درس سی و نه تکمیلی (بررسی آیات 94 و 95سوره ی بقره) + توضیح حرف ناصبه ی لَن

[هندیانی]

سلام قرآن پژوهان گرامی
سیزدهمین روز از ماه مبارک رمضان و اولین روز از ایام البیض بخیر
حالتون خوبه؟!
خداروشکرامروز اگر فرصت کنیم و نت اذیت نکنه دو یا سه آیه کار خواهیم کرد ان شاءالله

اعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم

قُلْ إِن كَانَتْ لَكُمُ الدَّارُ الْآخِرَةُ عِندَ اللَّـهِ خَالِصَةً مِّن دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ﴿٩٤﴾ وَلَن يَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ﴿٩٥﴾

«خالصة»: صاف و پاك و بى‏آلايش، يكسره.
«فتمنّوا»: پس آرزو كنيد.

تفسير
روى سخن در اين آيات شريفه نيز همچنان با يهود بهانه‏ جو و تجاوزكار است؛ امّا خطاب به آخرين پيامبر، مى‏ فرمايد: اى محمّد! به آنان بگو: اگر براستى بر اين انديشه ‏ايد كه سراى بازپسين و بهشت پرطراوت و زيباى خدا يكسره ويژه شماست، و ديگر مردم يا آخرين پيامبر و پيروان شايسته كردارش از آن بى ‏بهره ‏اند، پس آرزوى مرگ كنيد.
در اينجا يهوديان از آن روى مخاطب قرار مى‏ گيرند كه گاه ادّعا مى‏ كردند جز آنان كه يهودى يا مسيحى‏ اند، هيچگاه فرد ديگرى وارد بهشت نخواهد شد: «... لَنْ‏يَدْخُلَ‏الْ جَنَّةَ اِلّا مَنْ كانَ هُودَاً اَوْ نَصارى‏...» و يا مى‏ گفتند: «... نَحْنُ اَبْناءُاللَّهِ وَ اَحِبّائُهُ...» (ما فرزندان خدا و دوستان ويژه او هستيم). و گاه مى‏ گفتند: بهشت يكسره از آنِ ماست و نه ديگر امّتها. به همين جهت، قرآن در اين آيه شريفه مى ‏فرمايد: اگر راست مى‏ گوييد، پس آرزوى مرگ كنيد. چرا كه اگر كسى براستى بر اين عقيده باشد، مى‏ داند كه مرگ براى او از زندگى در اين جهان، با اين همه مشكلات و گرفتاريها و غم و اندوه گوناگون بهتر است؛ و يقين دارد كه در سراى جاودانه، يكسره در نعمتها غرق مى ‏شود و به حيات ابدى بال مى‏ گشايد؛ از اين رو، مرگ را بر زندگى برمى‏ گزيند.
دوّمين امام نور (ع) پدرش امير مؤمنان (ع) را در كارزار صفّين ديد درحاليكه با لباس عادى و بدون داشتن زره، ميان دو سپاه قدم مى ‏زد. به او نزديك شد و گفت: پدرجان! لباسى كه بر اندام مبارك شماست، لباس رزم نيست؛ آيا نگران جان خويش نيستيد؟
امير مؤمنان (ع) فرمود:
«يا بنى ان اباك لايبالى وقع على ‏الموت او وقع ‏الموت عليه.»
پسرم! پدرت از اين باك ندارد كه بر مرگ چيره و برآن وارد شود يا برعكس.
عمّار ياسر نيز با ايمان به سراى آخرت و نعمتهاى خدا، در بحرانى‏ ترين شرايط جنگ صفّين گفت:
«... الآن الاقى ‏الْأحبّة محمّداً و حزبه.»
از مرگ در راه خدا چه باك؟! كه اينك دوستان خويش، محمّد(ص) - آن پيام ‏آور برگزيده - و يارانش را ديدار خواهم كرد.
چرا؟
اگر براستى آرزوى مرگ بهتر از دوست‏ داشتن زندگى دنياست و مردم پرواپيشه بايد آن را از خدا بخواهند، پس چرا پيامبر گرامى(ص) كه برترين انسانها و نزديكترين بنده به آفريدگار خويش است، فرمود: هيچگاه كسى از شما بخاطر مشكلات زندگى يا زيانى كه به او مى‏ رسد، آرزوى مرگ نكند؛ بلكه دست نيايش به بارگاه خدا بردارد و بگويد: «اللّهم احينى مادامت ‏الحياة خيراً لى...» (بار خدايا! تا لحظه ‏اى مرا زنده بدار كه زندگى براى من شايسته ‏تر است؛ و آنگاه كه مرگ پرافتخار برايم بهتر و زيبنده ‏تر است، مرا از اين جهان فانى به ديار باقى انتقال ده).
پاسخ‏
روشن است كه از ديدگاه پيامبر(ص) هنگامى كه آرزوى مرگ به انگيزه بي تابى و بى ‏اعتمادى به خويش و ضعف دربرابر مشكلات زندگى باشد، ناپسند است و مرگى است فاقد افتخار و آسايش؛ چرا كه خدا و پيامبرش ما را به پايدارى و شكيبايى و واگذارى كارها به خدا و تلاش و كوشش شايسته فرمان مى‏ دهند. امّا اگر يقين داشته باشيم كه با ادامه زندگى ناهنجار و در غرقاب گرفتاريها، اميد و اعتماد به خدا متزلزل و نافرمانى خدا شروع مى ‏شود، در اينجا مرگ بهتر از زندگى در خفّت و اسارت در دام هواى نفس و شيطانهاست؛ و انسان پرواپيشه و باايمان، مرگ را بهتر از زندگى ذلّت بار و گناه‏ آلود مى‏ داند و آرزوى مرگ مى‏ كند. (مجمع البیان)

[هندیانی]

اعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم

قُلْ إِن كَانَتْ لَكُمُ الدَّارُ الْآخِرَةُ عِندَ اللَّـهِ خَالِصَةً مِّن دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ﴿٩٤


خب ببینیم در این آیه چه نکته ی جدیدی قراره یاد بگیریم

قُلْ که فعل امره و مخاطب است در این که حرفی نیست.
إِن حرف شرط جازم و كَانَتْ که از افعال ناقصه و مؤنث است در محل جزم فعل شرطه، پس باید دنبال جواب شرط بگردیم که:

بله درسته فَتَمَنَّوُا جواب شرطه چون با فَ اومده

حتما میدونید چرا با فاء اومده بعضی از موارد و جمله ها بودند که نمیتونستند فعل شرط قرار بگیرند ولی میتونستند جواب شرط بیان به شرطی که سرشون فاء بیاد. یکی از اون موارد فعل های طلبی مثل امر بود. پس الان تَمَنَّوُا فعل امر و طلبی است. در این پست 101 میتونید صرف این فعل رو نگاه کنید.

كَانَتْ که از افعال ناقصه بود حتما اسم و خبر داره، اسمشالدَّارُ و الدَّارُ و خبرش محذوفه یعنیلَكُمُ متعلِّق به خبر محذوف است. حالا بعضی ها گفتند که خَالِصَةً خبر كَانَتْ است اگر خبر بگیریم دیگه حال نمیتونیم بگیریم ولی اگر خبر رو محذوف بگیریم خَالِصَةً حال، میشود
الْآخِرَةُ هم که تکلیفش مشخصه، صفت برای الدَّارُ هست، چون مثل الدَّارُ مرفوعه و معرفه و مؤنث و مفرده

عِندَ اللَّـهِ هم که شبه جمله از نوع ظرفه و متعلِّق به خَالِصَةً یا خبر محذوف كَانَتْ است. می دونید که ظروف هم به متعلَّق احتیاج دارند

تکلیف خَالِصَةًهم که دو جور بود و گفته شد

و مِّن دُونِ هم شبه جمله از نوع جارو مجرور و متعلِّق به خَالِصَةً خب الناس اینجا نمیتونه صفت باشه چون با موصوفش یعنی دُونِ همخونی نداره، پس مضاف الیه هست و مجرور

فَ هم که رابطه است برای این که جواب شرط رو نشون بده
در مورد جواب شرط هم که در بالا صحبت کردیم

حالا نوبتی هم باشه نوبت الْمَوْتَ هست که خب اینم خیلی آسونه، تکلیفش مشخصه

چه چیزی را آرزو کنید؟ مرگ را.
آفرین مفعول به است. درست تشخیص دادید

و رسیدیم به آخر آیه إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ که ادات شرط و جمله ی شرطه!! پس جواب شرط کجاست؟؟

جوابش محذوفه یعنی دلالت می کنه بر جواب اول یعنی: اگر هستید راستگو پس آرزو کنید مرگ را

صرف خالصة مثل نقشش دو جوره: یا مصدر خلص است بر وزن فاعلة یا اسم فاعل با تاء تأنیث

[هندیانی]

اعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم

قُلْ إِن كَانَتْ لَكُمُ الدَّارُ الْآخِرَةُ عِندَ اللَّـهِ خَالِصَةً مِّن دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ﴿٩٤﴾


اگر خَالِصَةً حال باشه

بگو: اگر باشد در اختیار شما آن سرای (پر نعمت) آخرت نزد خدا، در حالی که خالص و ویژه است از غیر مردم، پس آرزو کنید مرگ را. اگر هستید راستگویان

(پس آرزو کنید مرگ را.)

اگر خَالِصَةً خبر باشه

بگو: اگر باشد در اختیار شما آن سرای (پر نعمت) آخرت نزد خدا، خالص و ویژه از غیر مردم، پس آرزو کنید مرگ را. اگر هستید راستگویان

(پس آرزو کنید مرگ را.)

لَكُمُ: لام رو مالکیت گرفتم

[هندیانی]

اعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم

وَلَن يَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ﴿٩٥﴾

ببینیم دومین آیه چه نکته هایی وجود دارد:

واو که استینافه

و حرف ناصبه لَن رو داریم به معنای هرگز که میخوام امروز توضیح مختصری راجع به لَن داشته باشیم

لن مثل بقیه حروف ناصبه فعل مضارع، را نفی میده ولی معنای نفی مطلق داره یعنی نفی بدون قید که البته همه قبول ندارند معنای نفی ابد لن رو

با توجه به جمله ی بالا به کمک قرینه لن میتونه به معنای نفی ابد و دائمی باشه و گاهی هم به معنای نفی تا زمان خاص خودش

اگر نفی دائمی باشد، میتونیم مثال آیه 73 سوره ی حج رو داشته باشیم

يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ ۚ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ لَن يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ ۖ وَإِن يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئًا لَّا يَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ۚ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ ﴿٧٣﴾ هرگز نخواهند آفرید مگسی را( یعنی هرگز قدرت آفریدن نخواهند داشت)


یا آیه 143 سوره ی اعراف

وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَن تَرَانِي وَلَـٰكِنِ انظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ ﴿١٤٣﴾

هرگز نخواهی دید مرا ای موسی( یعنی هیچوقت و تا ابد منو نخواهی دید)


و اگر نفی در زمان خاص باشه میتونیم مثال آیه 91 سوره طه را داشته باشیم

قَالُوا لَن نَّبْرَحَ عَلَيْهِ عَاكِفِينَ حَتَّىٰ يَرْجِعَ إِلَيْنَا مُوسَىٰ﴿٩١﴾ هرگز دست برنخواهیم داشت آن را (یعنی همیشه گوساله پرست می مانیم تا این که حضرت موسی علیه السلام به سوی ما باز گردد)

که نفی خاص در این آیه رو از کلمه ی حَتَّىٰمتوجه میشویم
و یا آیه ی 26 سوره ی مریم

فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا ۖ فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَـٰنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنسِيًّا ﴿٢٦﴾ پس هرگز سخن نخواهم گفت امروز انسانی را ( یعنی فقط امروز با کسی صحبت نمی کنم)


و نفی خاص در این آیه را از کلمه یالْيَوْمَ متوجه می شویم



پس با توجه به این توضیحات لَن در آیه ی مورد بحث به معنای چی هست؟؟؟

[هندیانی]

اعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم

وَلَن يَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ﴿٩٥﴾

يَتَمَنَّوْ هم فعل مضارع منصوب است بخاطر لَن و اعلال در این فعل وجود داره
أَبَدًا ظرف زمان و منصوبه و در جملات منفی و استفهام به معنای هیچوقت ترجمه میشود

بِمَاشبه جمله از نوع جارو مجرور و مَا اسم مجرور هست که خودش از نظر صرفی اسم موصول است و در محل نصب مجروره به حرف جر.

حرف جر بِ رو میتونیم سببیه معنا کنیم
و قَدَّمَتْ هم فعل ماضی و صله ی اسم موصول مَا

أَيْدِي جمع ید و فاعل و مرفوع است که علامت رفعش ضمه ی مقدره بر یاء جمع است

و بقیه جمله را نیز بخوبی می شناسید

وَ: واو استیناف
اللَّـهُ: الله لفظ جلاله مبتدا و مرفوع
و عَلِيمٌ خبر و مرفوع

بِالظَّالِمِينَ هم جارو مجرور متعلِّق به عَلِيمٌ و علامت جر هم که کاملا مشخصه ي

[هندیانی]

اعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم

وَلَن يَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ﴿٩٥﴾

تفسیر:

«و لن يتمنّوه ابداً بما قدّمت ايديهم»
ولى بخاطر كارهايى كه از پيش انجام داده ‏اند، هرگز آن را آرزو نخواهند كرد
اين آيه شريفه نيز درمورد يهود است؛ همان گروهى كه در آيه قبل از آنان سخن رفت؛ و روشن مى‏ سازد كه آنان بخاطر عملكرد زشت خويش، هرگز آرزوى مرگ را نخواهند كرد.
بعضى گفته ‏اند: منظور از «بما قدّمت ايديهم»، گناهان و زشتيهاى آنان و دروغ‏ انگاشتن پيامهاى آسمانى و پيامبران خداست. و برخى نيز معتقدند كه منظور از آن، پوشيده‏ داشتن ويژگيها و نشانه‏ هاى آخرين پيامبر خدا(ص)، با تحريف تورات است.
و روشن است كه از آن جهت گناهان آنان به دستهاى آنان نسبت داده شده است كه در فرهنگ عرب در اينگونه امور كارها به دست نسبت داده مى‏ شود، گرچه درحقيقت با زبان انجام شده باشد؛ چرا كه دست، رمز قدرت و انجام كار است و بيشتر گناهان و زشتيها با آن انجام مى‏ شود.

«واللَّه عليمٌ بالظّالمين»
و خداوند به حال ستمكاران داناست‏
با اينكه خداى جهان ‏آفرين از حال همه بندگان آگاه است، از آن جهت در آيه شريفه اين آگاهى و دانايى را به ستمگران اختصاص مى ‏دهد كه هشدارى براى آنان باشد و آنها را از شقاوت و گناه باز دارد؛ درست همانگونه كه ما براى بازداشتن فردى از گناه و اشتباه، به او هشدار مى‏ دهيم كه: من مى‏ دانم تو چه مى‏ كنى و چه مى‏ انديشى؛ پس مراقب باش!

عدّه ‏اى گفته ‏اند: معناى آيه شريفه اين است كه: خدا آگاه است كه چرا آنان آرزوى مرگ نمى‏ كنند؛ به اين علّت كه آنان حق را رها مى‏ سازند و راه باطل را مى‏ پيمايند.

از پيامبر گرامى(ص) نقل كرده ‏اند كه: اگر يهود آرزوى مرگ مى‏ كردند، آرزويشان برآورده مى ‏شد، و آنگاه جايگاه خويش را در دوزخ مى‏ ديدند؛ ازاين‏رو، خدا فرمود: هرگز آرزوى مرگ نخواهند كرد؛ چرا كه دروغشان آشكار مى‏ شود.

در اين روايت، نشانه روشن و آشكارى بر درستى رسالت پيامبر(ص) وجود دارد؛ زيرا واقعيتى را بيان مى‏ كند كه هنوز تحقّق نيافته بود و پس از تحقّق، درست به همان صورتى كه آن حضرت از قبل گزارش كرده بود، اتّفاق افتاد. و نيز روشن مى‏ سازد كه آنان بدان دليل از آرزوى مرگ خوددارى كردند كه مى ‏دانستند اگر آرزو كنند، به آن خواهند رسيد.

ابن عبّاس از پيامبر(ص) نقل كرده است كه آن حضرت به يهود فرمود: اگر شما در گفتار و ادّعاى خويش راستگو هستيد، بگوييد: «بار خدايا! مرگ ما را برسان.» سوگند به آن خدايى كه جان محمّد در كف قدرت اوست، چنين جمله‏ اى را كسى بر زبان نمى‏آ ورد، جز اينكه در همانحال مرگ به سراغ او خواهد آمد.
اين بيان پيامبر(ص) با يهود، چيزى نظير «مباهله» بود كه با مسيحيان به اجراى آن پيمان بست تا خدا عذاب خويش را بر دروغگو فرو فرستد؛ و آنان در آخرين لحظات پيش از انجام شدن مباهله، به حقّانيت پيامبر(ص) ايمان آوردند و تقاضا كردند كه آن حضرت آنان را از مباهله معاف دارد، چرا كه به موضع و موقعيت خود اطمينان نداشتند.

و بدينسان، بايد پذيرفت همانگونه كه مسيحيان از مباهله بازماندند و با اين كار، حقّانيت اسلام و آورنده آن و بى‏ پايگى ادّعاهاى خويش را در عمل گواهى كردند، يهود نيز با واماندگى دربرابر سخن پيامبر(ص) و آرزوى مرگ نكردن، حقّانيت پيامبر(ص) و قرآن و دروغگويى خويش را تصديق كردند.

يك پرسش: شايد يهوديان در دل خويش آرزوى مرگ كردند و به زبان نياوردند. چه پاسخى مى‏ توان بر اين مطلب ارائه داد؟

پاسخ: با توجّه به اينكه «تمنّا» به‏ معناى آرزوى زبانى است، نه قلبى، پاسخ سؤال روشن مى‏ شود؛ امّا اگر اين واژه را به ‏مفهوم «آرزوى قلبى» هم بگيريم، بايد بياد داشته باشيم كه درست اين بود كه به زبان آورند؛ چرا كه براى دروغگوشمردن پيامبر(ص)، چاره ‏اى جز به ‏زبان‏ آوردن آن نبود؛ بعلاوه، پيامبر هم كه در نقطه مقابل آنان بود، اصرار داشت كه آنها با زبان آرزوى مرگ كنند، و اين جمله را به زبان آورند كه: «كاش مرگ ما اينك فرا مى ‏رسيد!» و چون از گفتن اين جمله خوددارى كردند، بروشنى بر راستگويى پيامبر(ص) و حقّانيت او گواهى دادند و بر ادّعاهاى دروغين خويش خطّ بطلان كشيدند. (مجمع البیان)

[هندیانی]

اعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم

وَلَن يَتَمَنَّوْهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ۗ وَاللَّـهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ﴿٩٥﴾


هرگز آرزو نخواهند کرد آن (مرگ) را، هیچوقت، به سبب آن چه پیش فرستاد دست هایشان. و خدا، داناست نسبت به ستمکاران .




اگر الظَّالِمِينَ رو به صورت ال موصولی و صله معنا کنیم ترجمه به این صورت میشود:


هرگز آرزو نخواهند کرد آن (مرگ) را، هیچوقت، به سبب آن چه پیش فرستاد دست هایشان. و خدا داناست، نسبت به آن کسانی که ستم می کنند.



صله ی ال موصول (موصول اسمی) اگر اسم فاعل بود مضارع معلوم

و اگر اسم مفعول بود مضارع مجهول معنا می کنیم


ممنون عزیزان
امیدوارم در ایام البیض از ماه مبارک رمضان حاجات همه روا شود إن شاءالله