وظايف منتظران در آينه دعاي مهدوي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)

[صبور]

بزرگ‌ترين معلّم انتظار راستين، امام موجود منتظر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. سخنان نوراني و ادعيه مأثورِ آن امام پنهان از ديده، درسنامه بزرگ تربيتي است كه از سالكان كوي يار و راهروان راه انتظار دستگيري و تا رسيدن به مقصد و نيل به مقصود همراهي مي‌كند. دعاي دلنشين «اللهمّ ارزقنا توفيق الطاعة»،1 كه از ادعيه ارزشمند آن امام همام(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است، بيانگر مجموعه وظايف فرد وجامعه منتظر است.
وظايف شخصي منتظران

[صبور]

2.وظايف دانشجويان

دومين گروهي كه تأثير شگرفي در هدايت امّت اسلامي دارند دانشجويان به ويژه طالبان علوم و معارف وحياني‌اند. اين گروه كه زمينه‌ساز نهادينه شدن فرهنگ انتظار و اصلاح زمينه ظهورند وظايفي دارند:

أ. تلاش در راه علم‌اندوزي: جهد يعني به كار بستن تمام توان و كوشش نهايي انسان در مسير رسيدن به مقصود. طالب دانش بايد تمام كوشش خويش را در راه علم‌اندوزي به كار گيرد. فرد يا جامعه جاهل، به مراتب حقيقي انتظار دست نمي‌يابد و نمي‌تواند زمينه‌ساز ظهور امامي باشد كه خود خزانه علم الهي است: و خزّان العلم،3 از اين‌رو كوشش در علم‌اندوزي از وظايف منتظران راستين آن امام همام(عجل الله تعالی فرجه الشریف) به ويژه طلاب و دانشجويان است: وعلي المتعلّمين بالجهد.

ب. رغبت در كسب علم: رغبت، تمايل اكيد و ميل شديد است. از ديگر صفات دانشجوي منتظر داشتن ميل شديد به اندوختن علم و تجهيز به آخرين دستاوردهاي علمي و فكري و نيز توليد دانش و انديشه است. از اين بخش دانسته مي‌شود وظيفه بايسته دانشجويان و طلاب منتظر، تلاش براي فراگيري از سر ميل و رغبت قلبي است، چون تلاش بي‌رغبت، به سردي و سستي مي‌گرايد و متوقف و خاموش مي‌شود: و الرّغبة.

[صبور]

3. وظايف مستمعان

از مردمي كه نه در سلك علما هستند و نه در زمرة دانشجويان، با ظرافتي خاص به «مستمعين» ياد شده است، تا بفهمانند اگر كسي از دو گروه مذكور نيست براي سعادتمندي راهي جز گوش سپردن و متابعت از راه‌شناسان ندارند. وظيفه خطير و راه منحصر هدايت اين گروه در دو عنوان كلي بدين شكل بيان گرديده است:

أ. اِتّباع: اقتضاي معناي متابعت، حركت همراه با ميل و اراده در پشت‌سر كسي يا چيزي است؛ خواه در عمل تابع او گردد يا در فكر و نظر، بنابراين نخستين وصف از ويژگي‌هاي انتظار راستين اهل استماع آن است كه با ميل و رغبت در پي دين‌شناسان و عالمان ربّاني كه مقصدو مقصود اوامر معصوم(علیهم السلام) را مي‌شناسند حركت كنند و از مسير نوراني قرآن و عترت منحرف نشوند: و علي المستمعين بالاتّباع.

ب. موعظه: واژه موعظه به معناي ارشاد به حق از راه تذكرهاي مفيد و اثرگذار است؛ ليكن به قرينه مقام و نيز قرائن لفظي چون «مستمعين» و «اتباع» چنين فهميده مي‌شود كه موعظه در اينجا به معناي «اتعاظ» يعني پندپذيري و قبول ارشاد است. بر اين اساس منتظران مستمع بايد قلب خويش را بر سخنان حكيمانه عالمان ربّاني كه برگرفته از معارف ناب قرآن و عترت است بگشايند: والموعظة.

[صبور]

4. وظايف كهنسالان

اينان در هر اجتماع با كوله‌باري از تجربه‌هاي اندوخته و درس‌هاي آموخته از زندگي، در حركت و تربيت جوامع نقش چشمگيري دارند. تربيت جامعه منتظر نيز از اين قاعده بيرون نيست، پس شايسته است تا آنان خويش را به دو صفتي كه در اين دعاي شريف به عنوان وصف مطلوب آنان از خداي سبحان درخواست گرديده متصف گردانند، تا هم خود اهل انتظار راستين باشند و هم الگوي عملي ديگران:

أ. حفظ وقار: وقار به معناي متانت و سنگيني و در برابر خفّت و سبكي است. بر اين اساس اين بخش از دعاي نوراني‌ وليّ‌عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر كهنسالان بايسته است در انديشه و عمل، متانت خويش را حفظ كنند و از هر عملي كه از قدر آن‌ها بكاهد و جايگاهشان را پايين آورد بپرهيزند: و علي مشايخنا بالوقار.

ب. حفظ سكينه: سَكينه كه همانا استقرار و آرامش جسمي و روحي است،‌ دومين صفتي است كه اتصاف به آن براساس اين دعاي شريف براي كهنسالان بايسته است. اگرچه اقتضاي طبيعت كهنسالي كم‌صبري و بي‌قراري است، بر پيران منتظر شايسته و بايسته است تا به هنگام غضب يا هر زمينه تحريكي ديگري كه آنان را به اضطراب و بي‌ثباتي در گفتار و رفتار مي‌كشاند، آرامش و وزانت خويش را حفظ كنند: و السكينة.

[صبور]

5. وظايف جوانان

ارتباط دائمي با خداي بزرگ و مراقبت هميشگي، بهترين راه صيانت از نعمت جواني است. آنچه در اين فقرات دعا وصف جوانان منتظر خوانده شده ابزار والاي صيانت از اين نعمت بزرگ الهي است:
أ. اِنابه: انابه روي گرداندن از غير خدا و توجّه تامّ به خداي سبحان است. جوانان منتظر بايد با تهذيب و تزكيه نفس، ساحت انديشه و انگيزه‌شان را از هرچه غير خداست منزّه كنند و با اِعراض از هر مقصد و مقصودي جز خدا، چهرة جان خويش را به سوي خداي بزرگ معطوف دارند و براي او خالص شوند.
ب. توبه: طبيعت پرشور جوان، احتمال راهزني شيطان و افتادن به دام گناه را در اين دوران افزايش مي‌دهد، از اين‌رو بايسته است كه جوانان منتظر نظارت دائم و مراقبت مستمر بر اعمال و افكار خويش داشته باشند و اگر خداي نخواسته بر اثر غفلت، گناهي مرتكب شدند، با توبه و بازگشت به سوي خدا جان خويش را به درياي بي‌كران رحمت الهي سپرده و به آب توبه شست‌وشو دهند و خويش را از دام تلبيسات ابليس برهانند.

[صبور]

6. وظايف زنان

زنان بخشي مهم از جامعه اسلامي‌اند از آن‌رو كه سهمي درخور از آرامش و امنيت رواني جامعه وامدار نقش بي‌نظير زنان است.

أ. حياء: حياء به معناي مراقبت از نفس در برابر هر نوع آلودگي و زشتي و عيب است. بانوان منتظر،‌ امانتداران مظهريت اسماي جمالي خداوندند. آنان بايد اين امانت الهي را پاس دارند و خويش را در برابر وسوسه‌هاي شياطين ظاهري و باطني كه مي‌كوشند تا به شكستن حريم شرع، عقل و اخلاق، اين امانت بزرگ الهي را ضايع كنند، حفظ و مراقبت كنند تا به دام شيطان نيفتند، كه هر سخن يا عمل برخلاف موازين آموزه‌هاي ناب قرآن و عترت، به منقصت، كدورت و تاريكي جان انسان مي‌انجامد و از دام‌هاي شيطان به شمار مي‌آيد: وعلي النساء بالحياء.

ب. عفت: بانوان منتظر آخرين حجت خداوند(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، پاسدار حريم عفت‌اند.
حفظ عفت، يعني نگهداشتن نفس از تمايلات و شهوات نفساني، فضيلت والاي بانوان اهل انتظار است. بسا كه جاهليت مدرن روزگار ما تمايلات و هواهاي نفساني را دامن بزنند و شهوات را براي انسان زينت دهند؛ اما بر بانوان منتظر شايسته است كه با نگهباني از حريم عفت خويش زمينه اعتلاي روح خويش را فراهم آورند و از پيروي وسوسه‌هاي نفساني و شيطاني احتراز كنند و هيچ زينتي را برون از حوزه جانشان و هيچ افتخاري را برتر از حفظ گوهر الهي وجودشان نشناسند: والعفة.

[صبور]

7. وظايف ثروتمندان
ميان ثروتمندان جامعة‌ اسلامي كه در انتظار مهدي موعود موجود(عجل الله تعالی فرجه الشریف) به سر مي‌برند و متكاثران مال‌اندوزي كه اموال و تجارتشان را از خداوند بيشتر دوست مي‌دارند4 فاصلة بسياري است. ثروتمندان منتظر به اوصاف ذيل آراسته‌اند:

أ. تواضع: استكبار و خودبرتربيني، انسان را از خداوند غافل مي‌كند و به ورطه هلاكت مي‌افكند. خطر ابتلا به اين آفت، زماني جدّي‌تر مي‌شود كه انساني بر اثر توانايي و تموّل خدادادي، قاروني و فرعوني بينديشد، ثروت را دستاورد تلاش‌هاي خويش و قدرت را محصول توانايي تدبيرش بپندارد، از اين‌رو ثروتمنداني كه در انتظار آخرين پرچمدار انديشه توحيدي به سر مي‌برند مي‌بايست بكوشند تا هرچه بيشتر به صفت تواضع درآيند، بدين معنا كه از درون و بيرون نفس خويش را در مرتبة فرودست‌تري كه همانا فقر محض نسبت به ايزد متعالي است بشناسند و ثروت خود را از آن خدا دانسته و خويش را در رديف ساير بندگان خدا ببينند: و علي الأغنياء بالتواضع.

ب. وسعت‌بخشي: بر اغنيا و ثروتمندان منتظر است كه به شكرانه تفضل الهي بر آن‌ها و به پاس بهره‌مندي از نعمت خدادادي مال، به دستگيري از نيازمندان و رفع مشكلات برادران و خواهران ايماني خويش بپردازند. نه تنها حقوق شرعي خويش چون خمس و زكات و... را ادا كنند، با شناسايي نيازمندان بكوشند در رفع تنگناهاي زندگي ديگران تا مي‌توانند مؤثر باشند: والسّعة.

[صبور]

8. وظايف اقشار‌ آسيب‌پذير

أ. صبر: صبر همانا حفظ نفس از بي‌‌تابي، جزع و آشفتگي است نه خاموشي گزيدن و انفعال. بر آن دسته از منتظران راستين امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) كه از اغنيا نيستند رواست كه با پرهيز از آشفتگي و بي‌تابي كه زمينه‌ساز انحراف آنان است و با آرامش نفس به امداد خداوند قادر اتكال و بر بلاي مضيقه معاش صبر كنند: و علي الفقراء بالصبر.

ب. قناعت: آتش زياد‌ه‌خواهي و طمع آن هنگام كه با سوز تنگدستي همراه شوند، ايمان را سوزانده و بر باد مي‌دهد و انسان را به كفر نزديك مي‌‌سازد5 و قناعت كه زندگي كردن به ميزان توان و امكانات موجود است، گنج بي‌پاياني است كه فرد را از احساس ناداري رهانيده و زمينة رشد و ارتقاي او را فراهم مي‌آورد، پس بر اقشار كم درآمدي كه دل در گرو ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) دارند بايسته است كه با تدبير معيشت خويش بر محور قناعت، افزون بر صيانت از عزّت نفس، زمينه‌ساز ظهور آن حضرت باشند: والقناعة.

[صبور]

9.وظايف حاكمان و فرماندهان

حاكمان و فرماندهاني كه تدبير امور مختلف سياسي، اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي جامعه اسلامي را به دست گرفته‌اند نيز در زمينه‌سازي ظهور امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقش جدّي و اثرگذار دارند، لذا اهم وظايف آنان چنين بيان گرديده است:

أ. عدالت: عدالت به معناي حركت ميان افراط و تفريط است،‌ به گونه‌اي كه هيچ زياده و نقصي بر آن وارد نباشد. رعايت و اجراي عدالت در تمام شئون مديريت جامعه اسلامي از وظايف سنگين حاكمان حكومت اسلامي در عصر غيبت است: وعلي الاُمراء بالعدل.

ب. شفقت: دلسوزي و مداراي افراطي و نيز سختگيري و شدت افراطي، آفات اداره جامعه‌اند. بر حاكمان منتظر است كه با برگزيدن رفتاري مشفقانه كه دلسوزي و آسانگيري همراه صلابت و قاطعيت و قدرت است، جامعه را به سوي ظهور دولت مهدوي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) رهنمون شوند: والشفقة.

[صبور]

10. وظايف نيروهاي نظامي

نيروهاي نظامي، حافظان حدود و ثغور ملت اسلام و مدافعان كيان نظام اسلامي‌اند كه وظيفه آنان در عصر انتظار فَرَج چنين بازگو گرديده است:

أ. نصر: بر اساس انديشة توحيدي، هر فتح و نَصري از خدا و به اذن اوست.
بر اين پايه، اولين وظيفه نيروهاي نظامي تلاش در جهت تقويت و دفاع از كيان دين است تا از اين راه از نصرت خداي سبحان برخوردار گردند: وعلي الغزاة بالنصر.

ب. غلبه: برتري قدرتمدانه بر آنان‌كه در برابر انديشه توحيدي به معارضه برمي‌خيزند، خواسته حضرت بقية الله(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. بر اساس اين فقره از دعا از سويي، تلاش در جهت دستيابي به توانايي‌هاي تكنيكي و تاكتيكي و آخرين دستاوردهاي دفاعي و از طرفي كوشش در جهت تقويت ايمان و صبر و استقامت،‌ وظيفه گروه‌هاي نظامي در عصر غيبت است.

[صبور]

11. وظيفه توده‌هاي مردم (رعية)

أ. انصاف: نخستين وظيفه توده مردم در برابر هم و نيز در برابر حكومت اسلامي، رعايت اعتدال و مساوات در اداي حق با همان انصاف است. امّتي كه با حاكمانش به انصاف رفتار نكند، يا به افراط گراييده و آنان را مستبد مي‌سازد؛ يا به تفريط رفته و زمينه ضعف آنان را فراهم مي‌آورد.
قوّت‌ها و ضعف‌ها در حاكمان غيرمعصوم ـ هرچند عادل ـ در شئون مختلف جامعه اثر مي‌‌گذارد؛ امّا اگر توده‌ مردم با رعايت حق و انصاف با آن‌ها روبه‌رو شوند به تقويت قوت‌ها و اصلاح كاستي‌ها مي‌انجامد، از اين عبارت به قرينه (و علي الأُمراء) و به كار بردن واژه (رعية) استفاده مي‌شود كه حضرت در مقام بيان وظايف متقابل حكومت و امّت اسلامي با يكديگرند بنابراين توجّه به امكانات و توانايي‌هاي موجود و ياري دادن دولت اسلامي براي حصول پيشرفت‌ها و رفع نواقص و كاستي‌هاي جامعه اسلامي از مصاديق عمل به اين وظيفه است: و حسن السيرة.

ب. ارتقاي سطح بهداشت عمومي و خدمات پزشكي و بهداشتي (مانند تأمين اجتماعي) از وظايف آحاد مردم و حكومت اسلامي است، زيرا ابزار اعطاي شفا و صحت بيماران از سوي خداوند متعالي است: و علي مرضي المسلمين بالشفاء و الراحة.

ج. يادكرد از رفتگان و طلب رأفت و رحمت الهي از امور مطلوب نزد امام(علیهم السلام) و وظيفه منتظران است. شايد علاوه بر جهات فرامادّي آن و آثار خيرات و مبرّات، تذكّر ياد معاد و حفظ رابطه عاطفي با عزيزاني كه به لقاء حق بار يافته‌اند و نيز ابراز همدردي با مصيبت‌ديدگان، از نكاتي باشد كه بتوان به آن اشاره داشت: و علي موتاهم بالرأفة و الرحمة.