شهادت در قرآن و احاديث

[ملکوت]

نگاهي به حقيقت شهادت

شهادت فنا شدن انسان براي نيل به سرچشمه نور و نزديک شدن به هستي مطلق است. شهادت عشق به وصال محبوب و معشوق در زيباترين شکل است. شهادت مرگي از راه کشته شدن است، که شهيد آگاهانه و بخاطر هدف مقدس و به تعبير قرآن ((في سبيل الله)) انتخاب مي کند. يعني شهيد در راهي کشته مي شود که هر دو ارزش آگاهانه و في سبيل الله را داراست و چنين مرگي است که به تعبير پيامبر((ص)) شريفترين و بالاترين نوع مردن است (اَشرُفُ المُوًتِ قَتْلُ الشَّهادَهِ) و علي(ع) آن را گرامي ترين نوع مردن مي داند. (اَکْرُمُ المُوًتِ اَلْقُتْلُ)

شهادت همانا پايان دادن به فروغ درخشان حيات در کمال هشياري و آزادي است براي رسيدن به هدفي که والاتر از حيات طبيعي است. شهادت پايان دادن به حيات طبيعي براي دفاع از ارزشهاي انساني در جامعه است. شهادت شکافتن کالبد جسماني براي رسيدن به مقام شهود و حضور الهي است. شهادت رسيدن به مرتفع ترين قله هاي کمال و انسانيت است. با توجه به تعاريف فوق، کسي که مرگ شهادت را انتخاب مي کند ((شهيد)) ناميده مي شود. شهيد در لغت به معني ((گواه)) است و در اصطلاح به کسي گويند که در مجراي شهادت قرار گرفته و در راه خدا کشته مي شود.

تعريف مشترک و جامع براي شهادت اين است که : شهادت عبارت است از زندگي در حال هشياري، و آزادي در راه وصول به هدف عالي تر از زندگي طبيعي بواسطه شهادت. اين خصيصه و پديده اي است که همه شهدا داراي آن مي باشند. در مقابل اين مرتبه والاي شهادت حداقل توصيفي که مي توان براي شهادت در نظر گرفت عبارت است از اينکه : شهادت عبارت است از انقلاب دروني ناگهاني همراه با هشياري و آزادي در پايان دادن به زندگي دنيوي و مادي و رسيدن به حيات طيبه.

شهادت نوعي از مرگ نيست بلکه صفتي از ((حيات معقول)) است. زيرا حيات معمولي که متاسفانه اکثريت انسانها را اداره مي کند، همواره خود و ادامه بي پايان خود را مي خواهد، ليکن در حيات معقول فرد آن زندگي پاک از آلودگي ها که خود را در يک مجموعه بزرگي به نام جهان هستي در مسير تکاملي مي بيند که پايانش منطقه جاذبه الهي است. شهيد با داشتن اين حيات خود را موجي از مشيت خداوندي مي داند که اگر سر بکشد و در اقيانوس هستي نمودار گردد، رو به هدف اعلا مي رود و اگر فرود بيايد و کالبد بشکافد صداي اين شکاف عامل تحرک امواج ديگر خواهد بود که آنهم جلوه اي ديگر از مشيت الهي مي باشد. لذا شهيد همواره زنده است و حيات و ممات او همواره صفتي است براي حيات طيبه و به مصداق آيه شريفه قرآن که مي گويد :

و لا تحسبن الذين قتلوا في سبيل الله امواتاً بل احياءُ عند ربهم يرزقون

(169 آل عمران)

و گمان مبر آنان که در راه خدا کشته شده اند، مردگاني هستند، بلکه آنان زنده و در بارگاه پروردگارشان بهره مندند.

شهيد همواره زنده است و مرگ او در واقع انتقال از حيات جاري در سطح طبيعت به حيات پشت پرده آن مي باشد.

و يا در آيه اي ديگر مي فرمايد : ((و لا تقولوا لمن يقتل في سبيل الله اموات بل احياء و لکن لاتشعرون)) که در اين آيه نيز به زنده بودن شهيد اشاره نموده است.

در قرآن مجيد، حدود ده آيه به صورت صريح درباره کساني که در راه خدا کشته شده باشند وجود دارد. از جمله مسائلي که در اين آيات به آن اشاره شده است عبارت است از زنده بودن شهيد، رزق شهيد، آمرزش گناهان شهيد، ضايع نشدن عمل شهيد، مسرت و خوشحالي شهيد، وارد شدن در رحمت الهي و رستگاري شهيد. در اين نوشتار کوتاه اشاره اي به آنها خواهيم داشت.

[ملکوت]

حيات شهيد

يکي از ويژگيهايي که قرآن شريف براي شهيدان ذکر کرده است، مساله حيات و زنده بودن آنهاست. حال بايد بدانيم که منظور قرآن از اين حيات چه نوع حياتي است؟ و مقصود قرآن چيست؟ آيا حيات آنها حيات مادي است؟ يا اين حيات مخصوص به روح و روان شهدا است؟ آيا اين حيات به جسم شهيد هم مربوط مي شود يا خير؟ و دهها سوال ديگر که بايد مورد بررسي قرار گيرد و به آنها پاسخ داده شود.

حيات در لغت به معناي ((زنده بودن)) آمده است. و در اصطلاح از ديدگاههاي مختلف تعاريفي از آن ارائه گرديده است.

فلاسفه، عرفا ، فقها، مفسرين، زيست شناسان و هر گروهي از ديدگاه خود تعريفي از حيات ارائه داده اند که ممکن است براي برخي از آنها در قرآن نيز منشا و اصلي نيز پيدا نمائيم ليکن در اين مبحث مورد نظر ما نمي باشد. آنچه در اين بحث به آن اشاره مي نمائيم اين است که حيات داراي اقسامي است که در يک تقسيم بندي ابتدائي حيات حقيقي را مي توان به حيات مادي يا طبيعي و حيات موجودات غير مادي تقسيم بندي نمود. موجودات مادي خود به سه دسته تقسيم مي شوند که عبارتند از : حيات نباتي، حيات حيواني و حيات انساني و موجودات داراي حيات طبيعي نيز به سه دسته تقسيم مي شوند که عبارتند از : نباتات، حيوانات و انسانها.

در بين انواع حياتهاي نامبرده شده حيات انساني حياتي است که کليه اعمال حياتي موجود در نباتات و حيوانات را در شکل پيچيده تري دارا مي باشد و علاوه بر اين انسان داراي جنبه غير مادي نيز هست. يعني انسان عقل دارد، انسان مختار است و انسان يک سري گرايشها و خواستهاي متعالي دارد که مربوط به بعد روحي اوست.

بطور کلي مي توان گفت : انسان در عين اينکه نوعي حيوان است و مشترکات زيادي با ساير جانداران دارد، نسبت به حيوانات يک سلسله امتيازات اساسي دارد. و اين امتيازات، او را از ساير حيوانات جدا کرده است. حقيقت اين است که سير تکاملي انسان، از حيوانيت آغاز و به سوي انسانيت کمال مي يابد.

حياتي که در عالم آخرت وجود دارد از نوع حيات مادي نيست و قوانين حيات مادي هم بر آن حاکم نيست. در قرآن کريم به انواع حيات طي آيات مختلفي اشاره شده است.

(جهت اطلاع در اين زمينه مي توانيد به آيات : 17 سوره حديد، 11 سوره ق، 30 سوره انبياء، 22 سوره فاطر، 39 سوره فصلت، 122 سوره انعام، 24 سوره انفال، 86 سوره بقره، 26 سوره رعد، 7 سوره يونس و ساير آيات مراجعه نمائيد)

در مجموع حيات براي موارد مختلفي بکار گرفته شده است. گاهي گياه، گاهي براي حيوان، گاهي براي انسان و زماني براي خدا و زماني براي فرشتگان و زماني براي زمين و زماني براي مومن و… بکار رفته است.

اما مراد از حيات شهيدان که خداوند در قرآن فرموده چيست؟

در ذيل آيه 154 سوره بقره تحت عنوان ((و لا تقتلوا لمن يقتل في سبيل الله اموات بل احياء ولکن لما يشعرون))که به زنده بودن شهيدان اشاره کرده و اقوال مختلفي از طرف مفسرين ارائه گرديده است.

برخي گفته اند که منظور اين است که شهدا بزودي در قيامت زنده خواهند شد. برخي نيز گفته اند که : کشته شدگان در راه خدا، داراي هدايت و ايمان و دين صحيح هستند، نمرده اند و زنده هستند. برخي ديگر گفته اند : مقصود اين است که، چون از شهيدان، نام نيک در اين دنيا باقي مانده است زنده مي باشند. مفسرين ديگر نيز اقوال ديگري را آورده اند که هر کدام به نوعي بيان کننده حيات شهدا مي باشد و همه اين اقوال به زنده بودن آرمان و اهداف شهيدان در جامعه اشعار دارند.