سختی دینداری در عصر غیبت

[ملکوت]

شیعیان در دوران غیبت امام مهدی (علیه السلام)، در شرایطی قرار می‌گیرند که زمینه پاکسازی و غربالگریشان فراهم می‌شود، روایات مبین آنند که دینداری در این عصر سخت و طاقت فرسا است، تا جایی که فقط مومنانی بر ایمان خود پا بر جا می‌مانند که در حفظ دینشان ثابت قدم باشند، به محبت اولیای الهی چنگ زنند، دوستان‌ خدا و اهل بیت (علیهم السلام) را دوست بدارند و از دشمنان‌شان برائت جویند. پیغمبر اكرم صلّى اللَّه علیه و آله روزى در جمعی از اصحاب، دو بار فرمود: خداوندا! برادران مرا به من بنمایان. اصحاب عرض كردند: یا رسول اللَّه! مگر ما برادران شما نیستیم؟ حضرت فرمود: نه! شما اصحاب من می‌باشید، برادران من مردمى در آخرالزمان هستند كه به من ایمان مى‏آورند، با این‏كه مرا ندیده‏اند. خداوند آن‌ها را با نام و نام پدرانشان، پیش از آنكه از صلب پدران و رحم مادرانشان بیرون بیایند، به من شناسانده است. ثابت ماندن یكى از آن‌ها بر دین خود، از صاف كردن درخت خاردار (قتاد) با دست در شب ظلمانى، دشوارتر است. و یا مانند كسى است كه پاره‏اى از آتش چوب درخت (غضا) را در دست نگاه دارد. آن‌ها چراغ هاى شب تار می‌باشند، پروردگار آنان را از هر فتنه تیره و تارى نجات می‌دهد.[1]

[ملکوت]

در این قسمت، چند موردی که در روایات به عنوان عواملی موثر در سخت شدن دین داری در آخرالزمان، مفاد و زمینه‌های امتحان را فراهم می‌کند، بر می‌شماریم.

سخت شدن قلب

خداوند در قرآن می‌فرماید:

وَ لا یَكُونُوا كَالَّذینَ أُوتُوا الْكِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ كَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُون[2]‏

و مانند كسانى نباشند كه از پیش به آن‌ها كتاب داده شد و [عمر و] انتظار بر آنان به درازا كشید، و دل‌هایشان سخت گردید و بسیارى از آن‌ها فاسق بودند.

بر اساس برخی روایات این آیه خطاب به شیعیانی است که در زمان غیبت حضرت مهدی (علیه السلام) به سر می‌برند، پس به ایشان هشدار می‌دهد که مانند امم گذشته نباشید که به ایشان کتاب آسمانی داده شد و چون میان آن‌ها و پیامبران فاصله افتاد و عمر‌های طولانی کردند و تنعم و راحتی یافتند و به آرزوهای دراز گرفتار شدند دچار غفلت شدند. همان غفلتی که نتیجه آن قساوت دل است و همان قساوت قلبی که ثمره‌اش فسق و گناه است. شیعیان هم آن گونه نباشند که چون زمان غیبت حضرت مهدی (علیه السلام) طولانی شد، به غفلت گرفتار شوند و دل‌هاشان سخت شود و در وجود حضرت مهدی (علیه السلام) تردید کنند و یا این که به فسق وگناه افتند.[3]

امام حسن عسکری (علیه السلام) در مورد غیبت فرزندش می‌فرماید: بر اثر طولانى بودن مدت غیبتش، دلها قساوت می‌گیرد و جز افرادى كه خداوند مهر ایمان بر دلشان زده و با امداد غیبى مۆید داشته است كسى در راه اعتقاد به وى ثابت نمی‌ماند.[4]

بر اساس روایات آن کس كه اندوه شیعیان خود را برطرف می‌كند، پس از فشار شدید و بلاى طولانى و بی‌تابى و ترس از دشمن خواهد آمد و شیعیانی که در این مدت با تحمل رنج‌ها و تکذیب بی‌دینان بر عقیده خویش ثابت بمانند مانند کسانی هستند که با شمشیر در رکاب رسول خدا جهاد کردند.

[ملکوت]

ترس از جان و مشکلات اقتصادی

خداوند در قرآن می‌فرماید:

وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ[5]

شما را امتحان می‏كنیم به چیزى از ترس و گرسنگى و كاستن مال و خطر جانى و ثمرات زندگى، و مژده بده به آن‌ها كه ثابت قدم هستند.

از امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت شده است كه فرمود:

قبل از آمدن قائم، علاماتى براى امتحان مۆمنین خواهد بود. عرض كردم: آن‌ها چیست؟ فرمود: این امتحان كه خدا می‌فرماید: به چیزى از ترس؛ یعنی ترس (از دشمن)، گرسنگى (که بالا رفتن قیمتها است)، كاستن مال (که مشکلات سیستم‌های اقتصادی است)، خطر جانى (که مرگ شایع و زیاد است). و نقص ثمرات زندگى (که نیامدن باران است). پس در آن موقع به آن‌ها كه در عقیده به ما ثابت می‏مانند، مژده بده. آنگاه فرمود: این تأویل آیه است، و هیچ كس جز آن‌ها كه راسخ در علم هستند، تأویل قرآن را نمی‌داند.[6]

[ملکوت]

سختی تشخیص حق از باطل

امام صادق (علیه السلام) در تبیین موقعیتی که شیعه در عصر غیبت در آن قرار می‌گیرد می‌فرماید: چگونه خواهید بود هنگامى كه نه امامى دارید كه شما را هدایت كند و نه علمى كه بعضى از مردم را از بعضى دیگر جدا سازد؟ در آن موقع از هم تمیز داده مى‏شوید و امتحان مى‏دهید و غربال خواهید شد.[7]

بنابراین مومنان در دوره سرگردانی و حیرت، چاره‌ای جز تمسک به قرآن و نصوص و اسناد رسیده از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) را ندارند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به امیرالمومنین (علیه السلام) می‌فرماید:

یا علی! عجیب‌ترین ایمان و قوی‌ترین یقین از آن قومی ‌در آخرالزمان است که پیامبر خدا را درک نکرده اند و امامشان هم غایب است و به سیاهی (نوشته شده) بر سپیدی (کاغذ) ایمان می‌آورند.[8]

همچنین به سبب پیچیدگی تشخیص حق از باطل و درهم‌آمیختگی آن دو، زمینه انحراف از دین به تمامی ‌فراهم است، امام باقر (علیه السلام) می‌فرماید:

اى شیعه آل محمّد! حتما باید پاك شوید همچون سرمه كه در چشم پاك مى‏شود كه آدمى داخل شدن سرمه را به چشمش می‌فهمد ولى نمی‌فهمد كى از چشم او بیرون می‌رود و این چنین خواهد شد كه مردى شب را به صبح می‌رساند در حالى كه بر جادّه امامت ما است و روز را به شب می‌رساند در حالى كه از راه راست خارج شده است و صبح را شب می‌کند در حالى كه بر جادّه امر ما است و شب را صبح می‌کند در حالى كه از راه خارج شده است.[9]

یا علی! عجیب‌ترین ایمان و قوی‌ترین یقین از آن قومی ‌در آخرالزمان است که پیامبر خدا را درک نکرده اند و امامشان هم غایب است و به سیاهی (نوشته شده) بر سپیدی (کاغذ) ایمان می‌آورند.

[ملکوت]

بی‌حرمتی به شیعیان

آن چه مسلم است این است که شیعه از بدو وجود و شکل‌گیری، همواره در شرایط سختی به سر برده و از طرف سایرین مورد تهدید و اهانت قرار گرفته‌اند. ضمن این که در شرایط جهان امروزی هم نمی‌توان منکر شد که شیعیان هیچ پناهی به غیر از اعتقادات راسخ خویش ندارند و نه تنها در جوامع بشری از مقبولیت فراگیر برخوردار نیستند، بلکه عکس این مورد صادق است، حضرت علی (علیه السلام) فرمودند:

[روزى بیاید] كه شیعیان مانند بز باشند كه شیر نداند دست روى كدام یك از آن‌ها بگذارد! یعنى عزت آن‌ها از دست رفته و كسى احترامى براى آن‌ها قائل نیست، و كسى را ندارند كه در كارهاى خود به وى پناه برند.[10]

[ملکوت]

اختلاف شیعیان

در زمینه اختلاف شیعیان در آخرالزمان از امام حسن مجتبى (علیه‏السّلام) روایت شده كه فرمود: این امر كه مردم انتظار آن را می‌كشند پدید نمی‌آید مگر بعد از آنكه بعضى از شما از بعضى دیگر بیزارى جویند و بعضى آب دهان به صورت دیگران بیاندازند، و یك دیگر را لعنت كنند و بعضى از شما بعضى دیگر را دروغگو بنامند.[11]

بنابراین از ویژگی‌های دیگر دوران غیبت حضرت مهدی (علیه السلام) اختلاف و چنددستگی شیعیان است که شرایط را برای دین داری و تشخیص راه حق از باطل مشکل‌تر می‌کند.

همچنین بر اساس روایات آن کس كه اندوه شیعیان خود را برطرف می‌كند، پس از فشار شدید و بلاى طولانى و بی‌تابى و ترس از دشمن خواهد آمد و شیعیانی که در این مدت با تحمل رنج‌ها و تکذیب بی‌دینان بر عقیده خویش ثابت بمانند مانند کسانی هستند که با شمشیر در رکاب رسول خدا جهاد کردند.



[1] . مجلسی، بحار الانوار، ج52، ص123و124.

[2] .سوره حدید،آیه 16

[3] .ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ اول: تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش، ج23، ص340و341.

[4] . صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص 524، ح4.

[5] .سوره بقره،آیه 155.

[6] . حویزی، تفسیر نور الثقلین، ج1،ص142و143.

[7] . صدوق، کمال الدین وتمام النعمه، ج2،ص 348، ح36.

[8] . صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج1، ص 288، ح 8.

[9] . نعمانی، کتاب الغیبه، ص 206و 207، ح12.

[10] . همان، ص192، ح1.

[11] . نعمانی، کتاب الغیبه، ص 206، ح 10.