پرتوی از فضایل حضرت زهراعلیهاالسلام در تفسیر روض الجنان و کشف الاسرار

[گل مريم]

بسم الله الرحمن الرحیم

فاطمه زهرا علیهاالسلام دختر پیامبر اکرم، سیمای پرفروغ ایمان، نمونه روشن تقوا، و اسوه تمام عیار زن مسلمان است. در فضیلت آن بانوی بزرگوار نویسندگان مذاهب اسلامی روایتها آورده اند که هر یک بیانگر گوشه ای از عظمت روحی آن نور مبین و گوهر ثمین است. مسلمانان نیک نهاد عموما و شیعیان شیفته جان خصوصا عشق محمد و آل محمد را پیوسته در سویدای دل نهفته داشته اند. در طول قرون با دل و جان به خاندان رسالت عشق ورزیده و جلوه های این مهرورزی را با خامه اخلاص رقم زده اند.

از جمله عالم نامور شیعه حسین بن علی بن محمد بن احمد الخزاعی در تفسیر روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن علاوه بر مطالب متنوع لغوی، فقهی، کلامی، ادبی در فضیلت خاتون دو جهان حضرت صدیقه کبری روایتها آورده است، همچنین ذکر و نقل روایت از امامان «امام علی، امام حسن، امام حسین، علی بن الحسین، ابوجعفر محمدبن علی، جعفربن محمد الصادق، علی بن موسی الرضا علیهم السلام » _⁽رکنی، محمد مهدی، جلوه های تشیع در تفسیر کشف الاسرار; یادنامه علامه امینی به اهتمام سید جعفر شهیدی، محمدرضا حکیمی، تهران، مؤسسه انجام کتاب، 1361، ص 165-230._⁾

در تفسیر گرانقدر کشف الاسرار و عدة الابرار بیانگر علاقه و گرایش ابوالفضل رشیدالدین میبدی به آن انوار پاک است. در این جا برای نشان دادن هم آوایی مفسران شیعی و سنی در ذکر مناقب و فضایل حضرت فاطمه، به عنوان نمونه شواهدی از دو تفسیر فوق ارائه می گردد.

[گل مريم]

حضرت علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام


بزرگان علم و عالمان دین در شناخت شانی از شؤون حضرت علی علیه السلام و فاطمه زهراعلیهاالسلام درمانده اند. ما از طریق روایاتی چون: «احب النساء الی رسول الله فاطمة و من الرجال علی علیه السلام) و (... فمن عرف فاطمة حق معرفتها فقد ادرک لیلة القدر و انما سمیت فاطمة لان الخلق فطموا عن معرفتها» (محمد باقر مجلسی، همان کتاب، ج 43، ص 38 و 65.) گوشه ای از عظمت این دو عزیز را باز می نماییم و از میان انبوه روایات تنها به ذکر چند روایت از تفسیر روض الجنان و کشف الاسرار اکتفا می نماییم.



1 - یاری و پرستاری فاطمه علیهاالسلام


در جنگ احد که رسول اکرم و حضرت علی علیه السلام جراحاتی برداشتند حضرت فاطمه علیهاالسلام چهره مبارک پدر و روی نازنین همسر را شست. در همین غزوه شجاعت و فداکاری علی علیه السلام تا آنجا جلوه نمود که جبرئیل از آسمان آواز داد: «لاسیف الا ذوالفقار ولافتی الا علی » پس از جنگ آن تیغ را به فاطمه علیهاالسلام داد و گفت: «بستان این شمشیر را که امروز با من وفا کرد.» (الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج 5، ص 43.)



2 - دعای حضرت محمدصلی الله علیه وآله


پیامبر اکرم در پاسخ به طعنه زنان قریش که به حضرت زهراعلیهاالسلام گفته بودند: پدرت تو را به مردی درویش داده است

چنین فرمودند: «بدان که این زنان که این گفتند نه بر طریق شفقت گفتند. من تو را به مردی دادم که «اقدمهم سلما و اکثرهم علما واعظمهم حلما» به اسلام از همه پیشتر است و به علم از همه بیشتر و به حلم از همه عظیمتر. آن گه دعا کرد ایشان را و گفت: بار خدایا جمع ایشان مجتمع دار و دلهاشان به هم آر و فرزندان ایشان را وارثان بهشت نعیم کن.» (همان، ج 14، ص 273.)

[گل مريم]

3 - شمه ای از فضایل حضرت علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام


در وجود مبارک حضرت فاطمه فضایل بیشماری جمع است و زندگانی آن بانوی دوسرای در همه ابعاد نمونه است، از جمله پایداری آن اسوه کامل در تنگدستی و هجوم فقر مادی است; آورده اند:


«یک روز امیرالمؤمنین -علیه السلام- در حجره فاطمه شد او را یافت که حسن و حسین را می خوابانید و ایشان نمی خفتند از گرسنگی، فاطمه گفت: یابن عم رسول الله! بنگر تا چیزکی به دست آری برای این کودکان که از گرسنگی بنمی خسبند و سه روز است تا طعام نخورده اند؟


امیرالمؤمنین از خانه به در آمد و بنزدیک عبدالرحمن عوف شد و او را گفت: دیناری زر به قرض مرا ده. عبدالرحمن دست در کیسه کرد و دیناری از آن برداشت و به امیرالمؤمنین داد او بستد.

امیرالمؤمنین به بازار آمد تا چیزی بخرد مقداد را بر سر راه دید از حالش جویا شد، دیناری که به قرض گرفته بود به او داد و گفت: تو اولی تری که تو چهار روز است که چیز نیافته ای و ما سه روز. مقداد آن بستد و برفت، امیرالمؤمنین به مسجد رسول آمد. در شان او و این قصه، آیت آمده بود که: «ویؤثرون علی انفسهم ولو کان بهم خصاصة و...» (حشر /9) (الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج 4، ص 45 و46.)



4 - پیوستن دو دریا


بعضی از اهل اشارت در تفسیر: مرج البحرین یلتقیان (سورة الرحمن /19) نوشته اند مقصود از بحرین، فاطمه علیهاالسلام و علی علیه السلام است. و بینهما برزخ (محمدصلی الله علیه وآله) «یخرج منهما اللؤلؤ والمرجان،» الحسن والحسین علیهماالسلام است.


و نیز گفته اند: از تخصیصات و تشریفات آدمی یکی آن است که در نهاد وی دو بحر آفریده اند یکی بحر سر، دیگر بحر دل، این اشاره است به آیه مرج البحرین و بحرین این جا خوف و رجاست عامه مسلمانان را و بحر قبض و بسط خواص مؤمنان را و بحر هیبت و انس انبیاء و صدیقان را.» (ابوالفضل رشیدالدین، همان کتاب، ج 9، ص 412، 421.)

[گل مريم]

5 - حضرت فاطمه علیهاالسلام خاتون قیامت


میبدی در تفسیر آیه شریفه: «انما ولیکم الله و رسوله » (سوره مائده /55) با استناد به حدیث: «من کنت مولاه فعلی مولاه » ولایت دین را اجل ولایات می داند و در فضیلت علی علیه السلام چنین می نویسد: «علی مرتضی ابن عم مصطفی شوهر خاتون قیامت فاطمه زهراعلیهاالسلام که خلافت را حارس بود و اولیاء را صدر و بدر بود...» (ابوالفضل رشیدالدین، همان کتاب،ج 3، ص 150.)


در تفسیر کشف الاسرار علاوه بر آنچه گذشت نام و یاد حضرت فاطمه علیهاالسلام مکرر (محمد جواد شریعت، فهرست کشف الاسرار، ناشر: امیرکبیر، تهران،1363، ص 955.) آمده است، برای کوتاهی سخن به ذکر پاره ای بسنده شده است.


تاکید احادیث و هم آوازی علمای اهل سنت با شیعیان در دوستی اهل بیت موجب پیدایش اشعاری در مدح حبیبه خدا حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام شده است که گزیده ای از آن اشعار را می توان در کتاب مناقب فاطمی (احمد احمدی بیرجندی، مناقب فاطمی در شعر فارسی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی،1369.) مشاهده نمود، البته انعکاس انوار ولایت از مشکوة وجود حضرت زهراعلیهاالسلام در لابه لای دیوان شاعران نیک نهاد ما به چشم می خورد. از آن شمار است شعر عطار نیشابوری که در آن ماجرای بیان احوال فاطمه علیهاالسلام به رسول اکرم و تعلیم تسبیح نماز به صدیقه کبری آمده است.

[گل مريم]

پاره ای از آن ابیات چنین است:


«فاطمه خاتون جنت ناگهی
پیش سید رفت در خلوت گهی
گفت کرد از آس دستم آبله
یک کنیزک از تو می خواهم صله
تا مرا از آس رنجی کم رسد
تا کی ام از آس چندین غم رسد؟
آس گردونم چو یک ارزن بود
آس کردن خود چه کار من بود
وی عجب در پیش صدر روزگار
بود آن ساعت غنیمت بی شمار
دست بگشاد و ببخشید آن همه
هیچ نگذاشت از برای فاطمه
یک دعاش آموخت زیبا و عزیز
گفت این بهتر تو را زآن جمله چیز
انس حضرت جانفزایت بس بود
تا که تو هستی خدایت بس بود» (فریدالدین عطار نیشابوری، مصیبت نامه، به اهتمام نورانی وصال، ناشر کتابفروشی زوار، تهران، 1364، ص 41.)

[گل مريم]

در تعلیم تسبیح حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام نوشته اند:

پس از مراسم باشکوه شب ازدواج آن حضرت که همسران پیامبر و زنان مهاجر و انصار همه به خانه های خود برگشتند فقط اسماء نزد آن حضرت ماند، چون حضرت فاطمه از خدمت چندین روزه اسماء شرمگین بود تقاضای خادمه ای کرد، پیامبر فرمود: خادمه ای خواهی یا چیزی که از خادمه بهتر باشد؟

گفت: و آن چیست یا رسول الله؟ گفت: آن که به عقب هر نماز سی و چهار بار تکبیر کنی و سی و سه بار تسبیح و سی و سه بار تحمید این بر زبان صد است و در ترازو هزار یا فاطمه هیچ کس نباشد که هر بامداد و شبنگاه این تسبیح بکند و الا خدای تعالی او را مهمات دنیایی و آخرتی کفایت کند.» (الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج 14، ص 274.)



آنچه برای ما پس از سپری شدن قرنها شایان توجه می باشد این است که رسول اکرم صلی الله علیه وآله بجای بخشش خادمه تسبیحی تعلیم فرزندش نمود که فیض آن جاودانه است چنان که هم اکنون، امت اسلام تسبیح حضرت زهراعلیهاالسلام را بعد از هر نماز می خوانند و نام آن دخت پارسا و انسیه حورا تا آفتاب می درخشد و مسلمانی نماز گزارد برجاست و از برکات آن تسبیح و تحمید روح مقدسش بهره مند می گردد.

زندگانی کوتاه حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام نمودار نورانی صفات حسنه است انعکاس احادیث نبوی و سخنان ائمه هدی در تفسیر روض الجنان و کشف الاسرار نمایانگر گوشه ای از فضایل زهرای مرضیه است و این سخن درست است که بزرگان علم و ادب و عرفان و کلام... از بیان شانی از شؤون این گوهر تابناک و اسوه راستین اسلام ناتوانند و در این مقام ابیات زیر بیان حال همگان است که گفت:


«وصف تو بگذشت از قدر عقول
عقل در شرح شما شد بوالفضول
گرچه عاجز آمد این عقل از بیان
عاجزانه جنبشی باید در آن » (جلال الدین محمد مولوی، مثنوی به تصحیح رینولد نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، انتشارات امیرکبیر، تهران،1363، ج 3، ص 3.)

والسلام

منبع : فصلنامه مشکوة، شماره 60 پایگاه حوزه از خسروانی شریعتی، سید محمود