آشنایی با سوره های قرآن مجید

[گل مريم]

آشنایی با سوره های قرآن مجید
تفسیر مجمع البیان

فهرست سوره ها:

ردیف	نام سوره		ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره
1	الفاتحة		10	یونس	19	مریم	28	قصص	37	صافات	46	احقاف	55	رحمن
2	البقرة		11	هود	20	طه	29	عنکبوت	38	ص	47	محمد(ص)	56	واقعه
3	آل عمران		12	یوسف	21	انبیاء	30	روم	39	زمر	48	فتح	57	الحدید
4	نساء		13	رعد	22	حج	31	لقمان	40	غافر	49	حجرات	58	مجادله
5	مائدة		14	ابراهیم	23	مؤمنون	32	سحده	41	فصلت	50	ق	59	حشر
6	انعام		15	حجر	24	نور	33	احزاب	42	شوری	51	ذاریات	60	ممتحنه
7	اعراف		16	نحل	25	فرقان	34	سبأ	43	زخرف	52	طور
8	انفال		17	اسراء	26	شعراء	35	فاطر	44	دخان	53	نجم
9	توبه		18	کهف	27	نمل	36	یس	45	حاثیه	54	قمر

[گل مريم]

آشنايى با سوره شورى‏

اين سوره مباركه در شمار چهل و دوّمين سوره قرآن شريف است كه به نكاتى در مورد شناسنامه ‏اش مى‏ نگريم:


1- فرودگاه اين سوره‏

به باور گروهى از قرآن‏ پژوهان و مفسران از جمله «حسن» همه آيات اين سوره، جز سه آيه 38، 39 و آيه 40 آن در مكّه و در كنار خانه توحيد و تقوا بر قلب مصفاى پيامبر فرود آمده است، امّا سه آيه پس از تشكيل جامعه نوبنياد اسلامى در مدينه فرود آمد و نظام و سيستم شورايى و مشاركت مردم در تعيين سرنوشت خويش را براى آنان آورد.

امّا از ديدگاه گروهى ديگر از جمله «ابن عباس» چهار آيه اين سوره مباركه در مدينه، و ديگر آيات آن در مكّه فرود آمده است. آيات چهارگانه مورد اشاره عبارتند از: سه آيه 38، 39 و 40 و ديگر آيه 23.

ابن‏ عباس در اين مورد آورده است كه:

وقتى آيه شريفه «قل لا اسئلكم...» بر قلب پاك پيامبر مهر و عدل فرود آمد، مردى فرياد برآورد كه: نه، اين آيه از سوى خدا نيست! و خدا آن را فرو نفرستاده است؛ درست پس از اين لغزش بزرگِ آن مرد بود كه اين آيه فرود آمد: «ام يقولون افترى على ‏الله كذباً...» آيا مى‏ گويند: محمد(ص) بر خدا دروغ بسته است...؟!

آن مرد با شنيدن اين آيه توبه كرد و از سخن نابخردانه و ناسنجيده ‏اش پوزش خواست؛ آن گاه بود كه اين آيه فرود آمد: «و هوالذى يقبل التوبة عن عباده...» و اوست آن خدايى كه توبه بندگانش را مى‏ پذيرد...

[گل مريم]

2- نام اين سوره‏

اين سوره دو نام دارد، كه هردو نام بلند آن از خود آيات گهربار و انسان‏ ساز آن برگرفته شده است.

نام نخست آن «حم، عسق» است كه از آغازين آيات آن برگرفته شده است و نام ديگرش «شورى» مى ‏باشد كه از آيه 38 اين سوره كه از اصل انسانى و اجتماعى شورى و نظام و سيستم شورايى سخن مى‏ گويد و آن را از نشانه‏ ها و خصوصيات جامعه باز و پرتلاش اسلامى عنوان مى ‏سازد، برگرفته شده است.
والّذين استجابوا لربّهم و اقاموا الصّلوة و امرهم شورى بينهم...


3- شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏

اين سوره مباركه داراى پنجاه و سه آيه است، گرچه پاره‏ اى همين آيات را پنجاه آيه شمرده ‏اند كه دليل اين اختلافِ در شمارش، خواهد آمد.

گفتنى است كه اين سوره از 866 واژه و از 3580 حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت شايسته آن‏

در باره فضيلت اين سوره مباركه و پاداش پرشكوه تلاوت آن روايات نويدبخشى از پيشوايان راستين دين آورده ‏اند كه به پاره ‏اى مى ‏نگريم:

1- از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

«من قراء سورة «حم عسق» كان ممن تصلى عليه الملائكة و يستغفرون له و يسترحمون»

كسى كه سوره «شورى» را خالصانه و حقجويانه تلاوت كند، از كسانى خواهد بود كه فرشتگان بر او درود مى فرستند و از بارگاه خدا، برايش طلب آمرزش مى‏ كنند و برايش مهر و رحمت را مى‏ طلبند.

2- و نيز از حضرت صادق(ع) آورده ‏اند كه فرمود:
«من قراء «حم عسق» بعثه‏ الله يوم القيامه و وجهه كالقهر ليلة البدر...»
كسى كه سوره شورى را با شناخت و ايمان بخواند، خدا او را در روز رستاخيز با سيمايى سپيد و نورافشان بسان ماه شب چهاردهم برمى ‏انگيزد.

او در پيشگاه پروردگارش مى ‏ايستد و به او ندا مى ‏رسد كه: هان اى بنده من! تلاوت سوره شورى را ادامه دادى و از آن نور گرفتى در حالى كه به پاداش آن فكر نكردى؛ اگر مى ‏دانستى پاداش تلاوت خالصانه اين سوره چه اندازه است در تلاوتش هرگز خسته نمى ‏شدى، امّا من امروز پاداش پرشكوه تو را به خاطر تلاوت آن خواهم داد؛ آن گاه فرمان مى‏ رسد كه:
هان اى فرشتگان! او را به بهشت پرطراوت و پرنعمت درآوريد، به بهشت زيبايى كه در آن كاخى از ياقوت سرخ برايش آماده شده است هدايت كنيد. اين كاخ به گونه‏ اى است كه درها و پنجره‏ ها، بالكن‏ها و پله‏ هايش نيز از ياقوت سرخ ساخته شده و درونش از اندرون آن و اندرون آن از برونش پيداست و در ميان آن دو حوريه بهشتى و دوهزار غلام و كنيز براى خدمت به صاحب آن آماده‏ اند.

[گل مريم]

دورنمايى از مفاهيم آن‏

اين سوره مباركه كه يك سال پيش از هجرت پيامبر نور در مكّه بر قلب پاك آن حضرت فرود آمده است، از ويژگيها و نشانه‏ هاى سوره ‏هاى پيش از هجرت كه توجه عميق به مسائل فكرى و عقيدتى دارد، موج مى‏ زند.

محور و مدار اين سوره پديده وحى و رسالت و محتواى پيامهاى خدا به پيامبران و چگونگى ارتباط آن بندگان وارسته و شايسته، با خدا و بيان راه‏هاى دريافت پيام و وحى الهى است و به همين تناسب از واكنش مردم در برابر وحى و رسالت و ايمان گروهى به آن، و واكنش منفى و ناهنجار گروهى ديگر خبر مى‏ دهد و فرجام شكوه بار ايمان آوردگانِ بر پيامهاى خدا و پيامبران او، و نيز تيره ‏بختى و تيره ‏روزى مخالفان وحى و رسالت و ستمكاران و خودكامگان پرده برمى‏ دارد.

افزون بر اين، در اين سوره‏

از دلايل يكتايى خدا و بى‏ همتايى او،
از نشانه‏ هاى قدرت وصف‏ ناپذير خدا در كران تا كران هستى،
از ابعاد و شاخه‏ هاى گوناگون توحيدگرايى و يكتاپرستى،
از معاد و جهان پس از مرگ و سرنوشت كفرگرايان و ظالمان،
از زنجيره‏ اى از مفاهيم انسانى و اخلاقى بسان پايدارى و شكيبايى، گذشت و بخشش، بازگشت به سوى خدا و بازسازى اخلاقى و انسانى، توبه و جبران لغزشها، خويشتن‏دارى و فرو خوردن خشم، انفاق و دستگيرى از محرومان و نوع‏دوستى، پايمردى در برابر روى آوردن دنيا و پشت كردن آن، و پاره‏ اى از خصلت‏هاى زشت و نكوهيده و بازدارنده نيز سخن رفته است.
در بخشى از آيات اين سوره، از اصل انسان ساز شورا در اداره جامعه و ابعاد گوناگون آن سخنى به ميان آمده و اين سبك و اين سيستم اجتماعى مترقى در كنار ايمان و تقوا، توكل و اعتماد بر خدا، نماز و نيايش، انفاق و يارى به محرومان و دستگيرى از ستمديدگان آمده و از ويژگى‏ هاى جامعه نمونه اسلامى عنوان شده است.

و در لابلاى اين بحث‏هاى متنوع عقيدتى و اجتماعى و اخلاقى ده‏ها نكته ظريف و لطيف و دقيق و انسان ‏ساز نيز به تابلو رفته است.

[گل مريم]

آشنايى با سوره زخرف‏

سوره مباركه «زخرف» در شمار كنونى قرآن شريف، چهل و سومين سوره است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آيات انسان‏ ساز آن به نكاتى چند در مورد شناسنامه‏ اش اشاره مى‏ رود:


1- فرودگاه اين سوره‏

به باور بيشتر مفسّران و قرآن‏ پژوهان، تمام آيات اين سوره مباركه در مكّه بر قلب نورانى پيامبر عدالت و آزادى فرود آمده، امّا برخى همچون «مقاتل» بر اين باورند كه چهل و پنجمين آيه آن، در بيت‏ المقدس وحى شده است كه مى ‏فرمايد:

و اسئل مَن ارسلنا من قبلك من رسلنا...
و از پيامبران ما كه پيش از تو به سوى جامعه ‏ها گسيل داشتيم بپرس، كه آيا در برابر خداى بخشاينده، خدايانى ديگر مقرر داشته ‏ايم كه در مورد پرستش قرار گيرند؟

[گل مريم]

2- نام اين سوره‏

نام اين سوره مباركه چنانكه گذشت، «زخرف» مى‏ باشد و اين نام و نشان براى آن، از آيات همين سوره دريافت شده است كه مى ‏فرمايد:

و زخرفاً و ان كُلُّ ذلك لمّا متاع الحيوة الدنيا والاخرة عند ربك للمتقين.
و زر و زيورهاى ديگرى نيز براى خانه‏ هاى آنان قرار مى‏ داديم. و به هوش باشيد كه همه اين‏ها تنها كالاى زندگى دنياست، و سراى آخرت نزد پروردگارت از آن پرواپيشگان است.


3- شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏

به باور قرآن ‏پژوهان اين سوره داراى 89 آيه است، امّا پاره ‏اى از قاريان پيشين شام همين آيات را 88 آيه به حساب آورده ‏اند...

گفتنى است كه اين سوره از 833 واژه و 34000 حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت آن‏

در فضيلت اين سوره و پاداش تلاوت شايسته و هدف دار آن روايات نوربخش و اميدواركننده ‏اى از پيشوايان نور رسيده است؛ براى نمونه:

1- از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:
من قراء سورة الزخرف كان ممن يقال له يوم القيامه يا عباد لا خوف عليكم اليوم و لا انتم تحزنون ادخلوا الجنة بغير حساب.

هركس سوره زخرف را با دل و جان تلاوت كند، از كسانى خواهد بود كه در روز رستاخيز به آنان خطاب مى ‏شود كه: هان اى بندگان من! امروز نه بر شما ترسى خواهد بود و نه غم و اندوهى؛ شما اين دو را به دل راه ندهيد و بدون حساب به بهشت پرطراوت و زيبا درآييد.

2- و از ششمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:

مَنْ اَدْمَنَ قراءَةَ حم الزخرف آمنه الله فى قبره مِنْ هَوام الأَرض و من ضمة القبر حتى يقف بين يدى‏الله عزّوجلّ ثم جاءت حتى تَكون هى التى تدخله الجنة.

هركس سوره زخرف را تلاوت كند و بر تلاوت آن پايدارى ورزد، خدا پيكر او را در قبر از گزند حشرات زمين و ساكنان قبر امنيت مى ‏بخشد، تا روز رستاخيز كه به فرمان خدا و در پيشگاه او برانگيخته شود و آن گاه همين سوره مباركه از راه مى‏ رسد و به خواست خدا او را وارد بهشت پرنعمت مى‏ سازد.

[گل مريم]

5- دورنمايى از معارف و مفاهيم انسان ‏ساز آن‏

همان گونه كه گذشت اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا بر زجاجه نورانى جان محمد(ص) پيام ‏آور ارزش‏هاى انسانى و اخلاقى و عقيدتى فرود آمده است،
و درست به همين جهت هم در همه آيات آن حال و هواى پيكار فكرى و فرهنگى با شرك و كفر،
استبداد و خودسرى،
جهل و خرافه
و دعوتِ روشنگرانه و خردمندانه به سوى خردورزى و انديشه ‏ورى،
توحيد و تقوا،
وحى و رسالت،
ايمان به جهان پس از مرگ و پاداش و كيفر و هدفمندى و هدفدارى آفرينش طنين‏ انداز است.

[گل مريم]

در آيات هشتاد و چندگانه اين سوره در اين محورها سخن رفته است:

در شكوه و عظمت قرآن و نقش سرنوشت ‏ساز آن در هدايت و رشد فكرى و اخلاقى انسانها،
در مورد پديده دگرگونساز وحى و رسالت و رسالت پيامبر گرامى اسلام،
در واكنش ناهنجار و ظالمانه شرك ‏گرايان در برابر قرآن و پيامبر،
در ترسيم زنجيره ‏اى از نشانه‏ هاى قدرت و يكتايى خدا در آسمان و زمين،
در چگونگى فرود باران و زنده و با طراوت ساختن زمين مرده به بركت آن،
در ترديدناپذير بودن رستاخيز و زنده شدن مردگان،
در نفى پندارهاى خرافى در باره ذات پاك و بى‏ همتاى خدا،
در نفى دنباله‏ رويهاى احمقانه و بافته‏ هاى موهوم در مورد «زن» يا نيمى از پيكر جامعه،
در ترسيم پرتوى از سرگذشت درس ‏آموز پيامبران بزرگى چون: ابراهيم، موسى و عيسى‏
در نفى ارزش‏هاى بى ‏اساس جاهلى و ملاكها و معيارهاى نادرست در ارزيابى شخصيت انسانها،
در ترسيم سرنوشت خوش و سعادتمندانه و فرجام نيكوى توحيدگرايان،
در نمايش فرجام تيره و تار و عذاب سهمگين كفرگرايان و ظالمان،

و در لابلاى اين بحث‏ها و محورها دنيايى از اندرزها، پندها و نكات درس ‏آموز و هشدارهاى خيرخواهانه و مؤثر براى درست انديشيدن، درست برگزيدن راه زندگى و درست پيمودن آن و مصون و محفوظ ماندن از آفت‏ها و انحرافات و سقوط و ناكامى‏ها آمده است كه در خور بسى تعمّق و تدبّر است.

[گل مريم]

آشنايى با سوره دخان‏

اين سوره مباركه در شمار، چهل و چهارمين سوره از سوره ‏هاى قرآن كريم است، كه به نكاتى در باره شناسنامه آن مى‏ نگريم.


1- فرودگاه اين سوره‏

همه مفسّران و محدثان بر اين باورند كه همه آيات اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن ‏ترين پايگاه توحيد و تقوا و در سرزمين وحى و رسالت بر قلب مصفاى پيامبر انديشه و خرد فرود آمده، و آن حضرت به تدريج مفاهيم و معارف بلند و انسان‏ پرور آن را به مردم بيان فرموده و دل‏هاى آماده و جان‏هاى پذيراى حق از اين مشعل پرفروغ و روشنگر، شمعى براى خانه دل و جان و براى زندگى افروخته‏ اند.


2- نام اين سوره‏

اين سوره پربركت، دو نام دارد كه هر دو نام بلند آن از آيات روشنگرى برگرفته شده است:

نام نخست آن «حم والكتاب» است، كه از آغازين آيات آن برگرفته شده، و نام ديگرش «دُخان» مى ‏باشد كه از آيه دهم اين سوره اقتباس گرديده است كه مى‏ فرمايد:
«فارتقب يوم تأتى الناس بدخان مبين.»
پس در انتظار روزى باش كه آسمان دودى نمايان برمى‏ آورد؛