عشق و رستگارى

[گل مريم]

نام كتاب : عشق و رستگارى (شرح دعاى ابوحمزه ثمالى )

نويسنده : احمد زمرديان شيرازى

تقديم به

تقديم به روان پاك على ابن الحسين زين العابدين و فخر الساجدين حضرت سجاد عليه السلام

اين كتاب تنها براى آنها كه پايبند به اصول دينى هستند نوشته نشده ، بلكه براى هر گروه كه طالب آراستگى خود به كمالات باشند، براى آنها كه بر سر دو راهى "حق و باطل " سرگردانند، براى آنها كه در حال شك و ترديد به سر مى برند، به خصوص طبقه جوان و روشنفكر مطالعه اين كتاب لازم و ضرورى است .

[گل مريم]

اين بود قسمتى از تفاسير آياتى كه مربوط به مكر خداى تعالى است ، و همچنين آيات ديگرى هم داريم قريب به اين مضامين كه خداى تعالى كيد مكاران را باز مى دارد و جزاى مكر را مكر و سزاى خدعه را خدعه مى دهد
قوله : يخادعون الله و هو خادعهم يا به لسان ديگر كه مى فرمايد: و ما يمكرون الا بانفهسم مكر نمى كردند مگر بر نفسهاى خود.

و از آن طرف گفته شده كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: مكر مكنيد و ما كران را يارى ندهيد كه خداى تعالى مى فرمايد: لا يحيق المكر السيئى الا باهله

با اين حالت و با تمام جهاتى كه خداى تعالى به مضامين مختلف در برابر مكر خود و مكر بندگان اشاره فرموده امام عليه السلام اين عبارت جامعه را در مقام مناجات و دعا تعليم فرموده كه: و لا تمكر بى فى حيلتك و نيز اين عبارت هم در مقام دعا وارد شده است : اللهم امكر لى ، و لا تمكر بى .

[گل مريم]

در بيان عبارت: و لا تمكر بى فى حيلتك

اى خدا بر مكر خود ما را مگير		كرده كيد دشمنت ما را اسير
اى دو صد افسوس بر تقدير من		گر كنى تدبير بر تزوير من
مكر ما را نيست جز مكرت سزا		در مقام عدل اين باشد جزا
ابلهان در مكر خود اندر سرور		زيركان را تو مدبر در امور
كى شوى ايمن تو از مكر خدا		كه نباشد او ز تو آنى جدا
هر چه از دل بگذرانى در خيال		واقف از سر درونت لا محال
گر كنى انديشه بر مكر و فريب		در مقابل حيله بينى بس عجيب
داده مهلت مكر ما را در يقين		فاذكروا املى لهم كيدى متين

[گل مريم]

داستان مكر كفار و رسول

ماجرايى بود حيران العقول

نزد پيغمبر چون آمد جبرئيل

سوى غارش رهنما شد بر دليل

گفت بنشان در سراى خود امير

تا به كيد دشمنان نايى اسير

تا كه او از ماجرا آگاه شد

سوى كوهستان همى در راه شد

چون سحرگه در سرايش تاختند

نور حق در خوابگاهش يافتند

كر ايزد شد مقدم بر شتاب

تا نمايد نقشه شان را نقش آب

[گل مريم]

وان ديگر بشنو حكايت از مسيح		گفته قرآن با عباراتى فصيح
قصد جمعى بود بر دارش كشند		- حيله اى كردند تا او را كشند
شبه عيسى را به دار آويختند		خاك مكر خود بسر بر ريختند
مكر حق چون شد نمايان بر صليب		قالها يا ويل من قتل الحبيب
آن نبود عيسى ولى عيسى نما		زانكه حق رفعت بدادش بر سما
تا شوى تسليم بر بود و نبود		دفع مكر او كسى نتوان نمود

[گل مريم]

آن شنيدم قوم صالح بسته عهد

بهر قتلش همچنان در جد و جهد

ناقه صالح در اول كرده پى

از عقوبت بى خبر تا برده پى

پس عذاب از جانب يزدان رسيد

رنگ مكاران ز صورت ها پريد

چون سزاى مكر خود را يافتند

در هلاكت نقش خود را باختند

هر كسى كارش بود مكر و ريا

او ندارد از خدا شرم و حيا

اى الهى اى الهى اى اله

تو مكن بر مكر خود ما را تباه

[گل مريم]

من اين لى الخير يا رب و لا يوجد الا من عندك و من اين لى النجاة و لا تستطاع الا بك

اى پروردگار من خير خود را از كجا جويم جز از درگاه تو يعنى از كجاست از براى من نيكويى و حال آن كه يافت نمى شود مگر نزد تو؛
و از كجاست مرا رهايى يافتن و چگونه توانم تلاش كردن در نجات خويش چون مقدور نيست مگر به اراده و خواست تو.



خير چيست ؟

امام عليه السلام كه در اين عبارت كلمه خير را آورده گويا منظورش همان خيرى باشد كه در موارد بسيارى از قرآن مجيد بر وجه و معانى مختلف بيان شده است ، و اما آنچه كه ارتباط اين عبارت دعا را به طور دقيق به قرآن مجيد مى رساند آياتى چند است كه از تفاسير آنها مى توان حقيقت آن معنى كه در اين جمله از دعا به كار رفته است دريافت نمود، و براى تشريح آن به موضوع اشاره خواهيم كرد.

[گل مريم]

اول - اين كه بدانيم خير از نظر قرآن چه مى باشد و به چه چيز اطلاق شده است .

در سوره البقره آيه 273 مى فرمايد:
يؤتى الحكمة من يشاء و من يؤت الحكمة فقد اوتى خيرا كثيرا خداى تعالى به هر كس بخواهد حكمت را مى دهد و هر كس را حكمت داد به تحقيق كه خير زيادى به او عطا فرموده است پس از اين جا معلوم مى شود كه اعطاى حكمت و "اصل حكمت" خير است و حال بايد دانست كه حكمت چيست ،

مفسرين در باب حكمت معانى بسيارى آورده اند، يكى مى گويد مراد از حكمت نبوت است ، ديگرى گفته حكمت علم قرآن است از فهم معانى و دانستن ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه و مقدم و مؤخر و حلال و حرام بعضى گفته اند ترس از خداست خشية الله راءس كل حكمة

در خاصة المنهج تفسير اين آيه شريفه را چنين آورده است :
خداى تعالى مى دهد حكمت را كه آن علميست كه با آن ميان القاء رحمانى و وسوسه شيطانى تميز توان كرد. هر كس را كه خواهد از كسانى كه طالب ارشاد باشند و اضافه مى كند:

كه يا مراد به حكمت تحقيق علم است و اتفاق عمل تا به آن بدانند كه چه مى بايد كرد و به چه كس مى بايد داد؛ و چنين ادامه مى دهد كه از حضرت ابى عبدالله عليه السلام مرويست كه مراد به حكمت در اين آيه علم قرآن است و فقه و اين قول شامل هر دو قول است كه در حديث نبوى وارد شده كه آن حضرت فرمود حق تعالى به من عطا فرموده از حكمت قرآن را و هيچ خانه نباشد كه در او چيزى از حكمت نباشد مگر كه خراب و ويران باشد پس فقيه شويد در دين و تعليم گيريد تا نادان نميريد؛ و به هر كس كه دادند حكمت را كه علم دين است پس ‍ بدرستى كه داده اند او را نيكويى بسيار چه آن جامع خير دنيا و عقبى است .

پس با اين حال مثل اين كه امام عليه السلام در مقام دعا مى فرمايد از كجاست از براى من حكمت يا به اعتبار ديگر از كجاست از براى من خير كثير، و اين ميسر نيست مگر از جانب حكيم ، و تعليم مى دهد كه بخواهيد از پروردگار خود حكمت را و علم قرآن و احكام را كه اصل خير همين است .

[گل مريم]

دوم - آن كه خداى تعالى در چند مورد از قرآن مجيد اعمال صالح ، پرهيزگارى ، انفاق ، زهد، و ورع ، و عبادات را اعم از واجب يا مستحب به طور كلى خير دانسته و در موارد بسيارى اشاره به هر يك از آنها فرموده تا اهل ايمان را به تحصيل خيرات ترغيب نمايد و در اين جا از نظر اختصار، به دو آيه از آن اكتفا مى نماييم .

در سوره البقره آيه 105 مى فرمايد:
و ما تقدموا لانفسكم من خير تجدوه عندالله :
آنچه از پيش فرستيد از براى نفسهاى خود از كردار نيكو چون نماز و روزه و زكوة و انفاق و خيرات ديگر، بيابيد آن را نوشته شده و ثبت كرده نزد خداى تعالى "يا آنكه ثواب آن را بزودى بيابيد"

و همچنين در آيه 28 از سوره آل عمران مى فرمايد:

يوم تجد كل نفس ما عملت من خير محضرا كه اين اشاره به روز باز پسين است و مى فرمايد روزى بيايد هر كس آنچه از نيكويى ها كه عمل نموده در حضور خود بيابد و اين شرحى به تفصيل دارد كه در اين جا مجالى براى گسترش آن نيست .

پس با اين تفاسير امام عليه السلام در مقام تعليم دعا از خدا مى خواهد توفيق اعمال صالح ، پرهيزگارى و زهد و ورع كه همه به خير تلقى شده است .

[گل مريم]

سوم - در آيه 82 از سوره النساء خداى تعالى موضوع را به تعبير ديگرى بيان فرموده ، و مى فرمايد: ما اصابك من حسنة فمن الله و ما اصابك من سيئة فمن نفسك
با ارتباط فقره اين دعا كه امام عليه السلام فرموده:

از كجاست از براى من خير و نيكويى و با اشاره اى كه خداى تعالى در اين آيه شريفه فرموده بر اين كه او خود تنها منبع خير است و افاضه خير فقط از جانب اوست اين مفهوم حاصل مى شود كه طلب خير را بايد از خود حق تعالى كرد و احسان و نيكويى را از او خواست و در اين موضوع مسئله ديگرى پيش ‍ مى آيد كه چون كسى تقاضاى خير و نيكويى از پروردگار خود كرد اين خود دليل است بر اين كه در حاجت او حاجت ديگر نهفته شده كه سلب شر است :

چون در اين آيه شريفه اين طور اشاره مى فرمايد كه:

اى آدمى آن چه به تو مى رسد از خير و خوبى و نيكويى و نعمت از خداى تعالى است و هر چه از بدى و تباهى و كفران به تو مى رسد از نفس تو است ، و اين معنى مسلم مى شود كه وقتى از پروردگار خود تقاضاى خير كردند و به اجابت رسيد طلب كردن دفع شر در آن خواسته ، نهفته است "و خود تقاضاى خير و احسان از خداى تعالى در واقع پناه به اوست از شر مكاره و بليات "
و اين آيه شريفه نزد مفسرين و محققين مورد تعبيراتى قرار گرفته و در باب جبر و تفويض روى آن بحث زيادى به عمل آمده است كه خود گنجايش رساله اى جداگانه را دارد، و در اين جا منظور اينست كه فرمايش امام عليه السلام با تطبيق به اين آيات شريف چنين مى رساند كه هيچ راهى از براى ما در كسب خير و نيكويى نيست مگر از جانب پروردگار، و همچنين هى راهى براى نجات و رهايى از شر مكاره نمى توان يافتن مگر از راه پيروى احكام و علم به قرآن ، و هر كس را خداى تعالى اراده كرد كه به او خير رساند كسى قادر به ممانعت نيست ، قوله تعالى . و ان يردك بخير فلا راد لفضله

نگارنده گويد: "خير" اشعه اى از انوار معرفت است كه بر قلوب محبان پرتو افكنده درون آنها را صفا بخشد، و همچنين خير همان عوالم شوقيست كه طالبان لقاء حق را آنى از محبوب خود غافل نمى گذارد و سالكان الى الله را از طريق سير خود باز نمى دارد، و آن كه را كه در مقام قرب كوشد و جامى از مى گواراى عشق نوشد به تحقيق كه خير خود را در يافته است .

[گل مريم]

در بيان عبارت : من اين لى الخير و من اين لى النجاة

بار الها اى رحيم و اى ودود		بار خود بر درگهت آرم فرود
از كجا بايد كنم نيكى وصول		غير شر نايد ز كار ما حصول
از كجا يابم رهى بهر نجات		جز به آزادى ز حق گيرم برات
از كجا بر خود نكويى آورم		من ندانم ره چه سويى آورم
من فرو ماندم در اين بحر عميق		بر نجات خود تلاش آرد غريق
درد خود را من كجا يابم طبيب		دست بايد زد به دامان حبيب
لطف او دايم رسد بر بندگان		- او مددكار همه درماندگان
خير و احسان هر كه را باشد صفات		اين دو خصلت آورد بر او نجات
زان كه در حكمت بود خيرى كثير		- فكر ما باشد در اين معنى قصير
خير اگر خواهى تو حكمت را بخوان		تا شوى آگه ز اسرار نهان
ان اراد الله خيرا لا يرد		خير خود را هر كجا خواهى برد
خوبى از او، شر ز من آيد برون		كفر گويم شرم از خيرش فزون
نيكى و احسان بود كارش مدام		نعمتش بر بندگان باشد تمام
جز نباشد خير و نيكويى ز دوست		از نكويان هر چه پيش آيد نكوست
توشه اى گر تو فرستى پيش خود		چون رسى منزل بيابى پيش خود
بهترين زاد است تقوى اى عزيز		دست خالى آبروى خود مريز
رهنما اى رهنما اى رهنما		راه شر و خير ما بنما به ما
قطره اى از بحر رحمت گر چشم		جام مستى را دمادم سر كشم
اى كه بر دلها كنى آتش فروز		شعله عشقت كند از دل بروز
خوبى از تو بر همه خوبان رسد		خوى بد از خود به بدخويان رسد
ما ز خير تو همه اندر امان		اى پناه از تو ز شر مردمان