دوزخ چيست؟

[گل مريم]

برگرفته از کتاب معاد
شهيد محراب آيةالله سيد عبدالحسين دستغيب

دوزخ چيست؟

دوزخ گودالى است بى‏ پايان و آتشى است افروخته شده از غضب يزدان و زندان اخروى است كه در آن انواع عذابها و اصناف شدت ها و اقسام بلاهاست كه ادراك آنها فوق فهم ماست و تحقيقاً مقابل و ضد بهشت است؛ چناچه در بهشت انواع نعمتها و لذتها موجود و ذره ‏اى ناراحتى نيست. در جهنم، انواع شدت ها و ناراحتي ها موجود و اندكى آسايش و راحتى نيست.


در اين‏جا هم به بعضى از اصول عذابها كه در قرآن ذكر فرموده، اشاره مى ‏شود.

[گل مريم]

خوردنيها و آشاميدنيهاى جهنم‏

ثم انكم أيها الضآلون المكذبون * لأ كلون من شجر من زقوم‏^{( واقعه: 51-52. )}.


پس به درستى كه شما اى گمراهان از طريق حق كه قيامت را تكذيب كننده ‏ايد! هر آينه خورندگان از درختى هستيد كه از زقوم خواهد بود.


فمالئون منها البطون‏^{( واقعه: 53. )}.

پس پر كنندگان شكمهايتان باشيد از زقوم به واسطه شدت گرسنگى.

فشربون عليه من الحميم‏^{( واقعه: 54. )}.

آشامندگان باشيد بر بالاى آنچه از زقوم خورديد از آبى در نهايت گرمى (به سبب زيادى تشنگى).

در خبر است كه: عذاب گرسنگى را بر دوزخيان مسلط مى‏كنند تا به ناچار شكم هاى خود را از زقوم پر سازند، پس از آن تشنگى را چنان بر آنها چيره مى‏ كنند و حميم را برايشان عرضه مى‏ سازند كه بسيار از آن مى‏ آشامند.

[گل مريم]

...و سقوا مآء حميماً فقطع أمعآءهم‏^{(محمد (صلى الله عليه و آله و سلم): 15. )}؛ به قسمى گرم است كه اندرون آنها را ريزه ‏ريزه مى‏ كند. و مروى است كه: اگر قطره ‏اى از آن بر كوه هاى دنيا بريزند، آنها را متلاشى مى‏ سازد.


فشربون شرب الهيم‏^{( واقعه: 55. )}.

آشامندگان باشيد از حميم مانند آشاميدن شتران بسيار تشنه و مدتها آب نديده‏^{( هيم جمع اهيم شترى است كه به درد هيام مبتلا شود كه آن مرضى شبيه استسقاء است كه بر شتر عارض مى‏شود، هرچه آب مى‏ خورد، سيراب نمى‏ شود تا هلاك گردد. )}.


هذا نزلهم يوم الدين‏^{(واقعه: 56. )}.


اين زقوم و حميم پيشكش ايشان است در روز جزا(يعنى عذاب ابتدايى و مقدماتى است و اما آنچه براى آنها تدارك شده از انواع خوردنيها و آشاميدنيهاى سخت، پس قابل شرح و بيان نيست).

و در سوره حم دخان مى فرمايد: ان شجرت الزقوم * طعام الأثيم * كالمهل يغلى فى البطون * كغلى الحميم‏^{( دخان: 43-46. )}.


به درستى كه درخت زقوم (ميوه و برگ آن) خوراك كسى است كه بسيار گناهكار است (و گفته شده كه مراد كافر معاند است) و زقوم مانند چيزى است كه به آتش گداخته شده باشد (چون مس و روى و گفته شده كه مهل، روعن زيت جوش آمده است).


زقوم؛در شكمهاى كفار مانند آبى كه بى‏ نهايت گرم شده باشد، مى ‏جوشد، يا مثل روغن زيت كه حرارت زياد ببيند و از همان آب جوش بر سر آنها مى‏ ريزند تا ظاهر و باطن آنها را بگدازد: ...يصب من فوق رءوسهم الحميم‏^{(حج: 19. )}.

[گل مريم]

و نيز مى‏ فرمايد: ان لدينآ أنكالا و جحيما * و طعاماً ذا غصة و عذاباً أليماً^{( مزمل: 12-13. )}.
نزد ما است قيدهاى بزرگى كه باز شدنى نيست و آتش بزرگى و خوراك گلوگيرى و شكنجه دردناكى است.


و از حضرت باقر (عليه السلام) منقول است كه: درخت زقوم، از قعر جهنم بيرون مى ‏آيد و ميوه و برگ و خار آن از آتش است و از سبر تل خ‏تر و از مردار، گنديده ‏تر و از آهن سخت‏ تر است.


از جمله طعام هاى جهنم، غسلين است: و لا طعام الا من غسلين‏^{(حاقه: 36. )}.

و در مجمع البحرين گويد: از آنچه از شكم دوزخيان بيرون مى ‏آيد پس از خوردن زقوم، همان دوباره خوراكشان مى‏ شود و از آن جمله ضريع است.

و مروى است كه: آن چيزى است شبيه خار از حنظل تل خ‏تر و از لاشه، بدبوتر و از آتش، سوزنده ‏تر است.


ديگر صديد است كه: و يسقى من مآء صديد^{(ابراهيم: 16. )} و آن چرك و خونى است كه از عورت زناكاران در جهنم خارج مى‏ شود.


ديگر غساق است: الا حميما و غساقاً^{(نبأ: 25. )} و بعضى از مفسرين فرموده ‏اند كه آن چشمه‏ اى در دوزخ است كه سم هاى حيوانات سمى در آن جارى است.

[گل مريم]

لباس اهل جهنم‏

...قطعت لهم ثياب من نار...^{( حج: 19. )}.

براى كفار جامه‏ هايى از آتش بريده شده و مهيا گريده است.


و منقول است كه: جامه ‏اى از مس گداخته شده مى ‏سازند.


و در سوره ابراهيم، آيه 50 مى‏ فرمايد: سرابيلهم من قطران و تغشى وجوههم النار.

لباسهاى ايشان از قطران است و مى ‏پوشانند روي هايشان را آتش (و قطران، چيزى است سياه و بدبو كه بيشتر جرب‏دار مى‏ ماند كه او را با پوست مى‏ سوزانند و نيز به آتش، زود مشتعل مى‏ گردد).


مروى است كه اگر جامه‏ اى از جامه ‏هاى جهنم را بين آسمان و زمين دنيا آويزان سازند، تمام اهل زمين از بوى گند و حرارتش خواهند مرد.

[گل مريم]

شناخت گنهكاران‏ يعرف المجرمون بسيمهم فيؤخذ بالنوصى و الأقدام‏^{( الرحمن: 41. )}.

گنهكاران به سيمايشان شناخته مى ‏شوند كه كبودى چشم و سياهى روى نشانه آنهاست. آنگاه به موهاى جلو سر و به قدمها گرفته شوند؛ يعنى گاهى با موى سر و دفعه‏ اى با پا به دوزخ كشانده مى‏ شوند يا اين‏كه گروهى را با موى پيشانى و گروهى را با پاها به آتش مى‏ كشند.


اذ الأغلال فى أعنقهم و السلسل يسحبون * فى الحميم ثم فى النار يسجرون‏^{(غافر: 71-72. )}

زمانى كه غلها در گردنهايشان است با زنجيرها كشانيده مى‏ شوند در حميم، سپس در آتش افروخته مى ‏شوند.


...ترى الذين كذبوا على الله وجوههم مسودة...^{( زمر: 60. )}.

مى ‏بينى كسانى را كه بر خدا دروغ گفتند، روزهايشان سياه است.


تلفح وجوههم النار وهم فيها كلحون‏^{(مؤمنون: 104. )}.

آتش، روهايشان را مى ‏سوزاند و ايشان زشت رويانند (يعنى مانند كله گوسفند بريان شده، دندانها نمايان و لبها آويزان است).

[گل مريم]

موكلين جهنم‏

...عليها ملائكة غلاظ شداد لا يعصون الله ما أمرهم...^{( تحريم: 6. )}.

بر آتش جهنم ملائكه ‏هايى هستند كه غليظ و شديدند و رحمى بر جهنميان ندارند و مخالفت نمى‏ كنند خداى را در آنچه از عذاب جهنميان مأمورند.


و لهم مقمع من حديد^{( حج 21. )}.

به دست خزنه جهنم، گرزهاى آهنين است كه بر سر جهنميان مى‏ك وبند، هر وقت كه بخواهند از جهنم فرار كنند (و در وزن آن رسيده كه اگر جن و انس جمع شوند يك مقمعه (عمود آهنى) جهنم را نتوانند بلند كنند.


و مروى است. دو چشم موكلين دوزخ مثل برق جهنده است و نيشهاى آنها مانند بلنديهاى كوههاست. آتش از دهان آنها خارج مى‏ شود. ما بين دو كتف آنها يك سال راه است و مى‏توانند به يك دست، هفتاد نفر را بلند كرده در آتش اندازند.

[گل مريم]

جهنم و درهاى آن‏

لها سبعة أبوب لكل باب منهم جزء مقسوم‏^{( حجر: 44. )}.

براى دوزخ هفت در است و هر عده‏ اى از جهنميان از درى كه به آنها اختصاص دارد، وارد مى‏ شوند.


اسامى هفت در جهنم - چنانچه از حضرت امير (عليه السلام) رسيده - بدين قرار است:
اسفل دركات آن جهنم است و فوق آن، لظى و فوق آن، حطمه و فوق آن، سقر و فوق آن، جحيم و فوق آن، سعير و فوق آن، هاويه مى‏ باشد و البته عذابهاى اين طبقات متفاوت خواهد بود^{( بحارالأنوار: 8/245-246. )}.


از ظاهر آيات شريفه معلوم مى‏ شود كه آتش جهنم بر خلاف آتش دنيا داراى ادراك و شعور است؛ چنانچه مى‏ فرمايد:


روزى كه به جهنم مى‏ گوييم آيا پر شدى از اهل عذاب؟ پس در جواب مى‏ گويد: آيا باز هم اهل عذاب هستند؟! يعنى مرا هم گنجايش و هم اشتياق به زيادتى است‏^{(يوم نقول لجهنم هل امتلأت و تقول هل من مزيد ق: 30. )}.


و نيز آتش جهنم اهل عذاب را مى‏ شناسد و به آنها حمله مى‏ كند و جاذبه دارد و نعره زننده است؛

چنانچه مى‏ فرمايد: چون ببيند آتش جهنم ايشان را از جايى دور، از آن آتش آواز جوشيدن از زيادى خشم و غريدن بشنوند^{( اذا أتهم من مكان بعيد سمعوا لها تغيظا و زفيرا فرقان: 12. )}.

[گل مريم]

و از حضرت صادق (عليه السلام) مروى است كه:
صداى خروش جهنم را خواهند شنيد.


در جاى ديگر مى‏ فرمايد:
تكاد تميز من الغيظ...^{( ملك: 8. )}؛
نزديك باشد كه پاره‏ پاره شود از خشم بر كافران.


و مروى است كه: در موقع عبور مؤمن از صراط، صداى آتش جهنم بلند مى ‏شود كه اى مؤمن! از من زود دور شو كه نورت التهاب مرا خاموش مى‏ كند، چون مؤمن از رحمت و آتش جهنم از غضب مى ‏باشد و رحمت حق بر غضب غالب است: يا من سبقت رحمته غضبه.


و بالجمله شواهدى بر اين كه آتش جهنم مثل ساير موجودات اخرويه صاحب حيات و داراى ادراك و شعور است، دوست دوستان خدا و دشمن دشمنان خداست، داريم.


از اوصاف جهنم اين است با اين‏كه اگر جن و انس را در آن جاى دهند، هنوز جا دارد، مع الوصف جاى هر يك از جهنميان تنگ و در فشارند مانند ميخى كه در ديوار بكوبند؛ چنانچه در سوره فرقان مى ‏فرمايد:

چون در انداخته شود، جهنميان در دوزخ در مكانى تنگ به جهت عذابشان در حالى كه به زنجيرهاى آتش بسته شده باشند^{( و اذا ألقوا منها مكانا ضيقا مقرنين دعوا هنالك ثبورا فرقان: 13. )}.


به قسمى در فشارند كه آرزوى هلاكت كنند، يا اين كه گويند: وا اسفا! واويلا!. به همان اندازه كه بهشتيان در روشنايى هستند، دوزخيان در ظلمت و تاريكى و وحشت و دهشت ابدى هستند؛ مانند كسى كه در قعر دريايى گرفتار شود كه ظلمات امواج متراكمه او را احاطه كرده باشد.

در سوره نور مى‏ فرمايد:به قسمى است كه اگر دستش را بيرون آورد، نمى ‏تواند ببيند^{(أو كظلمات فى بحر لجى يغشاه موج من فوقه‏ى موج من فوقه‏ى سحاب ظلمات بعضها فوق اذا أخرج يده لم يكد يراها... نور: 40. )}.

[گل مريم]

عذابهاى روحانى‏

براى دوزخيان، علاوه بر شكنجه‏ هاى جسمانى، عذابهاى روحانى است، از آن جمله تذكر به اين موضوع كه اين‏جا هميشه خواهند ماند و نجاتى برايشان نخواهد بود كه اين سخت ‏ترين عذابهاى دوزخيان است و شكى نيست كه كفار و منافقين كه حجت برايشان تمام شده باشد و بى ‏ايمان مرده باشند، در عذاب جهنم هميشگى خواهند بود؛ چنانچه در سوره بينه، آيه ششم مى‏ فرمايد: ان الذين كفروا من أهل الكتب و المشركين فى نار جهنم خلدين فيهآ....


و در جاى ديگر مى ‏فرمايد: ذلك جزآء أعدآء الله النار لهم فيها دار الخلد...^{(فضلت: 28.)}

پس جزاى دشمنان خدا آتش است و جاى هميشگى ايشان است بلكه بيرون آمدنشان را از آتش دوزخ، تشبيه به محال فرموده، در آن جا كه مى ‏فرمايد: ...و لا يدخلون الجنة حتى يلج الجمل فى سم الخياط....

داخل نخواهند شد ايشان در بهشت تا اين كه شتر از سوراخ سوزن بگذرد.


يعنى چنانچه اين امر محال است، پس دخول كفار در بهشت هم محال خواهد بود و اخبار وارده در مقام بسيار است و كسى كه ذره ‏اى ايمان در قلبش باشد، هميشه در جهنم نخواهد ماند.


ديگر از عذابهاى روحانيه اين است كه متوجه مى‏ شود از الطاف و رحمتهاى بى‏ پايان حضرت آفريدگار محروم مانده است. به علاوه مورد غضب و بى‏ اعتنايى خداست؛ چنانچه مى‏ فرمايد: كلآ انهم عن ربهم يومئذ لمحجوبون‏^{(مطففين: 15. )}.


جز اين نيست كه ايشان از پروردگار خود در حجابند (يعنى از رحمت و احسان و ثواب هاى الهى محروم خواهند بود).