3 - برخورد قریش و بنی امیه با تسمیه‏

ذکر بسم الله... از آیاتی بود که هر گاه بر مشرکین قریش توسط پیامبر تلاوت می‏شد، بسیار به وحشت افتاده با نفرت پا به فرار می‏گذاشتند!
در این زمینه قرآن می‏فرماید:
... و اذا ذکرت ربک فی القرآن وحده، ولوا علی ادبارهم نفورا. (اسراء / 46)
(و هر گاه پروردگارت را به وحدانیت در قرآن یاد می‏کنی با نفرت بر پشت خود اعراض می‏کنند).

بنی امیه که از مشرکین قریش و روسای آن بشمار می‏رفتند در زمان رحلت پیامبر و خصوصاً در زمان حکومت علی (علیه السلام) به نام دین، مبارزه شدیدی را بر علیه اسلام راستین و شخصیت امیر مومنان (علیه السلام) در پیش گرفتند چرا که حضرت جلوه تمام عیار اسلام و قرآن بود.
این مبارزه تا بدانجا گسترش یافت که هر چه از مشخصات حضرت بود. خلافش را به نام سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تبلیغ می‏کردند! تا هم شخصیت امام بزرگوارمان کوبیده شود و آثارش محو گردد و هم سنت پیامبر را تحریف کرده مردم را گمراه کنند.(145)

در این راه عوامل و عناصر بسیاری همچون انس بن مالک خادم پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و مخالف علی (علیه السلام) و ابو هریره و غیره را به خدمت گرفتند.
یکی از این موارد مساله بسم الله در قرآن، و قرائت آن در نماز بود که حضرت آن را با صدای بلند در نماز قرائت می‏فرمودند، برای اولین بار معاویه در مدینه، سوره حمد را در نماز بدون، بسم الله خواند(146) که مورد اعتراض شدید اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و تابعین واقع شد لیکن با تهدید و ارعاب و تطمیع معاویه و با جعل احادیث توسط انس و دیگران، در سطح وسیعی توسط روحانیون مزدور اعلام گشت که قرائت بسم الله بطور آشکار در نماز بدعت است و حتی شایع کردند جزء سوره حمد نیست(147) بلکه بالاتر جزء قرآن نمی‏باشد! بلکه حکم خط فاصله را دارد که سوره ‏ها را از یکدیگر جدا می‏کند!
آنقدر این شایعات و جعل احادیث توسط شیاطین قوت گرفت تا آنجا که مالک بن انس امام مالکی‏ها قابل به آیه نبودن بسم الله شد و بعضی دیگر جرات نفی و اثبات را از دست دادند.(148)

در این زمینه فخر رازی در جلد اول تفسیر خود در بحث بسم الله صریحاً پرده از روی توطئه گسترده بنی امیه علیه حضرت علی (علیه السلام) بر می‏دارد و در نهایت سخن اعلام می‏کند: بسم الله جزء قرآن و جزء سوره حمد می‏باشد و باید آن را در نماز به صدای بلند خواند چرا که این، سنت علی (علیه السلام) بوده است و هر که علی (علیه السلام) را بعنوان امام دینش اخذ کند در دین و جانش به دستگیره محکمی چنگ زده است! چرا که او کسی است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در حق او فرمود:
اللهم ادر الحق مع علی حیث دارد. (ج 1، تفسیر کبیر، حجت خامس، ص 205).
(بار خدایا حق را بر محور علی، بچرخان به هر سویی که او علی (علیه السلام) بچرخد).

عجب از اهل سنت است که با وجود اعتراف به شان و مقام حضرت و عملکردش در نماز، غالباً در نماز بر خلاف او رفتار می‏نمایند و این از افتخارات پیروان اهل بیت (علیه السلام) است که در دفاع از این آیه شریفه و قرائت آشکار آن در نماز، از علی (علیه السلام) تبعیت می‏کنند و بر آن تاکید دارند سنتی که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر جای مانده است.

4 - رابطه استعاذه و تسمیه‏

استعاذه فرار از چنگ شیاطین و آثارشان و پناهنده شدن به خدا می‏باشد که نقش زدودن آلودگیها، و ایجاد زمینه مناسب، برای کسب ارزشها را بر عهده دارد؛ بر اثر استعاذه، فکر و دل از وسوسه ‏ها پاک گشته فارغ البال وارد حوزه ملکوت الهی می‏شود. بسم الله... شروع حرکت در حوزه ملکوت الهی می‏باشد که پس از مرحله استعاذه محقق می‏شود و انسان در دریای انوار الهی با عنایت و یاری خدا، به سیر و سلوک پرداخته، نفس را تزکیه و تطهیر می‏نماید.

بنابراین استعاذه نقش تخریبی دارد: تخریب بنیادهای شیطانی در فکر دل انسان؛
و بسم الله... نقش سازندگی دارد: سازندگی نفس و اعمال و کسب ایمان، تقوی، صبر و احسان و...:

اغلقوا ابواب المعصیه بالاستعاذه و افتحوا ابواب الرحمه بالتسمیه. (میزان الحکمه، ج 8، قرآن، ص 86)



143) این تعلیل بیان مشهور مفسرین می‏باشد، لیکن قابل تامل است چرا که جوابگوی بعضی از اشکالات نیست از جمله اینکه پس چرا سوره تبت که اعلان غضب و خشم الهی است با بسم الله آمده است؟
144) اذکار لسانی هر یک حکایتگر جریان روحی ذاکر و بیانگر حقیقت باطنی او در مراحل سیر و سلوک بسوی خدا می‏باشند؛ دارا بودن اسم اعظم، یعنی؛ تجلی گاه آن اسم گردیدن و مظهر آن شدن؛ در این زمینه رجوع کیند به تفسیر المیزان، سوره اعراف، ذیل آیه 180: ولله الاسماء الحسنی....
145) فخر رازی در ج 1، تفسیر کبیر، حجت 5، ص 205.
146) ج 1، تفسیر کبیر، مساله 6، حجت 12.
147) ج 1 تفسیر کبیر، حجت 3، ص 206.
148) ج 1، تفسیر کبیر، ص 194 به بعد، مساله 4، 5، 6.


پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن‏

نویسنده: ولی الله نقی پورفر