تجلی چهارده معصوم (ع)در نماز

[صبور]

تجلی چهارده معصوم (ع)در نماز

نویسنده: معصومه سالاری راد (1)

چکیده

نماز جلوه یاد خدا و بهترین حالت تقرب بندگان به معبود است، میعادگاه حضور در پیشگاه بهترین محبوب و سخن گفتن با اقرب القریب و پروازروح درملکوت و بارگاه غیاث المستغیثین می باشد.نماز است که دراسلام تأکید خاصی برآن شده است.از سوی دیگر اسلام برچهاررکن اساسی؛ توحید، معاد، نبوت و امامت مبتنی است.سوره حمد که بنابر روایات معصومین جامع همه آیات قرآن است، این مبانی چهارگانه را به نحوی بسیار زیبا ترسیم کرده است.
همه مسلمانان دراولین و مهم ترین امر واجب یعنی نماز، که مکلف به آن شده اند، مأمور به خواندن سوره حمد می باشند.به استناد ادله فراوان عقلی ونقلی می توان اثبات کرد که منظور از صراط المستقیم ذکر شده در سوره حمد که همه مسلمانان و درمعنای گسترده ترش همه مردم جهان درخواست هدایت به آن را دارند، راه پیامبر(ص)، حضرت علی (ع)، حضرت فاطمه (س)و فرزندان معصوم آن ها می باشد.همین ائمه معصوم (ع)هستند که نعمت داده شده اند و از مغضوبیت و ضال بودن به دورند.

[صبور]

آیات و روایات فراوانی دال بر فرازمانی بودن اسلام است که برخی از آن ها عبارتند از:

1)"و اوحی الی هذا القرآن لا نذرکم به ومن بلغ"
به من این قرآن وحی شده است که شما و هر کس را که (این پیام)به او برسد بدان هشدار دهم.(انعام،19)

2)"ان هو الا ذکر و قرآن مبین لینذر من کان و یحق القول علی الکافرین"
این(سخن)جزیادآوری و قرآنی روشن نیست تا آن را که (دلش)زنده است بیم دهد و سخن (عذاب)برکافران تحقق یابد.(یس،69-70)

3)از جمله احادیثی که بیان گر جاودانگی اسلام است، "حلال محمد حلال الی یوم القیامه و حرام محمد حرام الی یوم القیامه"(کلینی، بی تا:82)

4-ماهیت و زیربنای اسلام

درواقع اساس دین اسلام و اصول اعتقادی ای که زیربنای معارف اسلام را تشکیل می دهند و همه مسلمانان اجماع نظر عمومی در این زمینه دارند عبارتند از:1-توحید، 2-معاد، 3-نبوت.تمام فرقه ها و گرایش های متعدد و متنوع اسلامی بر این اصل متفق اند و هیچ اختلافی ندارند.

[صبور]

اما ازمیان این فرقه ها تنها شیعه اثنی عشری است که بر این باوراست، اسلام مبتنی بر پنج رکن و اصل اساسی است و آن اصول عبارت است از:1-توحید 2-معاد 3-نبوت 4-امامت 5-عدل می باشند.ازنقطه نظر شیعه، نبی و امام در تمام اصول و مبانی لازم و ضروری برای تبلیغ و تبیین دین خدا مشترکند.تنها تفاوت آنها در نزول وحی و دریافت پیام های الهی از فرشته وحی است.بنابراین با توجه به این مباحث، تمایز چندانی میان این دو نیست زیرا مهم ترین شرط و اصلی ترین پارامتر لازم برای اجرای احکام الهی که همان عصمت نبی یا امام است در هر دو مشترک و موجود است.و هردو(نبی و امام )باید معصوم باشند.زیرا در تفکر ناب اسلامی، عصمت ویژگی ضروری و جدایی ناپذیر حاکم الهی است.
ازسوی دیگر مهم ترین رکن اسلام و اولین تکلیف الهی ای که همه انسان ها از طریق دین اسلام مأمور به انجام آن شده اند "نماز" است.نمازبهترین تجلی یادخدا، نشانگر اوج بندگی انسان در مقابل معبود و غایت آفرینش انسان است.

[صبور]

نماز، عبادتی است جامع که می تواند تمام وجود انسان را اعم ازجنبه جسمی، قلبی و باطنی در خدمت خالق یکتا قرار دهد.(جعفر سبحانی، 74:1386)شاید به خاطر همین اهمیت و تأثیر عمیق نمازاست که قرآن کریم و روایات پیامبراسلام (ص)بیشترین تأکید را بر این فرضیه الهی دارند.
خواندن نمازدراوقات معین و تأکید فراوان بر اقامه آن دراول وقت و همچنین اهمیت و ارزش والای برگزاری نماز به صورت جماعت و همگانی، دال بر این معناست که نمازنموداری از وحدت و یکپارچگی انسان ها است.دراین وحدت و انسجام، فواصل، شکاف های طبقانی و تبعیض های نژادی کنارمی رود و همه انسان ها به یک میزن و با یک فرم خاص دعوت و مأمور به این امر مهم شده اند.
اگر به نماز با دید عمیق بنگریم، متوجه خواهیم شد که همه مسلمانان در دو رکعت اول هر نماز(چون حداقل، نماز، دو رکعت است و به ندرت یک رکعتی ذکرشده است.)مکلف به خواندن سوره حمد شده اند و همه مسلمانان در این امر اتفاق نظر دارند و سوره حمد را می خوانند.اگربه مفاهیم و مضامین عالی، ظاهری و باطنی سوره حمد نگاه کنیم، خواهیم دید که سوره حمد ام الکتاب نامیده شده است، این نام گذاری بدان دلیل است که در سوره حمد، خداوند متعال اصول و ارکان اساسی اسلام را که همان توحید، نبوت و امامت است در قالبی بسیار زیبا ترسیم کرده است.

[صبور]

توحید درآیات


الف)بسم الله الرحمن الرحیم
ب)الحمدالله رب العالمین
ج)الرحمن الرحیم تجلی پیدا کرده است.

معاد درآیات


الف)مالک یوم الدین
ب)ایاک نعبد و ایاک نستعین ظهور یافته است.(شایسته نژاد، 1385:83)

نبوت و امامت در آیات


الف)اهدنا الصراط المستقیم
ب)صراط الذین انعمت علیهم غیرالمغضوب علیهم و الضالین نمود یافته است.
باید گفت مراد خداوند متعال ازصراط مستقیم درآیه "اهدنا الصراط المستقیم صراط الذین انعمت علیهم"(که با استناد به مطالب قبل، همه انسان ها و جهانیان مکلف به درخواست هدایت به سوی آن شده اند)همان راه پیامبر(ص)و خاندان و اهل بیت معصوم ایشان، یعنی راه پیامبراسلام (ص)، حضرت علی (ع)، حضرت فاطمه(س)، و فرزندان معصوم آن دو بزرگوار می باشد.

[صبور]

این ادعا(صراط مستقیم، راه چهارده معصوم (ع)می باشد.)را در دو مرحله می توان به اثبات رساند.

1)دعا می کنیم که خداوند ما را به راه معصومین هدایت نماید.

2)هرچند قبل از پیامبر اسلام (ص)، پیامبرانی مانند ابراهیم (ع)، موسی (ع)و عیسی (ع)معصوم بوده اند و در زمان خویش صراط مستقیم بوده اند، اما بعد از بعثت پیامبر اسلام (ص)، صراط مستقیم فقط راه چهارده معصوم (ع)است و این گفته که خدایا ما را به راه نعمت داده شده ها، هدایت فرما و از راه مغضوبین و ضالین دور نما، یک اشتباه عمومی است.زیرا سه راه و سه گروه نداریم. صرفاً یک راه و یک گروه موجود است که آن گروه سه ویژگی منحصر به فرد دارند، یعنی 1-نعمت داده شده اند (2 و 3)از هرگونه مغضوبیت و گمراهی به دور بوده و هستند یعنی درهمه حال معصوم بوده و هستند (یزدی، 1381:8)

[صبور]

صراط مستقیم و نکات پیرامونی آن



1)با تفکرو تأمل در آیات شریفه:
"فمن یردالله ان یهدیه یشرح صدره للاسلام و... و هذا صراط ربک مستقیما..."(انعام، 126-125)
کسی را که خداوند بخواهد هدایت کند، دلش را به پذیرش اسلام می گشاید...و راه راست پروردگارت این است"و انک لتدعوهم الی صراط مستقیم")مومنون،76)درحقیقت ای محمد (ص)این تویی که جداً آنها را به راه راست می خوانی.
"انک علی صراط مستقیم"(زخرف، 43)همانا تو ای محمد (ص9)به راه راست قرار داری، این نکته مهم استنباط می شود که قرآن کریم ما را آگاه می کند، صراط مستقیم دراین زمان، صرفاً دین مبین اسلام است.هرچند سایر ادیان در زمان خودشان صراط مستقیم بوده اند، اما با بعثت پیامبراتمام حجت شده است.زیرا کامل ترین و جامع ترین شریعت و قانون دراختیار بشریت قرار گرفت.بنابراین سایر ادیان اگربخواهند دیندار باشند و هدایت شده تلقی شوند باید پیرو دین پیامبرخاتم (ص)باشند.

[صبور]

2)آیه شریفه "اهدنا الصراط المستقیم"اطلاق دارد و عاری از هر قید و شرطی است.دراین آیه از خداوند متعال می خواهیم که ما را به راه معصوم هدایت کند.زیرا معصوم کسی است که در همه حال عاری از گناه و خطا باشد.راه مستقیم، راه کسی است که هیچ نوع خطا و گناهی از وی سر نزده و نمی زند.
به بیان دیگر، طلب اهتدا به صورت مطلق جایز نیست، مگرآن که مهتدی-منعم علیه که خدا براو انعام کرده است، هیچ خطا و گناهی نداشته باشد.(یزدی، همان:12)

3)درآیه "غیرالمغضوب علیهم و لاالضالین"غیرمجرور است پس یا بدل از ضمیر موجود در علیهم و یا صفت الذین است.(صافی، بی تا:1:12)اگرغیر، بدل باشد، معنای آیه شریفه چنین است:آنهایی که نعمت داده شده اند، کسانی اند که از غضب خدا و گمراهی محفوظ مانده اند.(طبرسی، بی تا:60)
اگرغیر، صفت باشد، معنای آیه این گونه است:کسانی که به آنها نعمت داده شده چنین صفتی دارند که از خشم خداوند و از گمراهی ایمن بوده و می باشند.(خزعلی، بی تا:34)
با این توضیح، نه(غیرالمغضوب علیهم)و نه (و الضالین)هیچ کدام قیدی ندارند.یعنی اینها کسانی اند که در هیچ آن و لحظه ای مغضوب و گمراه نبوده اند و این مطلب دال بر معصوم بودن آنها از هر خطا و پلیدی است.

[صبور]

4)تمام افرادی که در یک آن و لحظه از عمرشان در گناه و خطا بوده اند به واسطه همان یک لحظه خطا و گناه، دست کم در همان لحظه مورد غضب خداوند و یا گمراه بوده اند.زیرا خداوند متعال درآیات متعددی از قرآن، این مطلب را متذکرمی شود و می فرماید:"و من یعص الله و رسوله فقد ظل ضلالا مبینا"و کسی که خداوند و رسولش را نافرمانی کند (گناه کند)پس قطعاً دچار گمراهی آشکاری گردیده است.(احزاب،36)
فخر رازی می گوید:مستقیم راهی است که درآن خطا و غلطی نباشد.و ما هدایت کسانی را از خداوند طلب می کنیم که هرگز ظالم نبوده اند و الا اقتدا به آنان جایز نیست.(فخر رازی، بی تا:ج1:260)
بنابراین"غیرالمغضوب علیهم و الضالین"براین مطلب دلالت می کند که اگر از یکی از آنان چیزی خلاف حق صادر گشته باشد، گمراه شده و اقتدا به او جایز نیست، زیرا خداوند متعال می فرماید:"فماذا بعد الحق الا الضلال."(یونس، 32)و اگر گمراه بودند هرگزاقتدا به آنان و راه آنها جایز نبود و هر آن از قول "انعمت علیهم، و صراط المستقیم"بیرون بودند.(فخر رازی، همان:262)

[صبور]

سوال بنیادین


اساسی ترین پرسشی که در اینجا مطرح است، این است که هر انسان نمازگزار، روزانه حداقل با ده مرتبه تکرار این آیه شریفه، از خدای متعال درخواست هدایت به راه چه کسانی را دارد؟
احتمالات متعدد و پاسخ نهایی این پرسش عبارتند از:
1)شاید این گونه به ذهن بیاید که منظور، هدایت به اجماع مسلمین یعنی اتفاق آرای مسلمانان یا اتفاق آرای علمای مسلمین است.(یزدی، همان:16)
اما بطلان این احتمال واضح است زیرا:
اولاً)با توجه به توضیحات گذشته بیان شد که اسلام دین جهانی است و در اینجا صرفاً مسلمانان دعوت به این مهم نشده اند و این دعا خاص آنها نیست.بلکه تمام انسان ها مأمور به این امرند و از خداوند متعال این درخواست را دارند.
ثانیاً)اجماع مسلمین، بسیار بسیار اندک واقع می شود.درحالی که در این آیه از خداوند متعال می خواهیم که ما را در همه مسائل اعم از کلی، جزئی، فرعی، اصلی و...به آن راه هدایت نماید.(پیشین:16)
ثالثاً)اهل حل وعقد، علمای یک فرقه اند نه علمای تمام امت اسلامی و اگر واقعاً مراد آیه اجماع بود، می فرمود:"اهدنا صراط الاجماع یا الصراط الاجماعی")پیشین:17)

[صبور]

2)برخی بر این باورند که منظور از صراط در این آیه، راه پیامبران، صدیقین، شهداء و صالحین است.این گروه به این آیه اشاره کرده اند:"و من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقاً.هر کس خدا و رسول را اطاعت کند پس آنها کسانی اند که خدا به آنها نعمت داده از پیامبران، صدیقین، شهداء و صالحین)و دوستان خوبی اند. (نساء،69)
درپاسخ باید متذکر شد که این آیه صرفاً می فرماید، افرادی که خداوند سبحان مورد نعمت خویش قرار داده، پیامبران، رهبران صادق، شهداء و افراد صالح می باشند.اما درآیه شریفه "اهدنا الصراط المستقیم"از پروردگار متعال می خواهیم که ما را به راه کسانی که نعمتشان دادی و معصوم هم می باشند، هدایت فرما.صرف نظر از این، صالحین واقعی فقط معصومیان اند زیرا صلاح، نقیض فساد و سیئه است.(یزدی، همان:20)و از آن جا که اجتماع دو امر متناقض محال است، امکان ندارد که از فرد صالح به معنای واقعی، فساد و سیئه سر بزند.
بنابراین صالح واقعی صرفاً معصوم است.کسی که درهمه حال ها، مبراء از گناه و خطاست.همچنین "شهید واقعی در فرهنگ قرآن فقط معصوم است."(پیشین:21)
زیرا شهید یعنی گواه ومنظور، شهدای میدان جنگ نیست.قرآن کریم می فرماید:"لیکون الرسول شهیداً علیکم"(حج،78)