آشنایی با سوره های قرآن مجید

[گل مريم]

آشنایی با سوره های قرآن مجید
تفسیر مجمع البیان

فهرست سوره ها:

ردیف	نام سوره		ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره
1	الفاتحة		10	یونس	19	مریم	28	قصص	37	صافات	46	احقاف	55	رحمن
2	البقرة		11	هود	20	طه	29	عنکبوت	38	ص	47	محمد(ص)	56	واقعه
3	آل عمران		12	یوسف	21	انبیاء	30	روم	39	زمر	48	فتح	57	الحدید
4	نساء		13	رعد	22	حج	31	لقمان	40	غافر	49	حجرات	58	مجادله
5	مائدة		14	ابراهیم	23	مؤمنون	32	سحده	41	فصلت	50	ق	59	حشر
6	انعام		15	حجر	24	نور	33	احزاب	42	شوری	51	ذاریات	60	ممتحنه
7	اعراف		16	نحل	25	فرقان	34	سبأ	43	زخرف	52	طور
8	انفال		17	اسراء	26	شعراء	35	فاطر	44	دخان	53	نجم
9	توبه		18	کهف	27	نمل	36	یس	45	حاثیه	54	قمر

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم اين سوره‏
در اين سوره، همان سان كه از نام و عنوان آن هويداست، پس از ياد و نام باعظمت خدا، موضوع انحلال پيوند زناشويى و مقررات آن و پيامدهايش مورد بحث قرار گرفته است، و آن گاه معارف انسان‏پرور و ارزشمندى چون:
قانون‏گرايى و رعايت مرزهاى مقررات خدا،
رعايت جدّى حقوق و حرمت زنان، حتى پس از گسست پيوند خانوادگى،
موضوع پروا و ره ‏آورد زندگى‏ ساز آن در نظام خانواده و اجتماع،
روح توكل و اعتماد به خدا در زندگى انسان،
فرجام تكان دهنده و دردناك سركشى و قانون‏ ستيزى جامعه‏ ها و حكومت‏ها،
هدفدارى و هدفمندى آفرينش، و ده‏ها نكته ظريف و پند و اندرز دقيق و سازنده و بيدارگر ديگرى كه در تفسیر سوره خواهد آمد، به تابلو رفته است.

[گل مريم]

آشنايى با اين سوره‏
سوره مباركه تحريم در شمار سوره‏ هاى قرآن، شصت و ششمين سوره است. اينك به شناسنامه‏اش مى‏ نگريم:

1 - نام آن‏

نام اين سوره، «تحريم» به مفهوم حرام ساختن و ممنوع اعلام داشتن چيزى آمده است؛ و اين نام از نخستين آيه آن برگرفته شده، چرا كه در اين آيه خداى فرزانه روى سخن را به پيامبرش مى‏ كند و از آن حضرت مى‏ پرسد: چرا براى خشنودى همسرانش آنچه را خدا براى او روا و حلال گردانيده است، آن را حرام مى‏ سازد؟
و بدين وسيله در حقيقت آن زنانى را به باد سرزنش و نكوهش مى‏ گيرد كه با پندارها و بافته‏ ها و عملكرد نادرست خويش، فضا و شرايطى در خانه پديد آوردند كه پيامبر چنين واكنشى از خود نشان داد و مورد خطابِ آميخته به مهر و عتاب قرار گرفت كه: هان اى پيامبر! چرا براى خشنودى همسرانت، آنچه را خدا براى تو حلال گردانيده است، حرام مى‏ سازى؟

2 - فرودگاه آن‏
اين سوره مباركه مدنى است و به باور مفسران و محدثان همه آيات آن در مدينه بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است.

3 - شمار آيه‏ ها و واژه ‏هاى آن‏
اين سوره در سال دهم از هجرت پيامبر گرامى فرود آمده و به اتفاق همه مفسران، داراى 12 آيه است.
اين سوره از 249 واژه، و از 1163 حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏
در اين مورد از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:
و مَنْ قرأ سورة يا ايها النبى لم تحرم ما احل‏الله لك... اعطاه الله توبة نصوحاً.
هر كس سوره تحريم را آن گونه كه بايد تلاوت كند و در مفاهيم و معارف آن بينديشد و عمل كند، خدا به او توفيق توبه ‏اى خالص و سازنده ارزانى مى‏ دارد.

5 - دورنمايى از مفاهيم اين سوره‏
در اين سوره پس از نام بلند و ياد الهام ‏بخش خدا، با مفاهيم ارزشمند و معارف انسان ‏پرورِ متنوعى روبه ‏رو مى‏ گرديم كه هر كدام درس‏ آموز و زندگى‏ ساز و انسان ‏پرورند، و تعمق و دل دادن به آن‏ها مى ‏تواند فضاى جامعه و خانه و محيط كار و زندگى را نورافشان و آرامش ‏بخش سازد و زمينه را براى رشد و كمال و اوج و سازندگى فراهم آورده و ميكرب ناامنى و نگرانى و واپسگرايى و خمودگى را بزدايد و بپالايد.

در اين سوره از جمله با اين عناوين و مطالب روبه ‏رو خواهيم شد:
خطاب آميخته به مهر و عتاب يا گراميداشت پيامبر،
تشويق به رازدارى و هشدار از پرده‏ درى و افشاگرى،
ويژگى‏ هاى يك همسر و همدم مترقى و شايسته،
يادى تكان دهنده از رستاخيز و عذاب دوزخ،
توجّه دادن به مسئوليت‏هاى خانوادگى،
دعوت به توبه ‏اى راستين و خالصانه،
جهاد مسلحانه و همه ‏جانبه با كفرگرايان تجاوزكار،
جهاد فكرى و علمى و سياسى و اجتماعى با منافقان،
دو نمونه عبرت‏ آموز،
نمونه‏ هاى درخشان پاكى و برازندگى و روشنفكرى در گذر زمان،
مسئوليت تربيت در نظام خانواده،
توبه و اصلاح‏ طلبى و اصلاح ‏پذيرى واقعى،
ره ‏آورد دگرگون‏ ساز آن،
شرايط توبه راستين،
و ده‏ها نكته ظريف و دقيقى كه در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

تفسیر مجمع البيان

آشنايى با اين سوره‏
اين سوره در شمار سوره‏ ها، شصت و هفتمين سوره است كه در سال هفتم از بعثت و پس از سوره طور، در مكّه و كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا بر جان مصفاى پيامبر آزادى و عدالت فرود آمده است.

1 - نام اين سوره‏
فرمانروايى بر كران تا كران هستى در دست تواناى خداست، و او بر هر چيزى تواناست. اين سوره با اين فراز بلند و اين آيه آغاز مى‏ گردد، و نام آن نيز از همين آغازين آيه آن دريافت مى‏ شود كه مى‏ فرمايد:
تبارك الّذى بيده الملك.

به اين سوره «مُنجيه» نيز گفته شده است، چرا كه هر كس هماره آن را تلاوت كند و با آن همراه و همدم باشد، او را از عذاب قبر نجات خواهد داد، چرا كه اين در روايت آمده است.
و نيز نام ديگرش «واقيه» است، چرا كه از پيامبر آورده ‏اند كه فرمود:
انّها الواقية من عذاب القبر.
تلاوت اين سوره انسان را از عذاب قبر پناه مى ‏دهد و نگاه مى‏ دارد.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏
همه مفسران و محدثان بر اين عقيده ‏اند كه همه آيات اين سوره مباركه در مكّه و در كنار خانه خدا بر قلب نورانى پيامبر مهر و روشنايى فرود آمده است.

3 - شمار آيه ‏ها و واژه‏ هاى آن‏
از ديدگاه قاريان مكّه و پاره ‏اى از قاريان اخير مدينه، اين سوره داراى 31 آيه است، امّا ديگر قاريان، آيات آن را 35 آيه به شمار آورده‏ اند، و دليل اين تفاوت ديدگاه آن است كه گروه نخست «قد جائنا نذير» را يك آيه شمرده ‏اند، امّا ديگران آن را نصف آيه به حساب آورده ‏اند.
گفتنى است كه اين سوره از 235 واژه و 1212 حرف پديد آمده است.

4 - پاداش تلاوت آن‏
درباره فضيلت اين سوره و پاداش تلاوت آن روايات متعددى رسيده است، كه براى نمونه به برخى از آن‏ها مى‏ نگريم:

1 - از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:
مَنْ قرأ سورة تبارك فكانّما احيا ليلة القدر.
هر كس سوره «ملك» را آن گونه كه شايسته است تلاوت كند و در آن براى عمل بينديشد، بسان آن است كه گويى شب قدر را شب ‏زنده ‏دارى داشته است.

[گل مريم]

2 - و نيز آورده ‏اند كه فرمود:
وددت أن تبارك الملك فى قلب كل مؤمن.
دوست مى‏ دارم كه سوره «ملك» در صفحه قلب همه مردم با ايمان و كمال‏ جو ثبت شود.

3 - و نيز آورده ‏اند كه فرمود:
انّ سورة من كتاب اللّه ما هى الاّ ثلاثون آية شفعت لرجل، فاخرجته يوم القيامة من النار، و ادخلته الجنة و هى سورة تبارك.

در كتاب خدا سوره‏ اى است كه تنها 30 آيه دارد و در روز رستاخيز با شفاعت خويش، تلاوت ‏گران و عمل ‏كنندگان به قرآن را از آتش دوزخ رهايى بخشيده و به بهشت پرطراوت و زيبا اوج مى‏ بخشد، و آن سوره «ملك» است.

«ابن مسعود» آورده است كه: وقتى مرده ‏اى را به قبر مى ‏سپارند، از سمت پاى او فرشته عذاب وارد قبر مى ‏گردد، امّا به او گفته مى‏ شود: شما را بر كيفر او راهى نيست، چرا كه او سوره «ملك» را تلاوت مى ‏كرد. فرشته عذاب از بالاى سر او وارد قبرش مى ‏گردد، امّا زبان او به حركت مى‏ آيد و مى‏ گويد: شما را راهى براى كيفر اين بنده خدا نيست، چرا كه او به وسيله من سوره «ملك» را تلاوت مى ‏كرد. آرى، اين سوره عذاب قبر را از انسان دور مى ‏سازد. در تورات نيز نام بلند آن آمده است و هر كس شبان‏گاهان آن را تلاوت كند چنان است كه گويى آن را بسيار خوانده، و نيكو تلاوت كرده است.

[گل مريم]

4 - از امام باقر آورده‏ اند كه فرمود:
سورة الملك هى المانعة، من عذاب القبر، و هى مكتوبة فى التوراة سورة الملك، و من قرأ فى ليلة فقد اكثر، و اطاب و لم يكتب من الغافلين...
سوره «ملك»، سوره «مانعه» خوانده شده است، چرا كه از عذاب قبر جلوگيرى مى‏ كند. اين سوره در تورات نيز به عنوان سوره «ملك» نوشته شده است و كسى كه آن را شايسته تلاوت كند و در معارف آن بينديشد، در شبانگاهى كه آن را خوانده، بسيار خوانده و پاكيزه تلاوت كرده و از غفلت زدگان به حساب نمى ‏آيد.
آن‏گاه افزود: من پس از نماز عشاء و پيش از ركوع نافله آن را مى‏ خوانم...

5 - و از حضرت صادق آورده ‏اند كه فرمود:
من قرأ سورة تبارك... فى المكتوبة قبل أن ينام لم يزل فى امان اللّه حتى يصبح، و فى امانه يوم القيامة حتى يدخل الجنة ان شاء اللّه.
هر كس در نمازش پيش از آن كه بخوابد، سوره «ملك» را تلاوت كند، آن شب را تا بامداد در امان خدا خواهد بود، و اگر هماره آن را بخواند، در روز رستاخيز در امان اوست تا به بهشت پر طراوت و نعمت خدا وارد گردد، ان شاء اللّه.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از مفاهيم آن‏
اين سوره مباركه كه سر آغاز جزء بيست و نهم از قرآن شريف و از سوره ‏هاى مكّى است با نام بلند و ياد الهام بخش خداى فرزانه و بنده نواز آغاز مى ‏گردد، آن‏گاه با طرح موضوع بسيار مهم فرمانروايى او بر كران تا كران هستى، يك سلسله از معارف و مفاهيم بلند و انسان ‏پرور را به تابلو مى‏ برد، و پس از آن با ترسيم وصف و ويژگى ديگر ذات بى ‏همتاى او - كه بخشايندگى است - پايان مى‏ گيرد.

اگر بر آن باشيم كه تابلويى كوچك از مفاهيم ارزشمند اين سوره را در چشم انداز خويش پيش از مطالعه آن قرار دهيم، با اين معارف و نكات روبه ‏رو مى‏ گرديم:

1 - جاودانگى ذات بى‏ همتاى خدا،
2 - فرمانروايى و مالكيت او،
3 - دو معماى ناشناخته مرگ و حيات،
4 - فلسفه آزمون در زندگى انسان،
5 - راز نگونسارى و سقوط به دوزخ،
6 - گوشه ‏اى از عذاب سهمگين رستاخيز براى كفرگرايان و اصلاح‏ ناپذيران،
7 - پرتوى از پاداش پرشكوه خردمندان خداترس،
8 - پاداش‏ها در سراى آخرت بر اساس زندگى خردمندانه دنيا خواهد بود و نه...
9 - علم و آگاهى خدا،
10 - پرتوى از نعمت‏هاى او در زمين و زمان،
11 - آفرينش شگفت‏ انگيز پرندگان و راز پرواز آنها،
12 - چرا اين همه خيره ‏سرى و اصلاح‏ ناپذيرى،
13 - يك سلسله پرسش‏هاى تفكرانگيز و بيدارگر،
14 - ترسيم جالبى از راز رستگارى حق ‏طلبان و رمز تيره‏ روزى حق ‏ستيزان و ده‏ها نكته ظريفى كه خواهد آمد.

[گل مريم]

اين سوره مباركه شصت و هشتمين سوره قرآن است، كه پس از سوره «علق» بر جان گرامى پيامبر دانش و قلم و فرهنگ و معنويت فرود آمده، و با اين بيان دومين سوره ‏اى است كه نازل شده است.

1 - نام اين سوره‏
نام جاودانه و پرجاذبه اين سوره، «قلم»، يا سبمل فرهنگ و تمدن و پيشرفت است، و نه شمشير! و خداى آن، در آغازين آيه‏ اش به قلم سوگند ياد مى‏ كند و به خون جوشان آن، كه با گذر بر سطرها و صفحه‏ ها آن را رنگين مى سازد و سر نوشت فرد، خانواده و جامعه ها را رقم مى زند!

آيا اين خود از شگفتى ‏هاى روزگار و معجزه‏ هاى قرآن و پيامبر نيست كه در عصر حاكميت خشونت و خيرگى و جنگ و جنون و بى‏رحمى و قساوت و بيدادگرى و اوج پايمال‏ شدن حقوق و حرمت بشر، قرآن در نخستين سوره ‏اش از دانش، بينش، قلم و كتاب سخن مى‏ گويد و در دومين سوره ‏اى كه بر قلب مصفاى محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) فرود آمده است، به قلم و خون جوشان آن سوگند ياد مى ‏كند؟!
آيا به راستى اين معجزه و سند صداقت پيامبر و درستى پيام او نيست؟
آرى، اين سوره اين گونه آغاز مى‏ گردد: ن و القلم و ما يسطرون...
و آن گاه نام آن نيز از همين آيه دريافت مى‏ گردد. اين سوره را به نام «نون» نيز خوانده ‏اند.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏
در مورد فرودگاه اين سوره دو نظر آمده است:

1 - گروهى از جمله «حسن»، «عكرمه» و «عطاءء» برآنند كه آيات دلنواز اين سوره در مكّه فرود آمده است.
2 - امّا برخى ديگر، از جمله «ابن عباس» برآنند كه بخش‏هايى از آيات آن در مكّه و بخش‏هايى در مدينه بر قلب پاكيزه پيامبر دانش و معنويت فرود آمده است.

3 - شمار آيه‏ ها و واژه ‏هاى آن‏
شمار آيه‏ ها و واژه ‏هاى آن از ديدگاه همه مفسران و قرآن‏ پژوهان 52 آيه است، و اين آيات در سال‏هاى نخست بعثت نبوى بر آن حضرت فرود آمده است.
اين سوره از 1356 واژه، و 3000 حرف پديد آمده است.