تدبر کردن طبق دستور قرآن بر همه لازم شده است

[گل مريم]

تدبر کردن طبق دستور قرآن بر همه لازم شده است



أَفَلاَ یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِیهِ اخْتِلاَفًا كَثِیرًا ً[82 نساء]
افلم یدبروا القول ام جائهم ما لم یات ابائهم الاولین
کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ [ص ،29]
پس در این شکی نیست که باید در آیات خدا و این کتاب تدبر داشته باشیم و این آیات ، خود به تدبر کردن ترغیب می کند.



تدبر کردن چه معنائی دارد؟
تدبر کردن یعنی در عواقب امری اندیشیدن و تأمل کردن، در ادبار (به معنای دبر و پشت ها) و عاقبت کارها اندیشه کردن گویند، اما به تدریج معنای ثانوی پیدا کرد و به خود تامل کردن، بدون هیچ قیدی معنا می شود و در قرآن نیز به همین معنا به کار رفته است.
عده ای بیان می کنند: منظور از اینکه گفته شده تدبر و اندیشه کنید، مراد این است که این آیات را از آن جهت که آیه و نشانه هایی از خداوند هستند، تأمل و تدبر کنید نه اینکه مفاد و محتوای آیات را بررسی کنید.

عده ای دیگر بیان می کنند که مراد این است که در معنا و مفاد آیات تدبر کنید.
از خود آیات بدست می آید که نظر دوم، حرف درستی است: لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ: در آیاتش(مفاهیم) آن بیاندیشند، نه در آیه بودن.




در قرآن، برای آیات قرآن، تفکر بیان نشده است بلکه، تأمل و تدبر به کار رفته است. به نظر می آید معنای ثانویه تدبر که تأمل کردن باشد، تفکر مصدر باب تفعیل «فکر» است.

[گل مريم]

معنای تفکر و تفاوت آن با تدبر چیست؟



تفکر به معنای "فکر را به کار گرفتن" است و در مورد خلقت آسمان ها و زمین به کار رفته، به طوری که یک جور مبالغه در فکر را بیان می کند.
اما در مورد آیات قرآن تدبر به کار رفته و به نظر می آید که معنایش آن چیزی است که از تفکر حاصل می شود؛ به عبارتی این کلمات گویی با هم مترادف هستند .
تأمل در معانی آیات، در عین اینکه از همه مردم خواسته شده اما مقوله ای است که در عین عمومی بودن، نیازمند یک سری مقدماتی است که در صورت واجب بودن تدبر ابتدا لازم است آن مقدمات تحصیل شود. مثل اینکه بگوییم نماز بخوان و مقدمه آن وضو است. به فرض اینکه در اسلام وضو برای نماز بیان نشده بود و فقط دستور به نماز داشتیم آیا می توان بدون مقدمه وضو، نماز خواند؟!
اگر امر به وضو هم نبود، همین امر به نماز، ما را امر به وضو می کند. اگر کاری را دین ما بر ما واجب کرد یا راجحاً از ما خواست یعنی اگر آن کار، مقدماتی داشت، باید مقدمات آن را کسب کرد و انجام نمود.
اگر چه تدبر امری است عمومی اما این حرف دلیل بر این نیست که همه بدون داشتن مقدمه به آن ورود پیدا کنند!

مقوله بهداشت و سلامت یک موضوع کاملا عمومی است اما آیا همه حق دارند در حوزه بهداشت نظر بدهند و اگر هم بخواهند نظر بدهند یا از آنها خواسته باشند باید مقدمات آن را کسب کنند .
در یک کلام می توان گفت که: تدبر کردن در آیات قرآن، در عین اینکه از همه خواسته شده، در عین حال یک مقوله پیش پا افتاده و دم دستی که با چند جلسه و چند ساعت تدریس کردن مقدمات آن، حاصل نمی شود و نمی توان با چند ساعت کلاس رفتن و چند جلد کتاب خواندن به این عرصه وارد شد چرا که این مسیر، مسیر اشتباهی است .
به عبارتی اگر کسی تدبر کردن در آیات قرآن را بر خود واجب می داند، نمی شود که همان لحظه بدون داشتن هیچ مقدماتی، کتاب را باز کرده و شروع به تدبر کند، باید مقدمات آن را کسب کند.
اگر فردی مقدمات را ندارد باید کسب کند و یا در خدمت اهل فن سالها تلمّذ کند وگرنه سر از ناکجا آباد در خواهد آورد، آن وقت این قرآنی که می تواند مایه هدایت و شفاء و رحمت باشد اگر از مسیر آن وارد نشویم برای عده ای باعث گمراهی و ضلالت است: وَلاَ یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إَلاَّ خَسَارًا می شود.

در یک کلام: تلاش در مسیر غلط ، آدمی را از هدف دورتر می کند. تدبر کردن، کار هر کسی نیست، کار اهلش است که این اهلش لزوماً در افراد خاصی محدود نیست بلکه مال همه است. اما این اشخاص اگر می خواهند تدبر کنند باید وقت بگذارند و مقدمات آن را کسب کنند.

[گل مريم]

مقدماتی که برای ورود به قرآن لازم است کسب کنیم چیست؟



مقدماتی که برای ورود به تدبر در قرآن لازم است عبارتند از:



1- آشنایی با زبان عربی (صرف- نحو- بلاغت)

2- آشنایی با تاریخ و فرهنگ مردم عصر نزول (جاهلیت)
3- آشنایی با تاریخ صدر اسلام مربوط به نزول قرآن (شأن نزول)
4- نقش سیاق در فهمیدن قرآن (سیاق چه قدر نقش دارد؟!)

5- روایات و نقش آن ها در تفسیر قرآن (روایات تفسیری و تأویلی)
6- خود مفاهیم آیات (عام- خاص- مطلق- مقید) که غفلت از اینها برداشت اشتباه از آیات می دهد.

برای تدبر در قرآن، بر هر فردی لازم است که حداقل در این زمینه ها توانایی داشته باشد، لذا برای فهم بیشتر به توضیح برخی از آنها می پردازم .

[گل مريم]

- آشنایی با زبان عربی:



صرف: واژه "رب العالمین "


در ترجمه های مشهور می بینم "رب العالمین" را "رب" دو جهان ترجمه کرده‌اند. در واقع کسی که ترجمه می‌کند نمی داند که عالمین تثنیه نیست!

بعضی هم گفته اند جهان ها یعنی از تثنیه گذشته و گفته اند: جمع است و رب العالمین یعنی رب جهان ها .


سوال می کنیم جهان ها یعنی چه؟!

می گویند: یعنی عالم نبات- عالم انس- عالم جن و... که در کتاب ها و ترجمه ها دیده می شود. در حالی که عالمین جمع نیست، کلمه ای است که ظاهرش شکل جمع است مثل کلمه ی عشرین یا عشرون یعنی 20 و اگر کسی عربی نداند می گوید عشر یعنی 10 و عشرون هم می شود ده ها!!


این ترجمه چه قدر سخیف است؟! به همان اندازه که، عالمین را جهان ها ترجمه کردن نیز نشانه جهل است.


کلمه عالمین جمع نیست، در واقع یک اسم جمع است که در عرب به آن ملحق به جمع سالم گفته می شود. مثل عشرون. (این کلمات که ملحق به جمع هستند بعضی از آن ها واقعاً جمع هستند

مثل ارضون که جمع ارض است و بعضی مفرد ندارند که از آن جمعش در بیاید – مثل عالمین). عالمین در کتب لغت قدیم، معنای جهانیان (اهل عالم، مردم) ترجمه شده است.


مثلاً در داستان حضرت لوط(علیه السلام) می فرماید: وَلُوطًا إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَکُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّن الْعَالَمِینَ .


در ترجمه ها گفته است که آیا دنبال کار زشتی می روید که احدی از عالمین دنبال کار زشتی نرفته است؟!

اگر عالمین را جهان ها بگیریم یعنی اینکه احدی از انس و جن و... دنبال کار زشت نرفته! و حال آنکه معنی اش این نیست. یعنی احدی از مردم و اهل این عالم این کار را نکرده است.

به عبارتی تک تک انسان ها روی هم می شوند عالمین نه تک تک جهان ها!


این جهل در دانستن زبان عرب و قواعد است که فرق بین جمع مذکر سالم و ملحق به جمع را نمی داند!!!!

[گل مريم]

نمونه ی دیگر:

در سوره ی یوسف داریم: یَا صَاحِبَیِ السِّجْنِ ...

90 درصد ترجمه های موجود می گویند: ای دوستان زندانی من. ای دو هم‌زندانی من. ای دو هم‌سلولی من – ای دو رفیق زندانی ام.


اشکال این ترجمه چیست؟

این یاء در صاحبی، یاء متلکم نیست! یاء تثنیه است، متکلم در آیه نیامده که به معنای من باشد، یعنی ای دو صاحب زندان نه ای دو یار زندانی ام!!!

خوب این آقا که هنوز این را نفهمیده، چه طور دست به ترجمه برده است؟! و چه طور دیگری می خواهد از روی این ترجمه تدبر کند؟!!!

این نکته قابل ذکر است که دوستانی که ترجمه کردند، زحمت کشیده اند. اما ما در بیان این مطلب هستیم که اثبات کنیم کار تدبر بسیار ظریف و حساس است و بدون داشتن مقدمات، ورود به آن جز زیان چیزی ندارد و نمی‌توان به ترجمه و برداشت دیگران برای تدبر اطمینان داشت .

فراموش نکنیم که تدبر در عین آنکه یک کار و بستر برای عموم است، در عین حال تخصصی است.
ما نمی‌خواهیم در شعر حافظ و سعدی تدبر کنیم، می خواهیم در کلام الله تدبر کنیم!

   

از آنجایی که بسیار توصیه شده که در قرآن کریم تدبر داشته باشیم تبیان با جناب استاد دکتر مستفید در زمینه تدبر قرآن و چگونگی آن و تفاوت تدبر با تفکر و...مصاحبه‌ای اختصاصی انجام داده است که مطلب بالا قسمتی از این مصاحبه میباشد.

استاد حمیدرضا مستفید متولد 1340 در تهران هستند که در رشته علوم تربیتی کارشناسی و در رشته علوم قرآن و حدیث کارشناسی ارشد و دکتری خویش را از دانشگاه تهران اخذ کردند.
به طور همزمان، دروس حوزوی را ـ خارج از حوزه و به طور متفرقه ـ نزد اساتید از جمله حجت الاسلام آقایان سید حسن مصطفوی، سید حسین مصطفوی، مرحوم سید محمد فیروزآبادی، مرحوم اجرائی تا اواخر سطح (مکاسب) ادامه داده و نیز بیشتر کفایه را نزد مرحوم آقای دکتر گرجی تلمّذ نموده اند.
در سال 74 عضو هیأت علمی دانشکده الهیات دانشگاه آزاد واحد تهران ـ شمال شده وهمزمان با دانشکده اصول دین و دانشگاه قرآن و حدیث(پردیس تهران) همکاری می کنند. از سال 1355 تدریس تجوید را شروع کردند.