برخی از احکام و مسائل روزه‏

[گل مريم]

فضیلت و ثواب روزه به طور عموم‏

فضیلت ماه مبارک رمضان و ثواب روزه آن‏


بخش سوم: برخی از احکام و مسائل روزه‏


روزه‏ ها بر چهار قسم است:
واجب؛
مستحب؛
مکروه؛
حرام؛

روزه‏ های واجب‏

روزه واجب مانند روزه ماه رمضان، روزه قضا، روزه روز سوم اعتکاف، روزه کفاره، روزه نذر و عهد و قسم...

روزه کفاره روزه ‏ای است که بر انسان بخاطر خطایی که از او سرزده، تخییراً و یا عیناً، واجب می‏شود، مانند کفاره قسم، کفاره کوچ کردن عمدی قبل از غروب از عرفات، کفاره برخی از انواع صید در حال احرام، و موارد دیگری که مشروحاً در کتابهای فقهی ذکر شده.

روزه نذر و عهد و قسم، روزه ‏ای است که انسان بوسیله یکی از آن سه بر خود واجب می‏کند مثل اینکه نذر کند که اگر خدای تعالی فلان حاجت مرا برآورد، من یک روز یا بیشتر روزه می‏گیرم.

[گل مريم]

چیزهایی که روزه را باطل می‏کند: قی کردن عمدی

دهم:
قی کردن عمدی اگر چه ناچار باشد، نه آنکه عمدی نباشد و معیار آن است که قی کردن صدق کند. و اگر شب چیزی را فرو برد که واجب است، آن را برگرداند و قی کردن در روز مقدمه برگرداندن آن باشد. اگر مرتکب گناه شود و قی نکند روزه ‏اش صحیح است، هر چند بیرون آوردن آن منحصر به قی کردن باشد. البته اگر فرض شود، چیزی را ببلعد که شارع به قی کردن آن (به عنوان قی کردن نه به مثل مقدمه واجب بودن) حکم کرده است و در صحیح و باطل بودن روزه تردید است و صحیح بودنش اشبه است.

چیزهایی که روزه را باطل می‏کند: قی کردن عمدی

مسأله 18 -
اگر به واسطه آروغ زدن، چیزی (از معده) بیرون آید و به فضای دهان برسد و بدون اختیار فرو رود، روزه‏ اش باطل نمی‏شود. و اگر با اختیار فرو برد، روزه‏ اش باطل، و قضا و کفاره بر او واجب است. و شخص روزه‏ دار اگر بداند، بواسطه آروغ زدن، چیزی بیرون می‏آید که قی کردن بر آن صدق می‏کند و یا بی‏اختیار پایین می‏رود، نباید آروغ بزند، ولی اگر یقین نداشته باشد، بلکه احتمال بدهد، اشکال ندارد و در این صورت اگر چیزی خارج شود و بی‏اختیار پایین هم برود، روزه ‏اش باطل نمی‏شود، البته این در صورتی است که عادتش این نباشد و گر نه اشکال دارد و نباید احتیاط را ترک نماید.

[گل مريم]

چیزهایی که روزه را باطل می‏کند: قی کردن عمدی:

مسأله 19 -
با فرو بردن آب دهان که در دهان جمع شده، هر چند به خاطر یادآوری چیزی که باعث آن است، باشد، روزه باطل نمی‏شود و همچنین است فرو بردن اخلاطی که به فضای دهان نرسیده، و بنابر اقوا بین آنچه از سر فرود آید و یا از سینه بیرون آید فرقی نیست، ولی آنچه به فضای دهان رسیده، بنابر احتیاط (واجب) باید آن را فرو نبرد، و اگر اخلاط از دهان بیرون آید و بعد آن را فرو برد، روزه ‏اش باطل می‏شود، و همچنین است، آب دهان، بلکه اگر سنگریزه ‏ای در دهانش باشد و آن را بیرون آورد و رطوبتی از آب دهان به آن باشد، و بعد دوباره آن را به دهان برگرداند و آن رطوبت را فرو برد، یا خیاط، نخی را با آب دهان مرطوب کند (و آن را بیرون آورد) و بعد دوباره به دهان برگرداند و رطوبت آن را فرو برد یا آنکه شخص مسواک کند و مسواک را که رطوبتی دارد بیرون آورد و دوباره به دهان برده و رطوبت آن را فرو برد، و... روزه ‏اش باطل می‏شود. البته اگر آن رطوبت در آب دهان بطوری مستهلک شود که فرو بردن چیزی دیگری با آب دهان صدق نکند، اشکال ندارد و همچنین است، حکم چشیدن و جویدن غذا و باقیمانده آب مضمضه و همچنین جویدن شیره درخت بنابر اصح، اشکال ندارد. هر چند مزه آن را در آب دهان بیابد، به شرط آنکه این مزه به خاطر پراکنده شدن اجزاء آن ولو ذوب شدن در دهان نباشد.

چیزهایی که روزه را باطل می‏کند: قی کردن عمدی

مسأله 20 -
تمامی چیزهایی که - گذشت - روزه را باطل می‏کند به جز باقیماندن بر جنابت که تفصیل آن گذشت. در صورتی روزه را باطل می‏کنند که عمدی باشد، نه غیر عمدی، مانند فراموشی و بدون قصد انجام دادن که هیچ قسم از اقسام غیر عمد روزه را باطل نمی‏کند. همچنانکه تمام اقسام عمدی روزه را باطل می‏کند، بدون آنکه فرقی باشد بین عالم به حکم و جاهل مقصر - بنابر اقوا - و جاهل قاصر بنابر احتیاط (واجب).

و از اقسام عمد است کسی که فراموش کند (روزه است) و چیزی بخورد و گمان کند روزه ‏اش باطل شده، و بعد از آن عمداً چیزی بخورد.
و کسی که مقهور و بی‏ اختیار و اراده است و (با زور) چیزی در حلق او می‏ریزند، روزه‏ اش باطل نمی‏شود، ولی کسی را که اکراه می‏کنند و خودش چیزی را می‏خورد، روزه‏ اش را باطل می‏کند. و اگر از مخالفین، در امری که به فتوا یا حکم آنان بر می‏گردد، تقیه کند، روزه ‏اش باطل نمی‏شود پس اگر به خاطر تقیه چیزی را که مخالفین مبطل روزه نمی‏دانند، مرتکب شود، بنابر اقوا روزه او صحیح است، و همچنین است اگر قبل از برطرف شدن سرخی (طرف مشرق) افطار کند، بلکه همچنین است، اگر روزی را که نمی‏داند، از ماه رمضان است یا شوال، به خاطر حکم قضات آنان به حسب موازینی که دارند، از روی تقیه افطار کند، اگر تا آخر بر شک باقی بماند، بنابر اقوا نباید قضا کند، البته اگر بداند که حکم آنان به عید بودن خلاف واقع است، باید به خاطر تقیه افطار کند و بنابر احتیاط (واجب) باید قضای آن روز را بگیرد.

[گل مريم]

آنچه برای روزه ‏دار مکروه است‏

مسأله 21 -
برای روزه‏ دار چند چیز مکروه است:

از جمله آنهاست: مباشرت با زنها، به بوسیدن و لمس کردن و شوخی کردن، کراهت آن برای جوان پر شهوت و کسی که شهوتش تحریک می‏شود، شدیدتر است. این در صورتی است که با این اعمال قصد انزال نداشته باشد و عادت او هم نباشد که با این کارها انزال شود وگرنه، در روزه معین حرام است، بلکه حتی برای کسانی که معمولاً تحریک شهوتشان نمی‏شود، ولی احتمال تحریک شدن را می‏دهد، ترک آن بهتر است.

سرمه کشیدن اگر با ریختن در چشم باشد یا در آن مشک باشد یا از آن به حلق برسد یا ترس رسیدن آن باشد و یا به خاطر صبر و مانند آن، که در سرمه هست طعم آن را در حلق بیابد.

خون گرفتنی که باعث ضعف شود، با حجامت باشد یا غیر آن، بلکه هر کاری که باعث ضعف یا سبب تحریک صفرا باشد، بدون آنکه فرقی بین ماه رمضان و غیر رمضان باشد، اگر چه کراهت در ماه رمضان شدیدتر است، بکله خون گرفتن در ماه رمضان یا در هر روزه واجب معین، اگر بداند که موجب غشوه ‏ای که مبطل است، می‏گردد و ضرورتی هم نباشد، حرام است.

داخل حمام شدن وقتی بترسد که باعث ضعف شود.

ریختن دارو در بینی، مخصوصاً با علم به رسیدن آن به دماغ یا جوف بلکه اگر به حلق برسد، روزه را باطل می‏کند.

بوییدن ریاحین، مخصوصاً گل نرگس و مقصود از ریاحین هر گیاهی است که بوی خوش داشته باشد البته عطر زدن مانعی ندارد، زیرا آن تحفه روزه ‏دار است، لکن بهتر آن است که مشک را بکار نبرد، بلکه خوشبو شدن با مشک برای روزه‏ دار مکروه است، چنانچه ترک بوییدن بوی غلیظ بطوری که به حلق برسد، بهتر است.

آنچه برای روزه‏ دار مکروه است

مسأله 22 -
نشستن مرد در آب اشکال ندارد، ولی برای زن کراهت دارد، همانطور که مرطوب کردن لباس و روی بدن گذاشتن برای هر دو کراهت دارد. و جویدن غذا برای کودک یا پرنده و چشیدن آبگوشت و غیر آن که به حلق نمی‏رسد و یا بدون قصد به حلق می‏رسد و یا با قصد، لکن از روی فراموشی باشد، اشکال ندارد. و گذاشتن غذا در دهان چه برای غرض صحیحی باشد، چه نباشد، فرقی نمی‏کند، البته بطور کلی چشیدن هر چیزی کراهت دارد. و مسواک کردن با مسواک خشک مانعی ندارد، بلکه مستحب است. و با مسواک تر کراهت آن بعید نیست، همچنانکه دندان کشیدن بلکه هر کاری که باعث آمدن خون باشد، کراهت دارد.

[گل مريم]

شرایط صحیح بودن روزه و واجب بودن آن‏

مسأله 23 -
شرایط صحیح بودن روزه چند چیز است: اسلام و ایمان و عقل و خالی بودن از حیض و نفاس.

پس روزه از غیر مؤمن اگرچه در جزیی از روز ایمان نداشته باشد، صحیح نیست. بنابراین اگر در بین روز، مرتد شود و دوباره به اسلام برگردد، روزه او صحیح نیست. اگرچه روزه معینی باشد و قبل از ظهر تجدید نیت کند و همچنین است روزه از شخص دیوانه اگرچه ادواری باشد خواه تمام روز را فرا گیرد و خواه در جزیی از روز باشد، (صحیح نیست) و همچنین است کسی که مست یا بیهوش شود و برای کسی که از مستی به هوش آید، اگر قبلاً نیت روزه داشته احتیاط (مستحب) است که روزه آن روز را تمام کند و قضایش را هم بگیرد و برای کسی که از بی‏هوش به هوش آمده و قبلاً هم نیت روزه داشته احتیاط (مستحب) است که آن را تمام کند و اگر نیت روزه نداشته، قضا کند و روزه شخص خواب، اگر قبل از خواب، نیت روزه داشته، صحیح است اگرچه تمام روز را خواب باشد. و همچنین زن حائض و نفساء روزه‏اش صحیح نیست، اگرچه یک لحظه قبل از مغرب عارض شود یا یک لحظه بعد از سپیده صبح قطع شود.

و از شرایط صحیح بودن روزه آن است که، بیماری یا چشم دردی نداشته باشد که روزه برایش ضرر دارد، که باعث این می‏شود، مرض و درد چشم شدید شود، یا بهبودش طولانی شود و یا درد آن بیشتر گردد، چه یقین کند که روزه ضرر دارد و چه احتمال آن به قدری باشد که باعث خوف گردد.
و ترس از پیدایش مرض و ضرر به واسطه روزه، اگر منشأ آن عقلایی و مورد اعتنای عقلاء باشد ملحق به موردی است که روزه برای مرض موجود ضرر دارد، بنابراین اگر با وجود چنین ترسی روزه بگیرد، صحیح نیست.

و روزه نگرفتن جایز است، بلکه واجب است، و ضعف داشتن هر چند زیاد باشد، برای جواز افطار کفایت نمی‏کند، البته اگر به اندازه ‏ای باشد که معمولاً قابل تحمل نباشد، می‏تواند روزه نگیرد. و اگر به خیال اینکه ضرر ندارد روزه بگیرد و بعد از به پایان بردن روزه معلوم شود که ضرر داشته، صحت آن محل اشکال است، بلکه صحیح نبودن آن خالی از قوت نیست و از شرایط صحیح بودن روزه آن است که در سفری که موجب شکسته شدن نماز است، نباشد بنابراین روزه مسافر اگر چه مستحبی باشد، بنابر اقوا صحیح نیست،
البته سه مورد استثناء شده:
روزه سه روز (در مکه) عوض قربانی.
روزه ‏ای که عوض شتر کفاره است از کسی که عمداً قبل از غروب از عرفات کوچ نموده باشد و این روزه هیجده روز است.
روزه نذری که نذر کند آن را در سفر بگیرد و یا بالخصوص نام ببرد که آن را چه در سفر و چه در حضر بگیرد، نه آنکه نذر مطلق باشد (که در مسافرت صحیح نیست.)

[گل مريم]

شرایط صحیح بودن روزه و واجب بودن آن

مسأله 24 -
برای صحیح بودن روزه مستحبی اضافه بر شرایط گذشته، شرط است که قضای روزه واجب به گردن او نباشد، و رعایت احتیاط که هیچ روزه واجبی به گردن او نباشد - روزه کفاره یا غیر آن - ترک نشود، بلکه تعمیم شرط نسبت به همه روزه‏ های واجب (که هیچ روزه واجبی به گردنش نباشد) خالی از قوت نیست.

شرایط صحیح بودن روزه و واجب بودن آن

مسأله 25 -
تمام شرایطی که برای صحیح بودن روزه بیان کردیم. شرط واجب بودن آن نیز هست به جز اسلام و ایمان.

و شرط دیگر وجوب روزه بلوغ است. بنابراین روزه بر کودک نابالغ واجب نیست، هر چند نیت روزه مستحبی کند و در بین روز بالغ شود، البته اگر قبل از سپیده صبح بالغ شود، باید روزه بگیرد. و شخص نابالغی که نیت روزه مستحبی کرده و در بین روز بالغ شود، احتیاط آن است که آن را تمام کند بلکه اگر قبل از ظهر بالغ شود (و نیت روزه نکرده باشد) و چیزی نخورده باشد، احتیاط مستحب است که نیت روزه نموده و آن را به اتمام رساند.

شرایط صحیح بودن روزه و واجب بودن آن

مسأله 26 -
اگر شخصی که مسافر نیست قبل از ظهر مسافرت کند، باید افطار کند و اگر بعد از ظهر مسافرت کند، باید روزه‏اش صحیح است، و اگر مسافر بود و به وطن خود یا جایی که تصمیم دارد ده روز در آنجا بماند برسد، در صورتی که قبل از ظهر باشد و کاری که روزه را باطل می‏کند، انجام نداده باشد، باید روزه بگیرد و اگر بعد از ظهر باشد یا قبل از ظهر باشد، لیکن کاری که روزه را باطل می‏کند انجام داده باشد روزه بر او واجب نیست.

[گل مريم]

شرایط صحیح بودن روزه و واجب بودن آن

مسأله 27 -
شخص مسافری که حکم شرعی را نمی‏داند (که روزه مسافر باطل است) اگر روزه بگیرد، روزه ‏اش صحیح و برای انجام وظیفه ‏اش کافی است، همانطور که در جاهل به حکم نماز مسافر، گفته شد زیرا شکسته خواندن نماز مثل روزه نگرفتن است و روزه گرفتن مانند نماز را تمام خواندن است. پس هر چه درباره نماز گفتیم، اینجا هم جریان داد.
بنابراین هر کس نمازش را باید اتمام بخواند. مثلاً چاروادار و کسی که به سفر معصیت رفته و کسی که در جایی قصد اقامه نموده و کسی که سی روز در محلی بماند و تمام سی روز را در رفتن و ماندن مردد باشد و غیر اینان باید روزه بگیرند.
البته (نماز و روزه مسافر در چند جا باهم تفاوت دارد)، در مسافرتی که به قصد شکار کردن برای تجارت رفته، باید روزه ‏اش را افطار کند و نماز را احتیاطاً جمع بخواند، و کسی که فراموش کرده، مسافر است و روزه گرفته، اگر بعد از وقت یادش بیاید، باید قضای این روز را بگیرد بر خلاف نماز (که اگر نماز را تمام خوانده، قضا ندارد) و در اماکن اربعه باید افطار کند ولی نماز را مخیر است که قصر بخواند یا تمام، و اگر بعد از ظهر مسافرت کند، باید روزه ‏اش را گرفته ادامه دهد ولی نماز را باید شکسته بخواند، و اگر مسافر بعد از ظهر به وطن برسد، باید روزه را افطار کند ولی اگر نماز را نخوانده باشد، باید تمام بخواند.
و قبلاً در کتاب صلاة گفته شد که معیار در شکسته شدن نماز این است که مسافر به حد ترخیص برسد، همچنین معیار در افطار روزه نیز همان است پس قبل از رسیدن به آن حد حق افطار کردن ندارد، بلکه اگر افطار کند، بنابر احتیاط (واجب) هم قضا و هم کفاره بر او واجب است.

شرایط صحیح بودن روزه و واجب بودن آن

مسأله 28 -
بنابر قول صحیح‏تر، مسافرت در ماه رمضان از روی اختیار هر چند برای فرار از روزه باشد جایز است، لیکن قبل از آنکه بیست و سه روز از ماه رمضان بگذرد کراهت دارد، مگر آنکه سفر حج یا عمره باشد، یا به خاطر مالی که می‏ترسد، تلف شود، یا برادری که می‏ترسد به هلاکت برسد سفر کند، اما در روزه واجب معین غیر از ماه رمضان، احتیاط (واجب) آن است که به اختیار خود مسافرت نکند کما اینکه اگر در مسافرت باشد احتیاط (واجب) آن است در صورت امکان برای انجام آن قصد اقامه کند. اگر چه در نذر معین، بنابر اقوا مسافرت جایز است و اگر مسافر باشد قصد اقامه واجب نیست.

[گل مريم]

شرایط صحیح بودن روزه و واجب بودن آن

مسأله 29 -
برای مسافر و کسان دیگر که جایز است، روزه بخورند، پر کردن شکم را از خوردنی و نوشیدنی مکروه است و همچنین جماع کردن در روز بلکه احتیاط ترک آن است، اگر چه بنابر اقوا جایز است.

شرایط صحیح بودن روزه و واجب بودن آن

مسأله 30 -
برای چند نفر، روزه خوردن در ماه رمضان جایز است:

پیرمرد و پیرزن اگر روزه برای آنان ممکن نباشد یا مشقت داشته باشد.

کسی که مرض عطاش دارد که زیاد تشنه می‏شود، چه اصلاً نمی‏تواند خودداری کند و یا برای او دشوار باشد. و زنی که نزدیک زاییدن او است و روزه برای خود او و یا برای فرزندش ضرر دارد.

زنی که بچه شیر می‏دهد و شیر او کم است، اگر روزه برای او یا بچه‏ اش (که شیر می‏دهد) ضرر برساند. پس تمامی این افراد روزه نمی‏گیرند، بر هر یک از آنها واجب است به جای هر روز یک مد طعام کفاره بدهند و احتیاط (مستحب) دو مد است، به جز پیرمرد و پیرزن و کسی که مرض عطش دارد در آن صورت که روزه بر آنان ممکن نباشد، که وجوب کفاره بر آنان محل اشکال است، بلکه واجب نبودن آن خالی از قوت نیست، همچنانکه وجوب کفاره بر زنی که زاییدن او نزدیک و برزنی که بچه شیر می‏دهد، در صورتی که روزه به خود آنها ضرر می‏رساند نه به فرزندانشان محل تأمل است.

شرایط صحیح بودن روزه و واجب بودن آن

مسأله 31 -
زنی که بچه شیر می‏دهد فرق ندارد که بچه از خودش باشد یا آنکه بچه‏ ای را مجاناً شیر دهد و یا آنکه برای شیر دادن بچه اجیر شده باشد و احتیاط (مستحب) آن است که اکتفا شود به جایی که کسی دیگری به جای او نباشد که مجانی یا با اجرتی که از پدر و مادر یا شخص متبرعی بگیرد، بچه را شیر دهد.

شرایط صحیح بودن روزه و واجب بودن آن

مسأله 32 -
زن باردار یا شیرده بعد از برطرف شدن عذر، باید قضای روزه را بگیرد همچنانکه احتیاط واجب است که آن دو شخص اول (پیرمرد و پیرزن و کسی که مرض عطش دارد) اگر بعد از ماه تمکن پیدا کردند، قضا کنند.