آشنایی با سوره های قرآن مجید

[گل مريم]

آشنایی با سوره های قرآن مجید
تفسیر مجمع البیان

فهرست سوره ها:

ردیف	نام سوره		ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره
1	الفاتحة		10	یونس	19	مریم	28	قصص	37	صافات	46	احقاف	55	رحمن
2	البقرة		11	هود	20	طه	29	عنکبوت	38	ص	47	محمد(ص)	56	واقعه
3	آل عمران		12	یوسف	21	انبیاء	30	روم	39	زمر	48	فتح	57	الحدید
4	نساء		13	رعد	22	حج	31	لقمان	40	غافر	49	حجرات	58	مجادله
5	مائدة		14	ابراهیم	23	مؤمنون	32	سحده	41	فصلت	50	ق	59	حشر
6	انعام		15	حجر	24	نور	33	احزاب	42	شوری	51	ذاریات	60	ممتحنه
7	اعراف		16	نحل	25	فرقان	34	سبأ	43	زخرف	52	طور
8	انفال		17	اسراء	26	شعراء	35	فاطر	44	دخان	53	نجم
9	توبه		18	کهف	27	نمل	36	یس	45	حاثیه	54	قمر

[گل مريم]

ه - نگرشى بر واژه ‏ها

واژه «اعوذ» به‏ معناى «پناه مى ‏برم»، و «استعاذه» به‏ معناى «پناه ‏بردن» است.

واژه «شيطان» در فرهنگ عرب، به هر سركش و حق ‏ستيزى - خواه انسان، خواه حيوان و يا جن - اطلاق مى‏ شود؛ به همين جهت در قرآن شريف «شياطين‏ الجنّ والانس» آمده است.

برخى، شيطان را بر وزن فيعال و مأخوذ از «شطن» به ‏معناى «دورشده» دانسته‏ اند؛ و بعضى ديگر آن را بر وزن «فعلان» و از فعل «شاطه» به‏ مفهوم «باطل شد» گرفته ‏اند.

به ‏نظر نگارنده، ديدگاه نخست صحيح است؛ چرا كه در فرهنگ عرب، «شاطن» به‏ معناى «سركش و نافرمان» آمده است: «ايّما شاطن عصاه عكاه» (هر گردن كشى را كه نافرمانى او كند، در غل و زنجير مى ‏كشد و به زندان مى‏ افكند).

واژه «رجيم» بر وزن «فعيل» از «رجم» به‏ مفهوم «دورشده» است.

و دو واژه «سميع» و «عليم»، به‏ معناى «شنوا» و «دانا» است.

[گل مريم]

و - تفسير

خداوند دستور مى ‏دهد كه از شرارت شيطان به او پناه بريم؛ چرا كه هيچ انسانى از وسوسه ‏هاى گمراه گرانه آن موجود پليد بركنار نيست. به همين جهت است كه قرآن مى ‏فرمايد:

«فَاِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ‏ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ.»
و هنگامى كه قرآن مى‏ خوانى، از شر شيطان رانده شده به خدا پناه ببر.

معناى جملاتى كه بعنوان استعاذه ترسيم شد، اين است كه: من از شرارت و وسوسه‏ هاى شيطان رانده ‏شده و دور از رحمت خدا، به آفريدگار تواناى هستى پناه مى‏ برم؛ به خدايى كه همه شنيدني ها را مى‏ شنود و همه دانستني ها را مى‏ داند و بر تمامى امور دانا است.

[گل مريم]

آشنايى با سوره مباركه‏ بقره:

الف - محل فرود اين سوره‏

تمامى آيات اين سوره مباركه، جز يك آيه آن، در مدينه منّوره بر قلب مصفاى پيامبر مهر و ايمان فرود آمده است؛ و آن يك آيه كه به سال حجةالوداع، در سرزمين «منى» نازل شده، اين آيه شريفه است كه مى‏ فرمايد: «وَاتَّقُوا يَوْمَاً تُرْجَعُونَ فيهِ اَلَى اللَّهِ ...»

ب - تعداد آيه ‏هاى اين سوره‏

اين سوره 286 آيه دارد. و اين مطلب را از اميرمؤمنان (ع) نقل كرده ‏اند. برخى تعداد آيات آن را، تفاوت يكى دو آيه نيز گفته ‏اند؛ كه پرداختن به آنها در اينجا مفيد بنظر نمى‏ رسد.

[گل مريم]

ج - فضيلت اين سوره‏

در فضيلت اين سوره، رواياتى رسيده است كه به نمونه ‏هايى از آن نظر مى‏ افكنيم:

1. از پيامبر گرامى (ص) نقل كرده ‏اند كه فرمود:
«مَن قرأها فصلوات‏ اللَّه عليه و رحمته و اعطى من ‏الاجر كالمرابط فى سبيل‏ اللَّه.»
هر كه اين سوره را با جان و دل تلاوت كند، درود و رحمت خدا بر اوست و پاداش مرزبانان و فداكاران در راه خدا به او ارزانى مى‏ شود.

2. همچنين آورده‏ اند كه:
«يا اُبّى مرالمسلمين اَنْ يتعلّموا سوة البقرة، فانّ تعلّمها بركة و تركها حسرة.»
هان اى «ابّى»! به مردم بگو سوره بقره را بياموزند و تلاوت كنند؛ چرا كه فرا گرفتن آن، مايه بركت است و ترك آن، حسرت و ندامت درپى دارد.

[گل مريم]

3. و نيز آورده‏ اند كه فرمود:
«انّ لكلّ شى‏ء سناماً و سنام ‏القرآن سورةالبقره. من قرأها فى بيته نهاراً لم‏يدخل بيته شيطان ثلاثه ايّام...»
براى هر چيزى، اوج و قلّه ‏اى است؛ و اوج قرآن، سوره بقره است. هر كه آن را در روز در خانه خود بخواند، تا سه روز شيطان نمى‏ تواند در آن سرا داخل شود و اگر شبانگاه آن را در خانه ‏اش تلاوت كند، تا سه شب از ورود شيطان به آنجا در امان خواهد بود.


4. همچنين نقل كرده ‏اند كه آن فرزانه عصرها و نسل ها، گروهى را براى انجام كارى گسيل داشت و خود از پى آنان رفت تا در نقطه ‏اى به آنها رسيد. پس از رسيدن به آنان، از يك يك پرسيد كه چه اندازه از قرآن شريف را حفظ دارد و كدام سوره را حفظ كرده است. هر كدام پاسخى دادند؛ تا نوبت به جوانترين فرد آن گروه رسيد و او در پاسخ گفت كه بخشى از سوره مباركه بقره را حفظ كرده است.
در اينجا بود كه پيامبر(ص) خطاب به افراد گروه، فرمود: هان اى مردم! هذا عليكم امير. قالوا: يا رسول‏ اللَّه! هو احدثنا سنّاً. قال: معه سورةالبقره

(اين جوان فرمانده شماست؛ گفتند: اى پيامبر خدا! او از همه ما جوان تر و كم‏ سنّ و سال‏ تر است! فرمود: آرى؛ امّا سوره مباركه بقره را از حفظ دارد [و از آن درسها و پندها و عبرت ها مى ‏تواند بگيرد]).

[گل مريم]

5. و نيز آورده‏ اند كه از آن پيشواى بزرگ پرسيدند: كدامين سوره قرآن از همه برتر است؟
فرمود: سوره بقره.
پرسيدند: كدامين آيه از آيات آن؟
فرمود: آيةالكرسى.
و سئل‏ النّبى(ص) اى سورالقرآن افضل؟ قال ‏البقره. قيل اىُّ آى ‏البقره افضل؟ قال آية الكرسى.


6. و ششمين امام نور (ع) فرمود:
«من قرأالبقره و آل عمران جاء يوم‏ القيامه تظلّانه على رأسه‏الغمامتين.»
هر كه دو سوره بقره و آل عمران را با شناخت و ايمان تلاوت كند، روز رستاخيز آن دو سوره بسان دو ابر سايه ‏افكن بر سرش سايه خواهند افكند.


تفسیر مجمع البیان

[فاطمه]

سوره آل عمران

آشنايى با اين سوره مباركه‏

اين سوره مباركه در مدينه بر قلب مصفّاى پيامبر مهر و عدالت فرود آمده و داراى دويست آيه است.

فضيلت و پاداش تلاوت آن‏

درمورد فضيلت و پاداش تلاوت اين سوره مباركه، رواياتى اميدبخش نقل شده است؛ كه براى نمونه، به برخى از آنها نظر مى‏افكنيم:

1. از پيامبر گرامى(ص) آورده‏اند كه فرمود:
«مَنْ قرأَ سورة آل عمران اُعْطى بكلٍّ آيةٍ منها اماناً على جسر جهنّم.»
هر كه سوره «آل عمران» را تلاوت كند، خداوند دربرابر هر آيه‏اى از آن، امان‏نامه‏اى براى گذشتن بدون لغزش و خطر از پل دوزخ به او ارزانى خواهد فرمود.

2. و نيز فرمود: «مَنْ قرأَ سورة آل عمران يوم‏الجمعه صلّى‏اللّه عليه و ملائكته حتّى تَجبَ‏الشّمس.»
هر كه در روز جمعه سوره آل عمران را تلاوت كند، تا غروب آن روز خدا و فرشتگان بر او درود مى‏فرستند.

3. و فرمود: «تعلّموا سورةالبقره و سورة آل عمران فانّهماالزّهراوان و انّهما تظلاّن صاحبهما يوم‏القيامه كأنّهما غمامتان او فرقان من طير صواف.»

دو سوره مباركه بقره و آل عمران را بياموزيد؛ زيرا آنها دو نور روشنگر جان و راه‏اند و در روز رستاخيز بسان دو توده ابر يا دو پرده و پوشش و يا دو صف بهم‏فشرده از پرندگان، بر كسى كه آنها را آموخته و تلاوت كرده و به پيامهاى آنها عمل كرده باشد، سايه خواهند افكند.

[فاطمه]

شأن نزول‏

در شأن نزول بخشى از اين سوره مباركه گفته‏اند: از آيه اوّل اين سوره تا بيش از هشتاد آيه آن، درباره گروهى از مسيحيان نجران فرود آمده است؛ كه سرگذشت آنان را مفسّران اينگونه روايت كرده‏اند:
اين گروه، شصت نفر بودند كه جهت تحقيق پيرامون اسلام و آورنده آن، وارد مدينه شدند و به نمايندگى از مردم خود به خدمت پيامبر گرامى اسلام رسيدند.
چهارده تن در اين گروه سرشناس بودند؛ و سه تن كارگزار و سرآمد همه آنان. يكى، نامش «عبدالمسيح» بود كه شخصيت و اعتبارى والا داشت؛ بدون مشورت با او، كارى نمى‏كردند؛ به نظرش احترام مى‏گذاشتند و سفارشهاى او را مى‏پذيرفتند؛ و او درواقع رهبر سياسى آنان بود. ديگرى، «سيّد» نام داشت كه مديريت كاروان را عهده‏دار بود. و نفر سوّم، پيشواى مذهبى و چهره مورد احترام و شريف آنان بود كه آگاهيهاى دينى خود را از او دريافت مى‏داشتند. او سردمدار فرهنگ و انديشه جامعه نجران بود. زمامداران روم او را بزرگ مى‏داشتند و در گراميداشت مقام علمى و تلاشهاى بسيار فرهنگى‏اش، معبدها و كليساها براى او بنياد كرده بودند.
بعد از اقامه نماز عصرِ پيامبر بود كه اين گروه با شكوه و تشريفات بسيار و آراسته به بهترين و فاخرترين لباسها و زينتها وارد مسجد مدينه شدند؛ آنچنانكه وقتى چشم ياران پيامبر به آنان افتاد، شگفت‏زده گفتند: «تاكنون درميانِ همه هيئتهاى سياسى و مذهبى كه به مدينه آمده‏اند، گروهى را به شكوه و تشريفات هيئت نجران نديده‏ايم».
آنگاه كه موعد نمازشان رسيد، ناقوس خود را نواختند و به‏سوى شرق، به نماز ايستادند. برخى از ياران پيامبر گفتند: «اى پيامبر خدا! آيا به آنان اجازه مى‏دهيد كه در مسجد و مقدّس‏ترين پايگاه توحيد و تقوا چنين كنند؟» پيامبر فرمود: «آنان را آزاد بگذاريد تا نمازشان را بخوانند».

[فاطمه]

مناظره‏اى سرنوشت‏ساز

بعد از نماز، سردمداران سياسى و دينى و مورد احترام آنان به نمايندگى از آنها، گفت و شنود خود را با پيشواى بزرگ توحيد آغاز كردند و پيامبر آنان را به فرمانبردارى از يكتا آفريدگار هستى فراخواند.
آنان گفتند: ما پيش از شما اسلام آورده و فرمان پروردگار را گردن نهاده‏ايم.
پيامبر فرمود: پس چرا به يكتايى او ايمان نمى‏آوريد و عيسى را پسر او مى‏پنداريد و گوشت خوك مى‏خوريد؟ مگر نه اينكه اسلام اينها را مردود اعلام كرده است؟
پاسخ دادند: اى پيامبر خدا! اگر براستى «عيسى» پسر خدا نيست، پس پدرش كيست؟
پيامبر فرمود: آيا نه اين است كه آفريدگار هستى زنده و جاويد و برپادارنده و تدبيرگر هماره جهان هستى است، و عيسى روزى جهان را بدرود خواهد گفت؟
پاسخ دادند: چرا!
فرمود: آيا نه اين است كه خداوند، فرمانرواى كران‏تا كران هستى است، امور جهان را تدبير مى‏كند، هستى را برپا مى‏دارد و روزى‏رسان همه موجودات زنده و انسانها است؟
پاسخ دادند: چرا!
پيامبر فرمود: و آيا «عيسى» فرمانروا و تدبيرگر يكى از اين امور است؟
پاسخ دادند: نه.
پيامبر فرمود: مگر نه اينكه سراسر هستى و تمامى پديده‏ها، از ناچيزترين ذرّات تا عظيم‏ترين كهكشانها، براى خدا آشكار و هويدا است و چيزى بر او پوشيده نيست!
پاسخ دادند: چرا؟
فرمود: آيا «مسيح» نيز بسان اوست؟ همه چيز برايش آشكار است و چيزى بر او پوشيده نيست؟
پاسخ دادند: نه؛ هرگز بسان آفريدگار هستى نيست.
فرمود: آيا جز اين است كه خدا عيسى را همانند ديگر بندگانش در شكم مام پاك و پاكيزه‏اش شكل داد و آفريد؟
پاسخ دادند: چرا!
فرمود: آيا او همچون ديگر كودكان از مادر ولادت نيافت و آب و غذا نخورد و از هواى پاك تنفّس نكرد؟
پاسخ دادند: چرا!
فرمود: پس چگونه او را خدا مى‏پنداريد، بااينكه صفات و ويژگيهاى انحصارى خدا را ندارد و صفات انسانها در ولادت و زندگى او آشكار و هويدا است؟
آنان كه اين مناظره علمى و عقيدتى و روشنگرانه را گام به گام پى مى‏گرفتند، ديدند كه هيئت مسيحيان نجران چاره‏اى جز سكوت نيافتند؛ چرا كه چه پاسخى براى اين منطق روشن مى‏توانستند داشته باشند. و درست در اينجا بود كه خداوند بخش نخست اين سوره را در اين مورد بر قلب پاك پيامبر(ص) فرو فرستاد.

مجمع البیان

[گل مريم]

سوره نساء
آشنايى با اين سوره مباركه‏

اين سوره مباركه پس از دوّمين سوره، طولانى‏ ترين سوره قرآن است، كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن، به نكاتى از ويژگي هاى آن اشاره مى‏ رود:

1. فرودگاه اين سوره‏

به اعتقاد بيشتر مفسّران، اين سوره مباركه «مدنى» است، و آيات آن در «مدينه» بر قلب مصفّاى پيامبر فرود آمده است؛ امّا برخى نيز برآنند كه دو آيه 59 و 176 آن در مكّه نازل شده است.

شمار آيات اين سوره، مطابق ديدگاه مشهور، 177 آيه است؛ امّا جمعى نيز تعداد آيات آن را 176 و برخى هم 175 آيه عنوان ساخته ‏اند.

دليل اين اختلاف آن است كه عبارت «اَنْ تَضِلُّوا السَّبيلَ» در آيه 44 اين سوره را عدّه‏ اى يك آيه بحساب آورده؛ همچنين در آيه 173 آن، جمله «فَيُعَذِّبُهُمْ عَذابَاً اَليمَاً» را بعضى آيه جداگانه ‏اى شمرده ‏اند.