوا خود را پاك سازد و عشق و شوق خدا در فكر و روانش شعله ور شود، آماده جانبازى و فداكارى در راه معشوق و معبود مى‏ شود،

و تا انسانى از خود و لذت هايش براى خدا نگذرد و علاقه به خدا را بر علاقه ‏هاى ديگر ترجيح ندهد، در مقام مجاهد بر نمى‏ آيد؛ زيرا منظور از جهاد آن فداكارى و كوششى است كه تنها براى خدا انجام شود و هدف و انگيزه ديگرى جز او در كار نباشد.

از اين رو، پس از بيان دو موضوع خود سازى و خداجويى با جمله و جاهدوا فى سبيله فرمان جهاد مى‏ دهد.

سپس به عنوان نتيجه آن سه مى‏ فرمايد: لعلكم تفلحون يعنى به دنبال تقوا و خود سازى، قرب به خداوند و جهاد در راه خدا، ظفر و پيروزى و رسيدن به جامعه ايده آل خواهد بود؛ جامعه ‏اى كه در آن عدالت، تقوا، قرب به خدا وجود دارد و زمينه شكوفايى و پرورش استعدادهاى مادى و معنوى نير در آن مهياست.

انفروا خفافا و ثقالا و جاهدوا باموالكم و انفسكم فى سبيل الله ذلكم خير لكم ان كنتم تعلمون^{(توبه (9) آيه 41.)}؛

كوچ كنيد، چه آسان باشد چه دشوار و جهاد كنيد با مال‏ها و جان‏هاى خود در راه خدا، اين براى شما بهتر است اگر آگاه باشيد.