جايگاه اخلاق در سخن رئیس مکتب شیعه

[مهدی]

حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در سال 114 هجرى به امامت رسيد و دوران امامت آن حضرت با حكومت چند تن از خلفاى اموى و عباسى هم زمان شد كه عبارت‏ اند از:

1. هشام بن عبد الملک (105 ـ 125 ق)؛ 2. وليد بن يزيد بن عبدالملک (125 ـ 126 ق)؛ 3. يزيد بن وليد بن عبدالملک (126 ق)؛ 4. ابراهيم بن وليد بن عبدالملک (70 روز از سال 126 ق)؛ 5. مروان بن محمد مشهور به مروان حمار (126 ـ 132 ق)؛ 6 ـ عبد اللّه‏ سفاح (132 ـ 137 ق)؛ 7. ابوجعفر منصور دوانيقى (137 ـ 158 ق).

آن حضرت در بيست و پنجم شوال 148 در سن 65 سالگى توسط منصور دوانيقى مسموم و در مدينه به شهادت رسيد و در قبرستان بقيع به خاک سپرده شد.

آنچه در پيش رو داريد، نگاهى است به اهمّيت و جايگاه اخلاق از ديدگاه رئيس مكتب جعفرى، حضرت صادق عليه‏السلام. اميد است ره توشه‏اى باشد براى همه كسانى كه دوست دارند بر اساس اخلاق اسلامى رفتار كنند و زينت اهل بيت عليهم‏السلام باشند.

[مهدی]

در زمينه ثمرات و فوايد اخلاق خوب حضرت صادق عليه‏السلام سخنان گرانبهايى دارد كه در ادامه بحث به برخى از آنها اشاره مى‏شود:

1. فراوانى رزق

آن حضرت فرمود: «حُسْنُ الْخُلْقِ يزيدُ فى الرِّزْقِ؛ خوى نيكو باعث فراوانى روزى مى‏شود.»

2. آبادانى و طولانى شدن عمر

امام صادق عليه‏السلام فرمود: ««اِنَّ الْبِرَّ وَحُسْنَ الْخُلْقِ يعْمُرانِ الدّيارَ وَيزيدانِ فِى الاعْمارِ؛ براستى نيكى و خوش خلقى باعث آبادى زمين، و افزايش [و طولانى شدن] عمرها مى‏شود.»

در روايتى ديگر امام صادق عليه ‏السلام شيعيان را به خوشرفتارى با خانواده سفارش نموده و آن را موجب طولانى شدن عمر مى‏داند و مى‏فرمايد: «مَنْ حَسُنَ بِرُّه فى اَهْلِ بَيتِهِ زيدَ فى عُمْرِهِ؛ هر كس با خانواده خود خوشرفتارى كند، عمرش طولانى مى‏شود.»

3. پاک شدن گناهان

همچنين آن حضرت فرمود: «اَلْخُلْقُ الحَسَنُ يميثُ الْخَطيئةَ كَما تُميثُ الشَّمْسُ الجَليدُ؛ خوى نيكو گناهان را ذوب مى‏كند؛ چنانكه خورشيد يخ را آب مى‏كند.»

[مهدی]

4. زينت دنيا و آخرت

حضرت جعفر بن محمد عليهماالسلام مى‏فرمايد: ««اَلْخُلْقُ الْحَسَنُ جَمالٌ فِى الدُّنْيا وَنَزْهَةٌ فِى الاخِرَةِ وَبِهِ كَمالُ الدّينِ وَقُرْبَةٌ اِلَى اللّه‏ِ وَلا يكُونَ حُسْنُ الخُلْقِ اِلاّ فى كُلِّ وَلِىِّ وَصَفِىٍّ؛ خلق نيكو در دنيا موجب زيبايى، و در آخرت گشايش است و مايه كمال در دين و نزديكى به پروردگار است. و حسن خلق نيست مگر در وجود دوستان و برگزيدگان [خداوند].»

5. ثواب بى ‏پايان

امام صادق عليه‏ السلام در فرازى ديگر فرمود: «اِنَّ اللّه‏َ تَبارَكَ وَتَعالى لَيعْطِى الْعَبْدَ مِنَ الثَّوابِ عَلى حُسْنِ الْخُلْقِ كَما يعْطِىَ الْمُجاهِدَ فِى سَبيلِ اللّه‏ِ يغْدُوا عَلَيهِ وَيرُوحُ؛ خداوند بر نيک خويى بنده، پاداشى را عطا مى‏كند كه به مجاهد در راه خودش كه در هر صبح و شب مى‏جنگد [و هميشه در جهاد است [مى‏بخشد.»

[مهدی]

پيامدهاى زيانبار بدخلقى

در منابع دينى پيامدها و ضررهاى زيانبار بدخلقى نيز بيان شده است تا مردم بيشتر به اخلاق نيک اهمّيت دهند و از اخلاق زشت رويگردان باشند.

در اين زمينه نيز رئيس مكتب جعفرى، سخنان بيدارگر، هشدار دهنده و ارزشمندى دارد كه در ذيل مى‏خوانيم:

1. بدخلقى تباه كننده عمل

حضرت صادق عليه‏ السلام فرمود: «اِنَّ سوء الْخُلْقِ لَيفْسِدُ الْعَمَلَ كَما يفْسِدُ الخِلُّ الْعَسَلَ؛ همچنان كه سركه عسل را تباه مى‏كند، بدخلقى نيز عمل را تباه مى‏كند.» و در روايت ديگر به جاى كلمه «العمل» تعبير «لَيفْسِدُ الاْيمانَ» به كار رفته است؛ يعنى بدخلقى ايمان را تباه مى‏سازد كه در اين صورت خطر آن دوچندان خواهد شد؛ زيرا ايمان ريشه و اساس انسانيت را تشكيل مى‏دهد و آسيب ديدن آن ضررهاى جبران ناپذيرى را در پى دارد.

به همين جهت، وقتى به پيامبر خبر دادند كه زنى شبها عبادت مى‏كند و روزها روزه دارد؛ ولى اخلاقش زشت است و همسايگان را با زبان آزار مى‏دهد، حضرت فرمود: «لا خَيرَ فيها، هِىَ مِنْ اَهْلِ النّارِ؛ خيرى در او نيست، او اهل آتش است.»

[مهدی]

2. خارج شدن از گروه شيعيان واقعى

امام صادق عليه‏ السلام رعايت اصول اخلاقى و توجه به آداب انسانى و خوش برخوردى را از ويژگيهاى مكتب تشيع دانسته و آن را بر شيعيان راستين لازم شمرده، و بر اجتناب از بدخلقى پاى فشرده است؛ آنجا كه مى‏فرمايد: «لَيسَ مِنّا مَنْ لَمْ يوَقّر كَبيرَنا وَلَمْ يرْحم صَغيرنا؛ از ما نيست كسى كه بزرگ‏ترهايمان را احترام نكند و به كوچك‏ترهايمان ترحم ننمايد.»

   

پي‌نوشتها:

. ر.ك: مهدى پيشوايى، سيره پيشوايان، صص 349 ـ 350؛ اربلى، كشف الغُمّه فى معرفة الائمه، ج2، ص154.

. مرحوم نراقى، جامع السعادات، ص46.

. علامه طباطبايى، تفسير الميزان، ج1، صص 376 ـ 378.

. ميرزا حسين نورى، مستدرك الوسائل، ج2، ص283.

. بحارالانوار، ج71، ص396؛ ميزان الحكمه، ج2، ص799.

. تنبيه الخواطر، ص362؛ اخلاق در قرآن، ناصر مكارم شيرازى، ج1، ص23.

. شرح اصول كافى، ج8، باب حسن خلق، ذيل حديث 8 و ر.ك: مجله حوزه، شماره 5، ص85.

. رى‏شهرى، منتخب ميزان الحكمه، ص170.

. همان.

. ابى الحسين ورام، مجموعه ورّام، ج1، ص89.

. وسائل الشيعه، ج8، ص571.

. روضه كافى، ج8، ص150.

. على بن شعبه حرّانى، تحف العقول، ص572، ح34.

. همان، ص582.

. بحار، ج68، ص393.

. المواعظ العدديه، ص227.

. منتخب ميزان الحكمه، ص170، ح1949؛ امالى صدوق، ص184، ح8.

. همان.

. المواعظ العدديه، على مشكينى، (قم، الهادى)، ص230.

. معانى الاخبار، صدوق، ص191، ح1؛ منتخب ميزان الحكمه، ص170، ح1950.

. منتخب ميزان الحكمه، ص170، روايت 1944 و معانى الاخبار صدوق، ص253، ح1.

. اصول كافى، ج2، ص240.

. طلاق/2 ـ 3.

. انفال/29.

. اعراف/95.

. رعد/28.

. شعراء/89.

. فيض كاشانى، تفسير الصافى، ج4، ص41؛ اصول كافى، ج12، باب اخلاص، ص16.

. نازعات/41 ـ 40.

. اخلاق محتشمى، ص249.

. بحارالانوار، ج71، ص395 ـ 396، ح77.

. منتخب ميزان الحكمه، ص171، ح1957.

. اربلى، كشف الغمه، (بيروت، دارالاضواء، بى‏تا)، ج2، ص208.

. همان؛ منتخب ميزان الحكمه، ص171، ح1957.

. بحارالانوار، ج68، ص393؛ مصباح الشريعه، باب 61، ص338.

. اصول كافى، ج2، ص101.

. همان، روايت 1963.

. اصول كافى، ج2، باب سوء الخلق.

. بحارالانوار، ج71، ص394.

. همان، ج75، ص138.

باشگاه خبرنگاران