با امام باقر علیه السلام در سایه قرآن

[بانوی سرخ]

بدون شك سخنان معصومان و ائمه اطهار علیهم السلام هماره روشنگر معناى آیات نورانى قرآن كریم بوده است. در این مقاله ‏برآنیم با مشعل فروزان بیانات حضرت امام باقرالعلوم علیه السلام آسمان ‏معرفت را بشكافیم و چندگام به حقیقت نزدیك شویم.


زنگار دل‌ها

قرآن درباره مجرمان و گناهكاران جسور كه به بهانه‏هاى واهى از اجابت دعوت الهى سر باز مى‏زنند، مى‏فرماید:"كلا بل ران على قلوبهم ما كانوا یكسبون"؛ چنین نیست كه آنها گمان مى‏كنند، بلكه كارهایشان همچون زنگارى بر دل‌هایشان نشسته‏ است. (و از درك حقیقت محروم گشته‏اند.) امام باقر علیه السلام در باره ‏این آیه مى‏فرماید:
هیچ بنده مومنى نیست مگر آن كه در قلبش یك نقطه سفید (و نورانى) وجود دارد، پس آنگاه كه از وى گناهى سر زند، در میان ‏آن نقطه سفید، نقطه سیاهى ایجاد مى‏گردد. پس اگر توبه كند، آن‏ سیاهى رخت ‏برمى‏بندد؛ و اگر در گناهان غوطه‏ور گردد، بر سیاهى‏ افزوده مى‏شود تا آن كه تمام سفیدى را مى‏پوشاند. وقتى سفیدى‏ پوشانده شد، دارنده چنین دلى دیگر هرگز روى سعادت را نخواهد دید و این است معناى سخن خداوند كه مى‏فرماید: "كلا بل ران على‏ قلوبهم ما كانوا یكسبون"


فروش دین به دنیا

در قرآن به آیاتى برمى‏خوریم كه یهود را به ‏پیروى از قرآن فرا مى‏خواند، در یكى از این آیات مى‏خوانیم:«به آنچه نازل كرده‏ام (قرآن) ایمان آورید كه تایید و تصدیق‏ كننده كتابى است كه شما با آن سر و كار دارید (توارت) و نخستین‏ كافر به آن نباشید و آیات مرا به بهاى ناچیزى نفروشید و تنها در برابر من تقوا پیشه سازید.» امام باقر علیه السلام در مورد شان ‏نزول آیه فوق مى‏فرماید: براى حیى‏بن اخطب و كعب بن اشرف و گروهى دیگر از عالمان یهود، هر ساله مجلس میهمانى بسیار مجللى ‏از طرف یهودیان ترتیب داده مى‏شد. این افراد راضى نبودند، با تصدیق و تایید قرآن، آن منافع را از دست ‏بدهند. به همین جهت ‏تورات را تحریف كرده، آیاتى از آن را، كه در زمینه اوصاف ‏پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بود، به بهاى ناچیز (مجالس و یا پول‌هایى كه ‏به جیب آنها سرازیر مى‏شد.) فروختند.


درس عبرت از انسان‌هاى مسخ شده

همان طور كه مى‏دانیم روحیه سركشى و نافرمانى از دستوراهاى ‏الهى و علاقه شدید به مال دنیا از ویژگی‌هاى یهود بوده، آیاتى ‏از قرآن بدانها اشاره كرده است، ماهیگیرى در شنبه یكى از مظاهر این علاقه است: خداوند به یهود فرمان داده بود روز «شنبه‏» را تعطیل كنند؛ اما گروهى از آنها كه كنار دریا مى‏زیستند و مشمول حكم الهى بودند، دلشان نمى‏آمد آن روز از ماهی‌هاى فراوان و چشمگیر بگذرند. اتفاقا روزهاى شنبه ماهی‌هاى ‏بیشترى مى‏آمد. آنها با ترفند و حیله‏گرى روز شنبه نیز ماهیگیرى ‏مى‏كردند تا آن ‏كه عذاب خدا آنها را فرا گرفت. در همین زمینه در قرآن چنین مى‏خوانیم: قطعا حال كسانى (یهودیانى) كه در روز شنبه نافرمانى كردند، دانستید. (و نیز به عذاب ما آگاه شدید كه) به آنها گفتیم: همچون بوزینگان طرد شده در آیید و آنها چنین شدند.در آیه بعد از آن مى‏فرماید: ما این جریان را مجازات و درس ‏عبرتى براى پیش روى آن واقعه (ما بین یدیها) و پشت آن (ما خلفها) قرار دادیم.
امام باقر علیه السلام در توضیح "مابین یدیها" و "ماخلفها" مى‏فرماید:
(مقصود از «ما بین یدیها»، نسل آن زمان و مراد از «ماخلفها» ما مسلمانان هستیم. یعنى این درس عبرت مخصوص ‏بنى‏اسرائیل نبود و همه انسان‌ها را شامل مى‏شود.» در مرحله عمل ‏روشن مى‏شود هر فرد چه كاره است و تنها ادعاى ایمان كافى نیست.
آیا مى‏توان باور كرد: كسى ایمان به خدا داشته باشد اما با دشمنان خدا دست دوستى دهد و آنها را محرم اسرار خویش سازد؟ در قرآن مى‏خوانیم: آیا گمان كرده‏اید به خود واگذار مى‏شوید و خداوند كسانى را كه جهاد كرده و غیر از خدا و فرستاده او و مومنان محرم اسرارى نگرفته‏اند، معلوم نمى‏دارد؟ و خداوند بدانچه انجام مى‏دهید آگاه است. امام باقر علیه السلام در باره آیه فوق‏ فرمود:
جز خدا محرم اسرارى نگیرید كه در این صورت مومن نخواهید بود.
همانا هر سبب و نسب (قرابت) و محرم اسرار گرفتن و بدعت و شبهه‏اى بریده خواهد شد مگر آن چیزى كه قرآن آن را اثبات كرده‏ است. (تقوا)
آیا شما گمان مى‏نمایید بى ‏آزمایش رها بگردید؟ خدا تا به امروز فاش نكرده مقام شما را كه كدامینتان به سعى و تلاش مومن هست.
در قرآن مى‏خوانیم: او خدایى است كه خورشید را مایه روشنایى و ماه را نوربخش قرار داد؛ "هوالذى جعل الشمس ضیاء والقمر نورا."
امام باقر علیه السلام در باره آیه فوق چنین مى‏فرماید:
خداوند زمین را به نور محمد صلی الله علیه و آله روشن ساخت، همان‏گونه كه با نور خورشید آن را روشن گرداند. به همین جهت، محمد صلی الله علیه و آله را به خورشید و وصى‏اش على علیه السلام را به ماه تشبیه كرده است.

رهبرى، خار چشم دشمن

حمله به رهبرى امت اسلامى یكى از ترفندها و نقشه‏هاى اصلى ‏دشمنان دین است كه از همان صدر اسلام در صدر توطئه‏هاى آنها قرار داشته است. در همین زمینه در قرآن مى‏خوانیم:«منافقان از آن بیم دارند كه آیه‏اى علیه آنها نازل شود و به ‏آنها از اسرار درونشان خبر دهد.» (اى پیامبر به آنها) بگو:
استهزا و تمسخر كنید، خداوند آنچه را از آن بیم دارید آشكار مى‏سازد.
و اگر از آنها بپرسى، (در توجیه كارشان) مى‏گویند: ما شوخى ‏مى‏كردیم و بازى. بگو: آیا خدا و آیات او و پیامبرش را مسخره ‏مى‏كنید؟
بگو: عذرخواهى دیگر سودى ندارید. شما پس از ایمان آوردن كافر شدید، اگر گروهى از شما را (به خاطر توبه) ببخشیم، گروه دیگرى ‏را عذاب خواهیم كرد، زیرا آنها مجرمند.
امام باقر علیه السلام در شان نزول آیات فوق مى‏فرماید:
گروهى از منافقان در جلسه‏اى سرى براى كشتن پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقشه كشیدند كه پس از برگشتن از جنگ تبوك در یكى از گردنه‏ها به ‏صورت ناشناس كمین كنند؛ شتر حضرت را رم دهند و حضرت را به قتل ‏رسانند. خداوند پیامبرش را از این نقشه مطلع ساخت و حضرت نیز دستور داد گروهى از مسلمانان مراقب باشند تا آنها را متفرق ‏كنند. هنگامى كه پیامبر صلی الله علیه و آله به محل مورد نظر (گردنه) رسید، عمار مهار شتر حضرت را در دست داشت و حذیفه از پشت‏ سر، آن را مى‏راند. در این هنگام، منافقان با صورت‌هاى پوشیده هجوم‏ آوردند. پیامبر صلی الله علیه و آله به حذیفه فرمود: به صورت مركب‌هاى آنها بزن ‏تا دور شوند و حذیفه نیز چنین كرد. هنگامى كه پیامبر صلی الله علیه و آله به ‏سلامت از گردنه گذر كرد، به حذیفه فرمود:
آنها را شناختى؟ گفت: خیر، هیچ كس را نشناختم. سپس رسول‏ خدا صلی الله علیه و آله نام همه آنها را برشمرد. حذیفه گفت: اكنون كه چنین است ‏چرا گروهى را نمى‏فرستى آنها را به قتل رسانند؟
فرمود: «دوست ندارم عرب بگویند هنگامى كه محمد بر یارانش ‏پیروز شد به كشتن آنها پرداخت.»


پیشتازان عرصه جهاد را دریابید!

افرادى كه درآمد زیاد نداشتند و به قول امام خمینى(ره) «از پابرهنگان بودند» مخلص‏ترین یاران پیامبر اسلام شمرده ‏مى‏شدند. آنها از دیار خود دل كنده، به خدا دل بسته بودند، در میدان‌هاى كارزار از جان مایه مى‏گذاشتند و وقت نداشتند تا دنبال منافع شخصى و سفرهاى تجارتى بروند و براى خود كاخ ‏بسازند. لذا خداوند منان به مسلمانان دستور داده بود تا به ‏این دسته از برادران خویش كمك مالى كنند. در همین زمینه در قرآن مى‏خوانیمانفاق شما، مخصوصا باید) براى نیازمندانى باشد كه در راه خدا در تنگناى (اقتصادى) قرار گرفته‏اند، نمى‏توانند مسافرت (تجارت) كنند. و ناآگاهان آنها را، از شدت خویشتن‏دارى، بى‏نیاز مى‏پندارند، اما آنها را از چهره‏هایشان مى‏شناسى و هرگز با اصرار از مردم چیزى نمى‏خواهند؛ و هر چیز خوبى را در راه خدا انفاق كنید، خداوند از آن آگاه است.
امام باقر علیه السلام فرمود: این آیه در باره «اصحاب صفه‏» نازل شده ‏است. كنار مسجد (پیامبر روى صفه‏اى (سكوى بزرگى) جاى‏ داشتند ... و خداوند به مردم دستور داد از كمك به این دسته از بردران خود دریغ نورزند. آنها نیز چنین كردند.
منبع:

ماهنامه كوثر، شماره 31 ، سید علیرضا جعفرى