امامت در آیات قرآن کریم

[گل مريم]

هزار و يك نكته از قرآن كريم

پژوهش و نگارش : اكبر دهقان

خالى نبودن زمين از حجت

يا اءهل الكتاب قد جائكم رسولنا يبيّن لكم على فترة من الرّسل ...^{(مائده ، 19)}

سؤال : طبق عقيده ى ما، جامعه ى انسانيت لحظه اى از نماينده ى خدا و فرستادگان او خالى نخواهد شد، پس چگونه ممكن است چنين فترتى وجود داشته باشد؟
پاسخ : بايد توجه داشت كه قرآن مى گويد: على فترة من الرّسل ؛ يعنى رسولانى در اين دوران نبودند، اما هيچ مانعى ندارد كه اوصياى آن ها باشند. به تعبير بهتر، ((رسولان )) آن هايى بودند كه دست به تبليغات وسيع و دامنه دارى مى زدند، مردم را بشارت و انذار مى دادند و سكوت و خاموشى جامعه را درهم مى شكستند و صداى خود را به گوش همگان مى رساندند. ولى اوصياى آن ها همگى چنين ماءموريتى نداشتند، حتى گاهى ممكن است آن ها به علت يك سلسله عوامل اجتماعى در ميان مردم به طور پنهان زندگى داشته باشند.
حضرت على عليه السلام مى فرمايد: اللّهم بل لا تخلوا الا رض من قائم للّه بحجّة اما ظاهرا مشهورا أ و خائفا مغمورا لئلاّ تبطل حجج اللّه و بيّناته ...؛
آرى ! روى زمين هرگز از كسى كه قيام به حجت الهى كند، خالى نخواهد ماند، خواه آشكار و مشهور باشد يا پنهان و ناشناخته ؛ براى اين كه احكام و دستورات الهى و نشانه هاى خداوند از بين نرود.^{(نمونه ، ج 4، ص 332.)}

[گل مريم]

امامت و اتمام نعمت

خداوند متعال در ماجراى تغيير قبله مى فرمايد: تغيير قبله براى اين است كه در آينده نعمت خود را بر شما تمام كنم ؛ يعنى استقلال شما و توجه مسلمانان به كعبه ، زمينه ى اتمام نعمت در آينده است ؛ لاتمّ نعمتى ^{(بقره ، 150.)} اين ماجرا در سال دوم هجرى در مدينه واقع شد.
در سال هشتم هجرى نيز خداوند به مناسبت فتح مكه مى فرمايد: و يتمّ نعمته عليك ^{(فتح ، 2)} يعنى اين پيروزى براى اين است كه خداوند در آينده نعمت خود را براى شما تمام خواهد كرد. در هر دو آيه ((اتمام نعمت )) به صيغه ى مضارع بيان شده است كه نشانه ى حدوث آن در آينده است ، ولى هنگام بازگشت از حجة الوداع در سال دهم هجرى و بعد از معرفىِ على بن ابى طالب به جانشينى پيامبر در غديرخم ، اين آيه نازل مى شود: اءليوم اءكملت لكم دينكم و اءتممت عليكم نعمتى ^{(مائده ، 3)}؛ يعنى امروز نعمت خودم را بر شما تمام كردم .
قابل تاءمل است كه خداوند توجه مردم به كعبه را قدم نخستين براى اتمام نعمت ، و فتح مكه را قدم ديگر و تعيين و معرفى رهبر را، آخرين قدم در اتمام نعمت بيان مى كند. از اين رو، در دو مرحله ى نخستين كه زمينه ساز نعمت است ، به صورت فعل مضارع اءتمّ و يتمّ بيان مى كند، ولى در حادثه ى غدير با واژه ى اءتممت فعل ماضى بيان مى كند.
گفتنى است كه در تغيير و تعيين قبله و همچنين در تعيين رهبر، تذكر مى دهد كه : لا تخشوهم و اخشونى ، چون در هر دو، احتمال مقاومت ، مقابله ، بهانه گيرى و شايعه پراكنى از سوى ديگران مى رود.^{(نور، ج 1، ص 301)}

[گل مريم]

تبيين ولايت در غدير خم

يا اءيّها الرّسول بلّغ ما اءنزل إليك من ربّك و إن لم تفعل فما بلّغت رسالته و اللّه يعصمك من النّاس ^{(مائده ، 67)}

با توجه به دو نكته ى اساسى ، مقصود آيه ى شريفه روشن مى شود:

1- دستورى در اين آيه به پيامبر داده شده است كه پيام تازه اى را به مردم ابلاغ كند و در صورت عدم تبليغ آن ، تمامى زحمات هدر مى رود.
- 2 وعده اى كه خداوند به پيامبر داده است كه او را از خطراتى كه در ابلاغ اين امر تهديد مى كند، نگهدارى كند.

سؤال : باتوجه به اين كه اين آيه در اواخر عمر پيامبر نازل شده ، چه مطلب مهمى است كه خداوند پيامبرش را ماءمور تبليغ آن مى كند؟

الف- آن امر مهم مربوط به توحيد و نبوت و معاد نيست ، چون اين اصول در اوايل بعثت براى مردم بيان شده است و نيازى به اين همه تاءكيد نداشت .
ب- آن امر مهم مربوط به احكام فرعى مانند نماز و روزه و حج و جهاد نيز نيست ، چون در طول 23 سال ، پيامبر همه ى آن ها را بيان كرده بود و از بيان آن ها ترسى از مردم نداشت .
ج- پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله ترسى از يهوديان و منافقان در آن زمان نداشت . زيرا در زمان نزول آيه ، آنان قدرتى نداشتند كه پيامبر بترسد.
د- پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله ترس از جان خود نداشت . زيرا عمرش را در مبارزه با بت پرستان و تحمّل انواع شكنجه ها از ناحيه ى مخالفان در جنگ ها سپرى كرد.
ه‍- قرآن ، پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله را از اين نوع ترس ها مصون و محفوظ داشت . زيرا فرمود: الّذين يبلّغون رسالات اللّه و يخشونه و لا يخشون اءحدا الاّ اللّه ^{(احزاب ، 39.)}

پس ، آن امر مهم مربوط به هجدهم ذيحجه ى سال دهم هجرى در حجة الوداع است كه امامت حضرت على صلّى اللّه عليه و آله از ناحيه ى خداوند به مردم ابلاغ شد. زيرا از سويى روايات شيعه و سنّى آن را بيان مى كند و از سوى ديگر، اين امر مهم مربوط به رسالت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله است ؛ يا اءيّها الرّسول ^{(الميزان ، ج 6، ص 45 46.)}

[گل مريم]

نصب امام و تبليغ رسالت

فإذا فرغت فانصب ^{( شرح ، 8)}
آيه ى شريفه ، خطاب به پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و نتيجه ى آيات قبل است ؛ يعنى حالا كه تو شرح صدر پيدا كردى و تو را بلندآوازه كرديم و بار گران را از دوش تو برداشتيم ، پس چون از واجب فراغت پيدا كردى ، در عبادت و دعا بكوش ‍ و خود را به رنج انداز.
امام باقر عليه السلام مى فرمايد: فإذا فرغت من الصّلوة المكتوبة فانصب إلى ربّك فى الدّعاء و ارغب إليه فى المسئلة .
زمخشرى مى گويد: از جمله بدعت ها اين است كه بعضى از رافضيان فانصب را به كسر صاد خوانده ؛ يعنى على را بر خلافت منصوب گردان . اگر اين طور خواندن رافضى روا باشد، صحيح است كه ناصبى آن را همين طور بخواند و بگويد؛ يعنى ناصبى بودن را كه بغض و عداوت على عليه السلام است در ميان مردم بگذار.
مرحوم فيض كاشانى پس از نقل كلام زمخشرى مى گويد: نصب امام و خليفه بعد از تبليغ رسالت يا پس از فراغ از عبادت ، امرى معقول ، بلكه واجب است تا مردم بعد از آن حضرت در حيرت و ضلالت واقع نشوند، اما بغض و عداوت على چطور معقول است كه بر تبليغ رسالت يا عبادت مترتب شود، با اين كه كتب عامه مملوّ از ذكر محبت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله نسبت به حضرت على عليه السلام است و اظهار فضيلت آن حضرت براى مردم است و اين كه محبت على ايمان ، و بغض او كفر است .
آرى ! بنگريد به اين فردى كه ملقّب به جار اللّه است ، چگونه چشم او به دليل تعصب كور گشته است ؛ انظروا الى هذا الملقّب بجار اللّه العلامة ، كيف اءعمى اللّه بصيرته بغشاوة حميّة التّعصّب ^{(صافى ، ج 5، ص 345 ؛ شايان ذكر است كه قرائت مقبول ميان شيعيان به فتح صاد است ، نه به كسر آن .)}