معارفی از سوره های قرآن (جزء بیست و شش)

[دژدان]

مـــعــارف قــــرآن
جــلــد 6
نــویـــسـنــده: جــمــعــے از نــویــســنــدگـان
فــــصــــل دوم
مــعــارفــے از جزء 26

معارفی از سوره های احقاف, محمد(ص), فتح, حجرات, ق, ذاریات

[دژدان]

---

تشبیه و تمثیل

---

علّامه طباطبائى (ره) در اين باره مى‌نويسد:
جمله
«نَحْنُ اقْرَبُ الَيْه مِنْ حَبْلِ الْوَريد»
مى‌خواهد مقصود را با عبارتى ساده و همه كس فهم ادا كند وگرنه مسأله نزديكى خدا به انسان مهمتر از آن و خداى سبحان بزرگتر از آن است؛
چرا كه خداوند كسى است كه نفس آدمى را آفريد و آثارى براى آن قرار داده است.
او بين انسان و نفسش و بين او و افعالش واسطه، و حتى از خود انسان به وى نزديكتر است و چون اين مطلب، مهم و تصوّرش براى مردم دشوار است آن را در حدّاقلّ عبارت ممكن بيان كرده و فرموده:
«ما از رگ وريد او به او نزديك‌تريم» و يا در جاى ديگر قريب به اين معنا را آورده و فرموده:
«انَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ»
خدا بين انسان و قلبش واسطه و حائل مى‌شود.

ادامه:مراقبان الهى‌

1398/05/23
https://t.me/shahrenuraniquran

[دژدان]

---

مراقبان الهى‌

---

«اذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيانِ عَنِ الَيمينِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعيدٌ ما يَلفِظُ مِنْ قَوْلٍ الَّا لَدَيْهِ رَقيبٌ عَتيدٌ.»
هنگامى كه آن دو فرشته گيرنده در جانب راست و چپ او نشسته‌اند و هر چيز را مى‌گيرند. هيچ سخنى نمى‌گويد مگر اينكه در كنار او مراقبى حاضر است.

مقصود آيه اين است كه خداوند علاوه بر علمى كه بدون وساطت فرشته‌ها و هر واسطه‌ ديگرى به اعمال انسان دارد، از طريق نوشتن ملائكه نيز از رفتار و كردار او آگاه است.
انسان اگر يقين داشته باشد كه اعمال او بدون واسطه در محضر خداست و خداوند شاهد و ناظر بر اوست و در هر آن او را مى‌بيند، شرم حضور او را از ارتكاب گناه باز مى‌دارد ولى حاضر و ناظر بودن حق تعالى از آنجا كه هميشگى و در همه زمانها و مكانها است، غالباً مورد غفلت قرار مى‌گيرد و يا عيب پوشى حق تعالى انسان را بر معصيت جرأت مى‌دهد. اما اگر در عين حال انسان بداند كه غير از حق تعالى، بعضى ديگر از مخلوقات مثلًا ملائكه نيز بر او شاهدند، از ارتكاب معصيت خودارى مى‌كند.

ادامه:فرشته‌هاى مأمور 

1398/05/24
https://t.me/shahrenuraniquran

[دژدان]

---

فرشته‌هاى مأمور

---

فرشته‌هاى مأمور كه از آنها به «رقيب» و «عتيد» تعبير شده است حافظان اعمال، هستند و آنها را با نوشتن، از ضايع شدن حفظ مى‌كنند.
قرآن كريم در آيه‌اى ديگر، در توصيف اين فرشتگان الهى مى‌فرمايد:
«وَ انَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظينَ كِرامَاً كاتِبينَ.»
و بر شما محافظانى گمارده شده‌اند نويسندگانى بزرگوار.

آنها هميشه همراه انسان هستند و هيچ گاه از او دور نمى‌شوند.
لفظ «قعيدٌ»، از قعود به معناى نشستن، كنايه از ملازمت و مراقبت پيوسته است.
البته تلقّى اعمال و حفظ و نگهدارى آنها با تحرير قلم، يا از طريق نوار و فيلم نيست- گرچه در بدو امر چنين معنايى به ذهن خطور مى‌كند- بلكه برتر از اين تصورات است. شايد منظور اين است، از آنجا كه اعمال هر انسان يك حقيقت و صورت باطنى دارد، ملائكه موظف به حفظ و ثبت و ضبط اين حقايق و صور باطنى هستند و در قيامت اينها را به او ارائه و تحويل مى‌دهند و اين با معناى تجسّم اعمال كه در بحث معاد جسمانى مطرح است يكسان مى‌باشد زيرا در آنجا آمده كه عقاب اهل دوزخ همان اعمالشان است كه به صورت ملكوتى خود ظهور كرده و صورت ملكوتى گناهان همان آتش و مار و عقرب است.

ادامه:ثبت گفتار

1398/05/26
https://t.me/shahrenuraniquran

[دژدان]

---

ثبت گفتار

---

گرچه گفتار نيز از اعمال آدمى به حساب مى‌آيد ولى در اين آيه، روى آن، به طور خاص تكيه شده و اين به جهت ذكر «خاص» بعد از «عام» است و دليل بر اهميت گفتار و نقش الفاظ و سخن در حيات بشرى است، در حدى كه يك جمله ممكن است مسير جامعه اى را به سوى خير يا شرّ تغيير دهد.
يا بدين خاطر است كه از اين راه مى‌خواهد مردم را از گفتار زياد و بى‌فايده پرهيز دهد و از فرجام آن بر حذر دارد زيرا مردم نوعاً سخنان خود را جزء اعمال خويش نمى‌دانند و خود را در سخن گفتن آزاد مى‌بينند.

---

فرشته چپ و راست‌

---

در آيه مى‌فرمايد:
^{«دو فرشته گيرنده، طرف راست و چپ او نشسته‌اند.»}
منظور از دو فرشته در چپ و راست اين است كه يكى مراقب و آماده براى نوشتن و حفظ خيرات است و به همين جهت به سمت راست كه نشانه يمن و بركت است نسبت داده شده و ديگرى كه مأمور ثبت گناهان مى‌باشد به سمت چپ كه نشانه شر و بدى است نسبت داده شده است.

ادامه:حق سائل و محروم‌ 

1398/05/27
https://t.me/shahrenuraniquran

[دژدان]

---

حق سائل و محروم‌

---

«وَ فى‌ امْوالِهِمْ حَقٌ لِلسَّائِلِ وَ الَمحْرُومِ»
و در اموالشان براى سائل و محروم حقّى است

خداوند پيش از اين به توصيف متقيان پرداخته و آنان را نيكوكارانِ در دنيا و عبادت كنندگانِ شبانگاهان و استغفار كنندگانِ در سحرها معرفى كرده است و در اين آيه به بُعد ديگرى از اوصاف آنان اشاره دارد و آن احساسِ وظيفه در برابر همنوعان فقير و مسكين است.
متقيان در اموال خود حقوقى براى بيچاره‌ها و محرومان در نظر گرفته و با پرداخت‌ آن، تقرب به پروردگارشان را طلب مى‌كنند.

---

پرداخت داوطلبانه‌

---

برخى از مفسران آيه فوق را شامل حقوق واجب همچون خمس و زكات و حقوق غير واجب چون صدقات و بخششهاى ديگر شمرده و آيه را عام دانسته‌اند.
برخى نيز آن را تنها در مورد حقوق واجب دانسته‌اند.
امّا آنچه صحيح‌تر به نظر مى‌رسد اين است كه آيه فوق ناظر به حقوق واجب نيست و تنها به حقوقى ناظر است كه متقيان خود بر عهده گرفته‌اند و نفس خود را به آن ملزم كرده‌اند و در اموال خود قسمتى را داوطلبانه به فقرا و بيچارگان اختصاص داده‌اند.

ادامه دارد...

1398/05/28
https://t.me/shahrenuraniquran

[دژدان]

---

پرداخت داوطلبانه

---

آنچه صحيح‌تر به نظر مى‌رسد اين است كه آيه
«وَ فى‌ امْوالِهِمْ حَقٌ لِلسَّائِلِ وَ الَمحْرُومِ»
ناظر به حقوق واجب نيست و تنها به حقوقى ناظر است كه متقيان خود بر عهده گرفته‌اند و نفس خود را به آن ملزم كرده‌اند و در اموال خود قسمتى را داوطلبانه به فقرا و بيچارگان اختصاص داده‌اند.
دلايلى كه نظر اخير را موّجه مى‌سازد از اين قرارند:

1_آيه مزبور در صدد بيان اوصاف متقين است و از اينجا معلوم مى‌شود كه اين وصف، غير از اوصاف عموم مسلمانان است زيرا عموم مسلمانان ملتزم به پرداخت حقوق واجب مى‌باشند.

2_خمس و زكات حقى است كه خدا در اموال مردم براى فقرا و ... معين كرده، ولى از اين آيات بر مى‌آيد كه اين حق را خود آنان معين كرده‌اند.
مرحوم فيض كاشانى به اين نكته اشاره كرده، مى‌نويسد:
«اين (حق) نصيب و قسمتى است كه متقيان بر خود واجب كرده‌اند براى تقرّب به خدا و دلسوزى نسبت به مردمان»

3_سياق آيات قبل دلالت دارد كه متقيان، انجام اعمال غير واجب را براى رسيدن به كمال لازم دانسته و بر خود هموار كرده‌اند و اين آيه نيز كه در همان سياق است مى‌رساند منظور از اين حق، غير از حقوق واجب مالى است.

ادامه دارد...

1398/05/29
https://t.me/shahrenuraniquran

[دژدان]

---

پرداخت داوطلبانه

---

4_اين سوره و سوره معارج كه آيه‌اى شبيه همين آيه را دارد، هر دو مكى بوده و در آن زمان حقوق واجب نظير خمس و زكات هنوز تشريع نشده بود.

5_قرآن هشت دسته را مستحق زكات مى‌داند؛ در حالى كه در اين آيه فقط سائل و محروم ذكر شده و چنين سياقى نشان مى‌دهد كه زكات واجب منظور نيست.

6_رواياتى نيز وجود دارد كه حق در اين آيه را به حقوق غير واجب تفسير نموده است.
به عنوان نمونه در حديثى از امام صادق عليه السلام نقل شده كه:
«خداوند متعال در اموال ثروتمندان حقوقى غير از زكات قرار داده، از جمله اين كه فرموده است:
«و كسانى كه حق معلومى براى سائل در اموال آنها وجود دارد»؛
پس آن حق معلوم غير از زكات است و آن چيزى است كه شخص پرداخت آن را روزانه، هفتگى يا ماهانه بر خودش واجب مى‌كند.

---

فرق سائل و محروم‌

---

از مجموع روايات، بر مى‌آيد كه #سائل شخصى را گويند كه فقر و تنگدستى خود را اظهار كند و از كسى چيزى بخواهد. ولى #محروم كسى است كه در آمدش كفاف ندهد و در اثر عزّت نفس و شدّت حيا و عفت نيازش را به كسى ابراز نكند و همچنان فقر و محروميّت را تحمّل كند، محروميّتى كه ناشى از كافى نبودن درآمد روزانه باشد، نه ناشى از تن‌پرورى و نداشتن عقل معاش؛ يعنى شخصى كه براى معيشت خود نهايت تلاش و كوشش را به خرج مى‌دهد ولى كسب و كارش به هم پيچيده و زندگى‌اش رونق نمى‌يابد.

ادامه: تضمين روزى‌ 

1398/05/30
https://t.me/shahrenuraniquran

[دژدان]

---

تضمین روزی

---

«وَ فِى السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوَعَدُونَ فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَالْارْضِ انَّهُ لَحَقٌ مِثْلَ ما انَّكُمْ تَنْطِقُونَ.»
روزى شما در آسمان است و آنچه به شما وعده داده مى‌شود. سوگند به پروردگار آسمان و زمين كه اين مطلب حق است همان گونه كه شما سخن مى‌گوييد!

رزق در لغت به معناى روزى و سهم انسان از بخشش و عطاى خداوندى است.
به اين اعتبار همه مزاياى زندگى اعم از مال، جاه، علم و غيره را رزق مى‌خوانند.
در آياتى از قرآن كريم نيز به همين اعتبار عام به كار برده شده است.
در روايات نيز رزق به مفهوم وسيع به كار برده شده و علاوه بر رزقهاى مادى، علم، شهادت و توفيقهاى معنوى نيز رزق ناميده شده است.

ادامه:آسمان, منبع روزی

1398/05/31
https://t.me/shahrenuraniquran

[دژدان]

---

آسمان, منبع روزی

---

برخى از مفسران مراد از «سماء» را همين آسمان ظاهرى دانسته و بدين ترتيب رزق مذكور را نيز به بارانى كه در ابرها و جود دارد، تفسير كرده‌اند و گفته‌اند كه اين بارانها سبب رويش گياهان و سبب تأمين غذا، لباس و ساير انتفاعات انسان مى‌گردد.
آيه 5 سوره جاثيه نيز مى‌تواند مؤيّد اين نظر باشد كه مى‌فرمايد:
«وَ ما انْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ رِزْقٍ فَاحْيا بِهِ الْارْضَ بَعْدَ مَوْتِها.»
و رزقى كه خداوند از آسمان نازل كرده و به وسيله آن زمين را بعد از مردنش حيات بخشيده است.
برخى از احاديث نيز كه در تفسير آيه مذكور وارد شده رزق را به باران تفسير نموده است.
ولى، برخى از مفسران نظر ديگرى داشته و معناى آيه را عام دانسته‌اند. علامه طباطبايى (ره) آن معنا را به عنوان يك احتمال در اين آيه شريف چنين شرح داده است:
«ممكن است بگوييم اصلًا منظور از آسمان معناى لغوى كلمه- كه جهت بالا باشد- نيست؛ بلكه منظور از آن، عالم غيب است، چون همه اشياء از عالم غيبت به عالم شهود مى‌آيند كه يكى از آنها رزق است كه از ناحيه خداى سبحان نازل مى‌شود.

ادامه دارد... 

1398/06/02
https://t.me/shahrenuraniquran

[دژدان]

---

آسمان, منبع روزی

---

برخى از مفسران معناى آيه
«وَ فِى السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوَعَدُونَ فَوَ رَبِّ السَّماءِ وَالْارْضِ انَّهُ لَحَقٌ مِثْلَ ما انَّكُمْ تَنْطِقُونَ.»
را عام دانسته‌اند. علامه طباطبايى (ره) آن معنا را به عنوان يك احتمال در اين آيه شريف چنين شرح داده است:
«ممكن است بگوييم اصلًا منظور از آسمان معناى لغوى كلمه- كه جهت بالا باشد- نيست؛ بلكه منظور از آن، عالم غيب است، چون همه اشياء از عالم غيبت به عالم شهود مى‌آيند كه يكى از آنها رزق است كه از ناحيه خداى سبحان نازل مى‌شود.
مؤيد اين معنا آياتى است مانند ... و آيه
«وَ انْ مِنْ شَىْ‌ءٍ الَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ الَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ»
كه به طور كلى همه موجودات را، نازل شده از ناحيه خدا مى‌داند و مراد از رزق هم تمامى چيزهايى است كه انسان در بقايش بدانها محتاج و از آنها بهره‌مند است از خوردنيها، نوشيدنيها، مصالح ساختمانى، همسر و فرزندان، علم و قوت و ساير اينها از فضايل نفسانى. ايشان سپس معناى «وَ ما تُوعَدُونَ»، (آنچه وعده داده شده‌ايد) را ذكر كرده و مى‌فرمايد:
ظاهراً موارد از آن، بهشتى است كه به انسانها وعده‌اش را داده و فرموده:
«عِنْدَها جَنَّةُ الْمأوى‌»

ادامه: تمثیلی یقین آور

1398/06/03
https://t.me/shahrenuraniquran