اسراف و تبذير در قرآن و سنت

[گل مريم]

اسراف و تبذير در قرآن و سنت


مقدمه

دين مقدس اسلام بهره ‏بردارى مشروع از نعمتهاى الهى و زيباييهاى زندگى را مباح و روا و اسراف و زياده‏ روى را حرام و ناروا مى ‏داند و اين بدان جهت است كه مسلمان به تناسب امكانات و توانايى و كارآيى خود، در برابر جامعه مسؤوليت دارد. در اين صورت فرد اسرافكار قهرا از اجراى مسؤوليت و تعهدات اجتماعى خود بازمى ‏ماند و از اين رهگذر بر پيكر جامعه ضربه مى ‏زند.

قرآن مجيد اين حقيقت را در ضمن مباحث اجتماعى در قالبهايى زيبا بيان مى ‏كند و با هشدار به پيروان خود مى ‏فرمايد:
(و انفقوا فى سبيل الله ولاتلقوا بايديكم الى التهلكة) (۱)
يعنى در راه خدا انفاق كنيد و با دست هاى خود، خود را به هلاكت و نابودى نيفكنيد. از اين آيه شريفه چنين استفاده مى‏شود كه اگر مال در راه خدا و به سود جامعه و رفع نيازمنديهاى مردم مصرف نشود سرنوشت آن جامعه و ملت‏به هلاكت و سقوط مى ‏انجامد.
صرف‏نظر از اهميت‏خوددارى از اسراف و تبذير در دين از نظر موقعيت‏خاص كشور اسلامى كه در محاصره حكومت هاى سلطه‏ گر قرار گرفته اگر ما بتوانيم تجملات زندگى را حذف كنيم و رعايت اقتصاد و ميانه‏ روى را در همه حال مدنظر و برنامه عمل قرار دهيم، به استقلال كشور كمك كرده‏ ايم و به پيروزى نهايى نزديكتر شده ‏ايم.
در نتيجه اين شعار را در اقصى نقاط عالم و دنياى اسلام و بالاخص ايران اسلامى اعلام كرده ‏ايم كه ما از تنگناهاى اقتصادى نمى ‏هراسيم و قدرت آن را داريم كه روى پاى خود بايستيم و به هيچ قدرتى جز خداوند متعال متكى نيستيم.

[گل مريم]

ب) اسراف در نفس:

كسى كه از نظام اعتدال خارج مى‏ شود و با ارتكاب گناه و معصيت از حريم انسانى خود تجاوز مى ‏كند اسرافكار است، اما اسرافكارى كه مشمول پيام رحمت و اميد الهى قرار گرفته است:

قل يا عبادى الذين اسرفوا على انفسهم لاتقنطوا من رحمة الله ان الله يغفر الذنوب جميعا انه هو الغفور الرحيم. (۲۲)
بگو اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده ‏ايد از رحمت‏ خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مى ‏آمرزد.


ملاحظه مى ‏شود كه هرگونه گناه و تجاوز از حد و مرز و حريم انسانى اسراف بر نفس شمرده مى ‏شود.


در جاى ديگر مى ‏بينيم، مجاهدان جنگ احد به درگاه خداوند متعال دست نياز برمى ‏داشتند:
و ما كان قولهم الا ان قالوا، ربنا اغفرلنا ذنوبنا و اسرافنا فى امرنا و ثبت اقدامنا وانصرنا على القوم الكافرين (۲۳)
گفتار آنها فقط اين بود كه پروردگارا گناهان ما را ببخش و از تندرويهاى ما در كارها چشم بپوش، قدمهاى ما را ثابت‏ بدار، و ما را بر جمعيت كافران پيروز بگردان.


از آيه شريفه مستفاد مى ‏شود، آنچه از آن عدول كرده و بجا نياورده ‏اند اطاعت امر پيامبر(ص)، و سستى و منازعه بوده است.


هر نوع گناه، اسراف و تجاوز از حد فطرى و طبيعى انسان است كه با ارتكاب آن از مسير اعتدال بيرون مى ‏رود و به راه زوال و نيستى كشانده مى ‏شود و اين درست‏ خلاف آن هدف عالى است كه انبياى الهى براى آن مبعوث شده ‏اند.

قرآن در اين مورد مى ‏فرمايد:

ولقد جاءتهم رسلنا بالبينات ثم ان كثيرا منهم بعد ذلك فى الارض لمسرفون; (۲۴)
و رسولان، با دلايل روشن به سوى بنى ‏اسرائيل آمدند، اما بسيارى از آنها بر روى زمين تعدى و اسراف كردند.

در اين آيه شريفه مراد از «مسرفون‏» كسانى هستند كه از انبيا و طريق حق تبعيت نكردند و در نتيجه اين سركشى به گناه آلوده شدند.

   

۱- بقره /۱۹۱.

۲- مفردات راغب، ص‏۲۳، ماده سرف.
۳- اعراف /۲۹.
۴- لقمان /۱۹.
۵- فاطر /۳۲.
۶- غررالحكم، فصل‏۴۹، ص‏۴۸۳.
۷- نهج‏البلاغه فيض‏الاسلام، خطبه ۱۸۴/۶۱۱.
۸- يونس /۱۲.
۹- شعراء /۱۵.
۱۰- غافر /۲۸.
۱۱- يونس /۸۳.
۱۲- اسراء /۲۶ و۲۷.
۱۳- اعراف /۳۱.
۱۴- انعام /۱۴۱.
۱۵- فرقان /۶۷.
۱۶- اسراء /۲۹.
۱۷- نهج‏البلاغه فيض، حكمت ۳۴/۱۱۵۳.
۱۸- نهج الفصاحه، ص‏۶۰۱.
۱۹- رعد /۸.
۲۰- قمر /۴۹.
۲۱- اسراء /۳۵.
۲۲- زمر /۵۴.
۲۳- آل‏عمران /۱۴۱.
۲۴- اسراء /۲۹.

ادامه دارد