ماه رمضان و تدبر در آیات نورانی قرآن( هر روز یک آیه)

[گل مريم]

عن ابى عبد الله (عليه السلام): عليكم بالقرآن فما وجدتم آيه نجابها من كان قبلكم فاعملوا به و ما وجدتموه مما هلك من كان قبلكم فاجتنبوه.

امام صادق (عليه السلام) فرمود: بر شما باد ملازمت قرآن كريم، بنگريد هر آيه‏ اى كه به سبب آن پيشينيان شما نجات يافتند بدان عمل كنيد، و از هر آيه ‏اى كه ديديد به خاطر آن مردم پيش از شما هلاك شدند اجتناب نمائيد.

سلام شهروندان قرآنی شهر نور

امیدوارم عبادت های شما عزیزان در ماه مبارک رجب و شعبان مورد قبول حق قرار گرفته باشد.
روزهای اخر ماه شعبان است و بوی خوش ماه رمضان به مشام میرسد.
همانطور که میدانید خواندن قرآن و آن هم تنها یک آیه با تدبر و تفکر و عمل کردن به دستورات و راهنمایی های روح افزای آیه علاوه بر پاداش اخروی پاداش دنیوی را هم برای عامل به آن آیه در پی دارد.
پس بیایید با تفکر بیشتر در آیات نورانی قرآن ماه رمضان پرباری در پیش داشته باشیم.

[گل مريم]

چرا؟
قرآن شريف در مبارزه طلبى و هماورد خواهى خود، گاه از آنان مى‏ خواهد كه ده سوره(117) همانند قرآن، در فصاحت و بلاغت بياورند، و گاه يك سوره(118)، و گاه پيشنهاد مى‏ كند كه يك آيه همانند آن بياورند؛ دليل اين سه پيشنهاد چيست؟

پاسخ‏

پاسخ اين پرسش آن است كه مبارزه طلبى و هماورد خواهى در اصل به مفهوم پيشنهاد و فراخوانى است كه به وسيله آن معجزه پديد آيد؛ و اين فراخوان و دعوت به هر صورت ممكن است، از اين رو پيامبر گرامى از جانب خدا فرمان مى‏ يابد كه نخست به آنان بگويد:

اگر به ‏راستى بر اين پندار هستيد كه قرآن ساخته انديشه و تدبير من است و نه از سوى خداى يكتا، شما نيز همه توان و امكان خود را روى هم گذاريد و كتابى همانند آن در قالب و محتوا به ميدان آوريد.

و آنگاه كه آنان در مبارزه طلبى قرآن و پيامبر وامانده مى‏ شوند، از آنان مى ‏خواهد كه ده سوره همانند سوره‏ هاى قرآن بياورند.

و زمانى كه در اين مرحله نيز ناتوان مى‏ گردند، به آنان پيشنهاد مى‏ شود كه يك آيه در مبارزه با قرآن بياورند.

و بدين سان با واماندگى آنان حتى از آوردن يك آيه همانند آن، روشن مى ‏شود كه:

قرآن معجزه جاودانه پيامبر و فرود آمده از سوى خداست نه ساخته مغز انسان.

^{(مجمع البیان)}

[گل مريم]

حَتَّى إِذَا جَاء أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فِيهَا مِن كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلاَّ مَن سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَمَنْ آمَنَ وَمَا آمَنَ مَعَهُ إِلاَّ قَلِيلٌ

• سوره : هود آیه : 40
  

[رويارويى نوح با جامعه ‏اش همان گونه ادامه داشت‏] تا آنگاه كه فرمان ما فرا رسيد و تنور جوشيدن [آغاز] كرد، [در آن هنگام به او ]گفتيم: [هان اى نوح، اينك‏] از هر حيوانى يك جفت، به همراه خاندانت - جز كسى كه پيش‏تر در مورد او سخن رفت - و [نيز] آن كسانى را كه ايمان آورده ‏اند، در آن [كشتى با خود ]بردار. و جز [شمار ]اندكى به همراه او ايمان نياورده بودند.


داستان نوح و كشتى او

در اين مورد «حسن» آورده است كه طول كشتى نوح يكهزار و دويست ذراع،و عرض آن ششصد ذراع بوده است.

امّا «قتاده» بر اين باور است كه طول آن سيصد ذراع، عرضش پنجاه ذراع و ارتفاع آن سى ذراع بوده است.

«ابن عباس» آورده است كه كشتى نوح از سه طبقه ساخته شده بود كه طبقه زيرين از آنِ جانوران و درندگان، طبقه همكف جاى چارپايان، و طبقه بالا جاى نوح و همراهان او بود، و موادّ غذايى و ديگر وسايل و امكانات لازم نيز در همين طبقه در دسترس آن حضرت بود.

[گل مريم]

عايشه از پيامبر گرامى آورده است كه:
نوح نهصد و پنجاه سال در ميان جامعه خود زيست و هماره آنان را به توحيد و تقوا و عدالت و آزادگى فراخواند، امّا آنان با دعوت پيامبرشان از در مخالفت در آمدند. آن بزرگوار درختى را كاشت و آن درخت رشد نمود و بسيار بزرگ شد و شاخ و برگ آن، منطقه وسيعى را پوشاند و پس از آنكه نوح از حق پذيرى قوم خود نااميد گرديد آن درخت كهنسال را بريد و به ساختن كشتى پرداخت. مردم كه او را در حال ساختن كشتى، در زمين خشك و بى‏ آب مى‏ ديدند، به تمسخر او پرداخته و مى ‏گفتند: هان اى نوح تو كه اين كشتى بزرگ را در خشكى مى ‏سازى چگونه و كجا آن را به آب مى ‏افكنى؟ و او پاسخ مى‏ داد كه به زودى اين را خواهيد دانست.

هنگامى كه ساختن كشتى به پايان رسيد و به فرمان خدا آب از همه جا جوشيدن آغاز كرد و كوچه ‏ها و خانه‏ ها را گرفت، تازه آنان دريافتند كه عذاب خدا در راه است، امّا چه سود كه ديگر دير شده بود، و توبه و بازگشت در آستانه مرگ و سر رسيدن عذاب پذيرفته نخواهد شد.

«على بن ابراهيم» از حضرت صادق‏ عليه السلام آورده است كه:
چون آفريدگار فرزانه هستى خواست قوم نوح را به كيفر كفر و بيدادشان نابود سازد، چهل سال زنان آنان را نازا ساخت تا فرزند نياورند. و هنگامى كه نوح كشتى را ساخت، خدا به او دستور داد تا به زبان «سريانى» همه حيوانات را ندا دهد. با نداى او همه گرد آمدند و آن حضرت از هر حيوانى - جز موش و گربه - يك جفت به صورت نر و ماده بر كشتى در آورد.

هنگامى كه حيوانات از سرگين چارپايان به نوح شكايت بردند، او خوك را خواست و دست بر پيشانى آن حيوان كشيد كه بناگاه عطسه‏ اى نمود و يك جفت موش از بينى آن افتاد و از آن دو، موش هاى بسيار پديد آمدند، به گونه‏ اى كه پس از مدتى، حيوانات از شمار بسيار آنها به نوح شكايت كردند و آن حضرت براى رفع مشكل شير را خواست و بادست كشيدن بر پيشانى آن، يك جفت گربه از بينى ‏اش در افتاد و با خوردن فزونى موش ها تعادل و توازن در كشتى پديد آمد.

به باور برخى، همه ايمان آوردگان به نوح هشتاد تن بودند. امّا مرحوم «طبرسى» در تبيان از حضرت صادق عليه السلام آورده است كه شمار آنان هشت نفر بود.

[گل مريم]

و اينك آغاز طوفان نوح

در سومين فراز از سرگذشت نوح و جامعه ‏اش، قرآن شريف به آغاز طوفان نوح مى ‏پردازد و از نابودى آن مردم ناسپاس و بيداد پيشه اين گونه خبر مى‏ دهد:

حَتّى‏ اِذا جاءَ اَمْرُنا وَفارَ التَّنُّورُ

درگيرى و رويارويى نوح و قوم كفران پيشه ‏اش همچنان ادامه يافت، تا آنگاه كه فرمان ما در مورد آمدن عذاب در رسيد و آب از تنور فوران كرد و بالا آمد.

در مورد واژه «تنور» كه در آيه شريفه آمده است ديدگاه‏ ها متفاوت است:

1 - گروهى از جمله «حسن»، «ابن عباس» و «مجاهد» بر آنند كه تنورِ مورد اشاره، تنورى بود كه براى تهيه نان ساخته شده و مربوط به حضرت آدم عليه السلام و نشانى از نشانه‏ هاى رسالت نوح بود؛ چرا كه آب از نقطه ‏اى جوشيدن آغاز كرد كه براى آتش و تهيه نان ساخته شده بود و نه براى جوشش آب، و اين خلاف جريان طبيعى بود.

اين تنور به باور گروهى در منطقه «عين ورده» در سرزمين شام و در سراى حضرت نوح بود، امّا به باور گروهى ديگر در كوفه قرار داشت، كه از روايات ما نيز اين ديدگاه دريافت مى‏ گردد.

[گل مريم]

براى نمونه:

الف: در اين مورد از حضرت صادق‏ عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود: تنور مورد اشاره، درخانه بانويى سالخورده و باايمان و در سمت راست قبله مسجد كوفه بود.

آورنده روايت «مفضّل» است كه مى‏ گويد: از آن حضرت در مورد چگونگى جوشش آن تنور پرسيدم، فرمود: آرى، خدا مى‏ خواست نشانه ‏اى از نشانه‏ هاى قدرت خود را به قوم نوح نشان دهد كه بناگاه به هنگامه مقرّر، آب از تنور فوران كرد و پس از جوشش آن، از آسمان نيز بارانى شديد فرو ريخت و از پى آن «فرات» و نيز جويبارها و چشمه‏ سارها همه طغيان كردند و جز نوح و ياران همراه وى، همه غرق شدند.
پرسيدم: حضرت نوح و يارانش چند روز در كشتى بودند؟
آن بزرگوار فرمود: هفت شبانه روز.
پرسيدم: آيا مسجد كوفه از همان زمان مسجد بوده است؟
فرمود: آرى آنجا نمازگاه پيامبران پيشين است و پيامبر گرامى نيز در شب معراج در آنجا فرود آمد و در آن مسجد نماز گزارد.

[گل مريم]

ب: در روايت ديگرى در مورد نوح آورده ‏اند كه:

او و همراهانش يكصد و پنجاه شبانه روز در كشتى و بر روى آب بودند و كشتى با همه آنچه با خود داشت بر روى آب سبك مى ‏نمود و سير مى‏ كرد.

ج: از حضرت باقرعليه السلام آورده ‏اند كه: قلب مسجد كوفه از بوستان هاى بهشت است و يك نماز در آن ثواب هفتاد نماز را دارد و در آن جايگاه مقدس يك هزار و هفتاد نفر از پيامبران نماز خوانده ‏اند و تنور نوح نيز در آنجا به جوشش آمد.

2 - امّا گروهى ديگر از جمله «زهرى»، «عكرمه»، «زجاج» و برخى ديگر بر آنند كه منظور از «تنور» همان روى زمين و ظاهر آن است، كه اين ديدگاه را اين آيه شريفه نيز تأييد مى‏ كند كه در مورد همين داستان م ى‏فرمايد: «و فجرنا الأَرض عيوناً فالتقى الماءُ على امرٍ قد قدر.» و از زمين چشمه ‏هايى جوشانديم تا آب زمين و آسمان در راه هدفى كه مقرّر شده بود به هم پيوستند.

3 - از اميرمؤمنان آورده ‏اند كه در تفسير آيه مورد بحث فرمود: منظور از جوشيدن گرفتن تنور در آيه شريفه اين است كه: سپيده صبح طلوع كرد و شب تيره به سر آمد و نشانه ‏هاى پديدار شدن روز آشكار گرديد؛ و اين سبك از گفتار در فرهنگ عرب رايج است؛ چنانكه مى‏ گويند: «نوّر الصّبح تنويراً».

4 - از ديدگاه پاره ‏اى «تنور» به مفهوم بر آمدگي ها و بلندي هاى زمين مى‏ باشد و منظور اين است كه: آب از بلندي هاى زمين جوشيدن آغاز كرد.

5 - و از ديدگاه پاره ‏اى ديگر منظور اين است كه: خشم خدا بر شرك گرايان سخت گرديد و عذابش آنان را فرا گرفت؛ چنانكه در فرهنگ عرب وقتى گفته مى ‏شود: «حمى الوطيس» تنور گرم شد، و يا گفته مى ‏شود: «فار قِدر القوم» ديگ اين گروه به جوش آمد، هر دو كنايه از جنگ و شعله ور شدن آتش پيكار است كه در سرودها و اشعار نيز نمونه ‏هاى بسيارى دارد.


به باور ما اين ديدگاه از همه ديدگاه ‏ها دورتر از مفهوم آيه به نظر مى‏ رسد، و اگر ديدگاه نخست را بگيريم و آيه و واژه‏ هاى آن را به ظاهر معنا كنيم و روايت را نيز گواه اين تفسير قرار دهيم، به حق نزديكتر است.

[گل مريم]

در ادامه آيه شريفه مى‏ فرمايد:

قُلْنا اَحْمِلْ فيها مِنْ كُلِّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ‏

اين فراز از آيه، دو گونه قرائت و تفسير شده است:

1 - قرائت نخست آن است كه واژه «كلِّ» را به كسر خوانده ‏اند كه معناى آيه شريفه اين است: و چون آب فوران كرد، به نوح گفتيم: هان اى نوح! از هر جنسى از حيوانات يك جفت به صورت نر و ماده با كشتى حركت ده.

2 - امّا قرائت دوّم آن است كه واژه «كلٍّ» را با تنوين بخوانيم كه مفهوم آيه اين گونه مى ‏شود: و چون آب از تنور جوشيدن گرفت، به نوح گفتيم: از هر جفت از حيوانات دو عدد به صورت نر و ماده بردار. و در اين صورت واژه «اثنين» تأكيد مى‏ گردد.

[گل مريم]

وَاَهْلَكَ اِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ‏

و نيز خاندان و فرزندان خويش - جز آن كسانى كه سخن و وعده عذاب ما در مورد آنان رفت و به تو خبر داديم كه ايمان نخواهند آورد - همه را سوار بر كشتى ساز.

ياد آورى مى‏ گردد كه منظور از كسانى كه به آنان اشاره رفت، همسر نوح و پسرش مى‏ باشند.

وَمَنْ امَنَ
و نيز كسانى را كه به تو ايمان آورده ‏اند، همه را به همراه خويش بردار.

وَما امَنَ مَعَهُ اِلاَّ قَليلٌ.
و جز شمارى اندك به او ايمان نياوردند.


به باور بيشتر مفسّران شمار آنان هشتاد نفر بود؛ امّا «مقاتل» بر آن است كه شمار آنان هفتاد و هشت تن بود كه هفتاد دو نفر از آنان از پيروان او بودند و سه تن نيز پسران او و همسرانشان، كه افزون بر پيوند عقيدتى و پيروى از نوح، افتخار خانوادگى او را نيز داشتند، و آن حضرت جسد آدم را نيز بر كشتى قرار داد.

از «ابن جريح» و «قتاده» آورده ‏اند كه به باور آنان شمار سرنشينان كشتى نوح، ده نفر بودند؛ و همين شمار در روايتى از حضرت صادق ‏عليه السلام نيز آمده است.

پاره ‏اى همچون «اعمش» شمار آنان را هفت تن مى‏ دانند، كه از جمله آنان پسران نوح، «سام»، «حام»، «يافث» و همسرانشان بودند.

آنگاه مى‏ افزايد: نسل انسان پس از نوح از همين سه تن گسترش يافت. عرب، روميان، پارسيان و ديگر نژاد عجم، از «سام» ريشه مى ‏گيرند، و سياه پوستان حبشه و زنگيان و... از نژاد «حام» مى ‏باشند، و تركها، چينى‏ها، مردم شمال شرق اروپا و شمال آسيا از فرزندان «يافث» هستند.

تفسیر مجمع البیان

[گل مريم]

پرتویی از آیات 1 تا 22 سوره نحل:


پرتوى از آيات‏

الف: زنجيره‏اى از نعمت‏هاى گوناگون مادى و معنوى‏

در آيات بيست و دوگانه‏ اى كه گذشت، قرآن شريف زنجيره‏اى از نعمت ‏هاى سرنوشت‏ ساز و گوناگون هوايى و زمينى و دريايى و يا نعمت‏هاى گوناگون مادى و معنوى را به تابلو مى‏ برد كه سخت آگاهى ‏بخش و در خورِ تعمّق و تدبّر است.

اين آيات هم انديشه و خرد و آگاهى انسان را شكوفا مى‏ سازد و بالا مى‏ برد، و هم حسّ سپاس او را برمى ‏انگيزد و او را به راه مى ‏اندازد تا ارزانى ‏دارنده حقيقى نعمت‏ها و آفريدگار راستين آنها را بشناسد و سر در خط فرمان او نهاده و دل در گرو عشق او گذارد و خود را به ارزش‏هاى والاى مورد نظر او آراسته و از خصلت‏هاى ناروا پيراسته سازد.

[گل مريم]

اين نعمت‏هاى گوناگون عبارتند از:

1 - آسمان‏ها و زمين،
2 - نعمت وجود انسان و آفرينش شگفت‏ انگيز او،
3 - دام‏ها و منابع گوناگون حيوانى و منافع بسيار آنها،
4 - نعمت لباس و پوشاك،
5 - غذاهاى گوناگون،
6 - ميوه‏ ها و سبزيجات،
7 - نعمت باران،
8 - گياهان و روييدنى‏ ها،
9 - مزرعه‏ ها و بوستان ها و نخلستان‏ هاى خرما و انگور،
10 - خورشيد و ماه و رام شدن آنها در خدمت انسان،
11 - شب و روز و نقش حياتى آنها،
12 - ستارگان،
13 - كوه‏ها و نقش سرنوشت ‏ساز آنها،
14 - درياها، اقيانوسها، چشمه ‏سارها و جويبارها،
15 - موادّ غذايى درياها،
16 - موادّ زينتى درياها،
17 - حركت كشتى‏ ها بر پهنه درياها و اقيانوس ها،
18 - منابع گوناگون آبى،
19 - راه ‏ها،
20 - نشانه‏ ها و علائم گوناگون راهنما،
21 - رهنمود انسان به راه راست،
22 - استعداد گزينش راه راست همچون خرد، وجان و فطرت،
23 - و نعمت‏هاى بى ‏شمار ديگر...