معارفی از سوره های قرآن (جزء سی)

[دژدان]

مـــعــارف قــــرآن
جــلــد 6
نــویـــسـنــده: جــمــعــے از نــویــســنــدگـان
فــــصــــل شـــشــم
مــعــارفــے از جـزء 30

معارفی از سوره های النبأ, النازعات, عبس, التکویر, الإنفطار, المطففین, الإنشقاق, البروج, الطارق, الأعلی, الغاشیة, الفجر, البلد, الشمس, اللیل, الضحی, الشرح, التین, العلق, القدر, البینة, الزلزلة, العادیات, القارعة, التکاثر, العصر, الهمزة, الفیل, القریش, الماعون, الکوثر, الکافرون, النصر, المسد, الإخلاص, الفلق, الناس

[دژدان]

---

كم فروشى، عامل فساد

---

خداوند متعال در آيه زير از زبان حضرت شعيب، آنان(اخلالگران اقتصادی& مطفّفین) را «مفسد» دانسته، مى‌فرمايد:
وَ يا قَوْمِ اوْفوُا الْميكالَ وَ الْميزانَ بِالْقِسْطِ وَ لاتَبْخَسُوا النَّاسَ اشْياءَهُمْ وَ لاتَعْثَوْا فِى‌الارْضِ مُفْسِدينَ»
اى قوم من، پيمانه و وزن را با عدالت، تمام دهيد و اجناس مردم را كم ندهيد و در زمين به فساد، برنخيزيد.

حضرت باقر عليه السلام درباره تفسير «ويل للمطفّفين» فرموده است:
خداوند براى هيچ كس «ويل» قرار نداده، جز اينكه او را كافر ناميده است، چنانچه فرموده «فويل للذين كفروا» پس كم‌فروشان به عنوان اخلالگران اقتصادى در رديف كافرانند. از سوى ديگر، كم‌فروشى و بر هم زدن نظم اقتصادى، آثار وضعى ناهنجارى نيز در پى‌ دارد كه يكى از آنها قحطى و خشكسالى است، چنانكه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:
هيچ گروهى كم فروشى نكردند، مگر اينكه زراعت آنها از بين رفت و قحطى، آنان را فراگرفت.
بر اين اساس، رهبران واقعى مردم، مبارزه با گران فروشى و كم‌فروشى و هر گونه بى‌عدالتى در روابط اقتصادى را جدّى مى‌گرفتند.

ادامه دارد...

[دژدان]

---

كم فروشى، عامل فساد

---

امام باقر عليه السلام مى‌فرمايد:
هنگامى كه اميرمؤمنان عليه السلام در كوفه بود، هر روز صبح به بازارهاى كوفه مى‌آمد و بازار به بازار مى‌گشت و تازيانه‌اى بر دوش داشت و وسط هر بازار مى‌ايستاد و صدا مى‌زد:
اى گروه تجّار از خدا بترسيد! هنگامى كه آنان بانگ حضرت على عليه السلام را مى‌شنيدند، هر چه در دست داشتند بر زمين گذاشته و با تمام دل به سخنانش گوش مى‌دادند، سپس مى‌فرمود:
«از خداوند خير بخواهيد و با آسان گرفتنِ كار بر مردم بركت بجوييد و به خريداران نزديك شويد، حلم را زينت خود قرار دهيد، از سوگند بپرهيزيد، از دروغ اجتناب كنيد، از ستم كناره بگيريد و با مظلومان به انصاف رفتار كنيد و به ربا نزديك نشويد، پيمانه و وزن را به طور كامل ادا كنيد، و كالاى مردم را كم نگذاريد و در زمين فساد نكنيد.
البته بعيد نيست كه كم دادن، علاوه بر معاملات، در ساير كارها مثل بخش خدمات و كارهاى ادارى نيز جارى باشد و اگر كسى در شغل خودش كم‌كارى كرد، در رديف مطفّفين باشد و آيات نكوهش كننده او را نيز شامل گردد.

ادامه: گناه، نشانه بى ايمانى به معاد

[دژدان]

---

گناه، نشانه بى ايمانى به معاد

---

قرآن مجيد، علت انجام عمل زشت كم‌فروشى را عدم اعتقاد به معاد مى‌داند كه از آيه
«الَا يَظُّنُ اوُلئِكَ انَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِيَوْمٍ عَظِيمٍ» برداشت مى‌شود.
اگر ظنّ در اينجا به معناى معروفش يعنى «گمان» باشد مى‌رساند كه اگر اينها حتى گمان هم داشتند كه قيامت واقع‌ مى‌شود، دست به چنين اعمالى نمى‌زدند و اين عمل آنها نشان دهنده اين است كه اعتقادشان نيز سست و بى‌پايه است؛ و اگر ظنّ به معناى يقين باشد- كه در جاهاى ديگر قرآن نيز اين استعمال شايع است- معناى آيه اين مى‌شود كه چون اينها يقين به معاد و قيامت ندارند، به چنين اعمالى دست مى‌زنند.
آرى ارتكاب بسيارى از جرايم در جامعه، معلول عدم اعتقاد به شروع مجدد زندگى در قيامت و پس دادن حساب اعمال است.

ادامه: گردنه صعب‌العبور

[دژدان]

---

گردنه صعب‌العبور

---

فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ وَ ما ادْريكَ مَا الْعَقَبَةُ فَكُّ رَقَبَةٍ اوْ اطْعامٌ فى‌ يَوُمٍ ذى‌ مَسْغَبَةٍ يَتيماً ذا مَقْرَبَةٍ اوْ مِسْكيناً ذا مَتْرَبَةٍ ثُمَّ كانَ مِنَ الَّذينَ امَنوُا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةٍ»
ولى او (انسان ناسپاس) از آن گردنه سخت نگذشت و تو نمى‌دانى آن گردنه چيست؟
آزادكردن برده يا در روز گرسنگى غذا دادن يتيمى خويشاوند يا مستمندى خاك‌نشين را.
آنگاه از كسانى باشد كه ايمان آورده، و يكديگر را به شكيبايى و رحمت توصيه مى‌كنند.

پس از يادآورى خلقت انسان و نعمتهايى كه به او داده و اينكه وى را به دو راه خير و شر آشنا كرده، اكنون ناسپاسى انسان را در برابر آن همه نعمت و امكانات مطرح كرده و مى‌فرمايد:
«فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ» اين انسان ناسپاس از آن گذرگاه سخت عبو نكرد.
#اقتحام، عبور و داخل شدن با سرعت و فشار و شدت است.
#عقبه نيز راه عبور و سنگلاخى است كه به قله كوه منتهى مى‌شود،
پس منظور از اقتحام عقبه اين است كه انسان به وسيله اعمالى كه‌ ذكرمى‌شود، بايد از اين گذرگاه‌ سخت بالا رود و به سرزمين نجات و رستگارى برسد.
در اين آيات از تكاليفى كه به گردن بندگان خداست، به عنوان «عقبه» ذكر كرده، زيرا انجام آنها مخالفت با هواى نفس و صبر و تحمل لازم دارد، همچون بالا رفتن از گذرگاهى سخت با شيبى زياد براى رسيدن به مقصدى كه در پس آن است. قرآن از بين تكليفها نيز دو تكليف مالى را مثال زده است. شايد از اين جهت كه تكاليف مالى گرانتر و سنگين‌تر است,
چه بسا افرادى كه نماز مى‌خوانند، روزه مى‌گيرند، ولى در پرداخت خمس، زكات، كفارات و آزاد كردن بندگان، كمك به نيازمندان و مثل آن به بهانه‌هاى مختلف متوسل مى‌شوند تا شانه از زير بار آنها خالى كنند.

ادامه: آزاد كردن بردگان‌

[دژدان]

---

آزاد كردن بردگان‌

---

دين اسلام در موارد فراوانى،
#آزاد‌كردن‌بردگان‌ و‌‌ بندگان را توصيه كرده و در مواردى به عنوان كفاره بعضى از گناهان و خطاها آنها را واجب نموده است. از جمله مواردى كه آزاد كردن بردگان را يادآور شده، همين آيات مورد بحث(پیام قبل) است كه آن را عقبه و گذرگاه رسيدن به نجات توصيف كرده و به خاطر اهميت اين وظيفه آن را اوّل ذكر كرده است.
#سير‌كردن‌يتيم‌و‌‌مسكين ‌ دستور دوم پيرامون سير كردن محرومان است. به ويژه در ايام قحطى و گرسنگى و نسبت به يتيمان خويشاوند و فقيرانى كه از شدّت فقر و نادارى خاك نشين شده‌اند.
از دقت در اين آيه در مى‌يابيم كه:
1_گر چه غذا دادن يك عمل پسنديده است، اما آن غذا دادنى مصداق عقبه است كه در زمانِ احتياج صورت گيرد، يعنى روزى كه قحطى و فقر بر همه جا سايه افكنده است.
در چنين روزى سيركردن نيازمندان، دل به دريا زدن و خود را به ورطه هولناك عقبه و گذرگاه سخت انداختن است.
2_اطعام و سفره انداختن گر چه به طور كلّى عملى پسنديده است، اما آنچه اهميت دارد و مورد نظر خاص دين است، دعوت يتيمان، فقيران و نيازمندان است، نه صرف سفره انداختن و گروهى- هر چند سير- را غذا خوراندن!
3_در اين آيه و آيات ديگر، امر به غذا دادن و اكرام نسبت به يتيمان شده و اين نشان‌ از اهتمامى است كه اسلام نسبت به يتيمان دارد.

ادامه: ولايت، سبب عبور از گردنه‌

[دژدان]

---

ولايت، سبب عبور از گردنه‌

---

در روايات، پذيرفتن ولايت امامان و به دل گرفتن محبّت آنان، اقتحام و قدم گذاشتن در گذرگاه نجات بخش معرفى شده، كه در اينجا به يكى از اين روايات اشاره مى‌كنيم.
ابان بن تغلب گويد: به امام صادق عليه السلام عرض كردم: فدايت شوم! معناى آيه «از آن گذرگاه سخت عبور نكرد» چيست؟ آن حضرت فرمود: كسى كه خدا او را به وسيله ولايت ما گرامى داشته باشد، از آن گذرگاه عبور كرده است و ما آن عقبه هستيم كه هر كسى از آن بگذرد، نجات يافته است.

---

الهام خوبيها و بديها

---

وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّيها فَالْهَمَها فُجوُرَها وَ تَقْويها
خداوند متعال در ابتداى سوره شمس يازده قسم ياد كرده و سپس به يك حقيقت بسيار مهم اشاره نموده و آن اينكه انسانهايى كه نفس خود را تزكيه و پاك كنند، به رستگارى مى‌رسند و كسانى كه آن را آلوده سازند، زيانكار خواهند گشت.
آيات صدر بحث ذكر آخرين قسم از قسمهاى يازده گانه اين سوره است كه خداوند به نفس انسانى و خالق نيرومندش كه آن را آفريده و اعضايش را منظم و قوايش را تعديل نموده است، سوگند ياد كرده است.

ادامه دارد...

[دژدان]

---

الهام خوبيها و بديها

---

اگر منظور از نفس در آيه
وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّيها فَالْهَمَها فُجوُرَها وَ تَقْويها
روح انسان باشد، مراد از «سوّاها» همان تنظيم و تعديل قواى روحى انسان است، از حواس ظاهر گرفته تا نيروى ادراك، حافظه، انتقال، تخيّل، اراده و ... و اگر چه منظور روح و جسم، هر دو باشد تمام شگفتيهاى نظام بدن و دستگاههاى مختلف آن را شامل مى‌شود.
البته نكره آوردن نفس در اينجا براى بيان عظمت و اهميت نفس آدمى است، عظمتى با فوق تصور و آميخته با ابهام كه آن را به صورت يك موجود ناشناخته معرفى مى‌كند.
پس از قسم به نفس و خالق آن، يك مطلب بسيار مهم را مطرح كرده و مى‌فرمايد:
خداوند، فجور و تقوا را به نفس الهام كرده است.
كلمه فجور به معناى دريدن پرده حرمت دين است و تقوا به معناى آن است كه انسان خود را از آنچه مى‌ترسد در حفاظى قرار دهد. پس مفهوم آيه اين است كه خداوند به انسان آگاهى داده و شناخت اعمال خوب و بد و قدرت تشخيص آنها از همديگر را به طور فطرى در نهاد او قرار داده است.

ادامه:الهام فجور و تقوا

[دژدان]

---

الهام فجور و تقوا

---

اين الهام فجور و تقوا همان عقلِ عملى است.
به عبارت ديگر همان عقلى است كه به تعبير روايات، خداوند به وسيله آن پرستش مى‌شود و سبب نيل به بهشت مى‌گردد؛ زيرا اگر به مقتضاى عقل عمل شود، انسان خوبيها و بديها را مى‌شناسد و از پيمودن بيراهه‌ ها و كجراهه‌ ها دور مى‌ماند.
خداوند متعال در آيه ديگرى نيز به همين حقيقت اشاره كرده و فرموده است:
«وَ هَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ»
و ما دو راه (خير و شرّ) را به انسان ياد داديم.

البته اگر آدمى به نداى باطنى‌اش توجه ننموده و بر خلاف آن حركت كند و در انجام گناهان و زشتيها افراط نموده و با غبارهاى تكذيب و انكار روى فطرت را بپوشاند، قدرت تشخيص خوبيها از بديها را از دست مى‌دهد و چه بسا اعمال خوب را زشت و اعمال زشت را نيكو مى‌بيند.
براى نجات از گرفتار شدن به اين حالت بايد تقواى الهى را رعايت نمود و از خداوند نيز هدايت مستمر را خواستار شد. همانگونه كه پيشوايان دينى ما با كمال روشنى فطرت و برطرف بودن حجابها، باز از خداوند در خواست الهام خوبيها را مى‌نمودند و در دعاهاى خود از او مى‌خواستند كه:
الهى‌ وَ الْهِمْنَا طاعَتَكَ وَ الْعَمَلَ بِما يُرْضيكَ ...»
خداوندا، اطاعت كردن از خودت و عملى را كه مورد رضايت تواست به ما الهام نما.

ادامه:سه دستور مهم

[دژدان]

---

سه دستور مهم

---

«فَامَّا الْيَتيمَ فَلا تَقْهَرْ وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ»
پس يتيم را ميازار و فقير را از خود مران و نعمتهاى پروردگارت را بازگو كن.

در سه آيه قبل خداوند پيامبرش را تذكر مى‌دهد كه قبل از بعثت درد يتيمى را چشيده‌اى و دريافته‌اى كه يتيم از ذلت و خوارى بى‌پدرى چگونه در رنج است و نياز گمراه را به هدايت و عائله‌مند را به توانگرى لمس كرده‌اى، بنابراين به شكرانه اينكه خداوند تو را پناه داده و هدايت كرد و بى‌نياز ساخت، يتيمان را خوار مشمار و دست حاجت نيازمندان را برنگردان و نعمتهاى خدايت را هميشه بازگو كن.

---

یتیم نوازی

---

قرآن كريم، در موارد فراوانى به مومنان فرمان داده كه حقوق يتيمان را مراعات كنند و نگذارند حق اين ضعيفان در جامعه، پايمال گردد.
حضرت على عليه السلام در وصيت نامه معروفش توجه به يتيمان را در كنار توجه به نماز و قرآن قرار داده، مى‌فرمايد:
«اللَّهَ اللَّهَ فِى الايْتامَ، فَلا تُغِبُّوا افْواهَهُمْ وَ لا يَضيعوُا بِحَضْرَتِكُمْ»
خدا را، خدا را درباره يتيمان! آنها را گاه سير و گاه گرسنه‌ نگذاريد، و نبايد در حضور شما ضايع شوند.
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم به كسانى كه يتيمان را سرپرستى كنند، چنين نويد داده است كه:
«أَنَا وَ كافِلُ الْيَتيمِ كَهاتَيْنِ فِى الْجَنَّةِ اذا اتَّقَى اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَ اشارَ بِالْسَّبَّابَةِ وَالْوُسْطى‌»
من و سرپرست يتيم مانند اين دو در بهشت در كنار هم خواهيم بود به شرط اينكه تقواى الهى را رعايت كند و اشاره به دو انگشت سبابه و ميانى كردند.

ادامه دارد...

[دژدان]

---

سه دستور مهم

---

1_یتیم نوازی

2_اجابت تقاضا
اجابت تقاضا سفارش دوم در آيات ياد شده، اين است كه اگر كسى در خواستى از تو كرد، آن را اجابت كن چه تقاضايش در امور معنوى باشد و درخواست هدايت كند، زيرا تو خود نيز از جانب ما هدايت شدى
«وَ وَجَدَكَ ضالًا فَهَدى‌»
و چه تقاضاى مادى داشته باشد، زيرا تو را نيز ما بى‌نياز كرديم،
«وَ وَجَدَكَ عائِلًا فَاغْنى‌».
از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم روايت شده كه فرمود:
«لا تَقْطَعوُا عَلَى السَّائِلِ مَسْئَلَتَهُ فَلَوْلا انَّ الْمَساكينَ يَكْذِبُونَ ما افْلَحَ مَنْ رَدَّهُمْ»
خواهش درخواست كننده‌اى را ردّ نكنيد، اگر نبود كه بعضى از فقيران، دروغ مى‌گويند ردّ كننده آنان رستگار نمى‌شد.

3_بازگو کردن نعمت ها
دستور سوم مبنى بر بازگو كردن نعمتهاست، انسان در مقام شكر از نعمتهاى الهى، چه نعمتهاى مادى و چه معنوى، بايد آنها را براى ديگران بازگو كند. اين بازگو كردن، او را انسانى شاكر و متوجه نعمت دهنده مى‌سازد.
امام صادق عليه السلام فرمود:
«حَدِّثْ بِما اعْطاكَ اللَّهُ وَ فَضَّلَكَ وَ رَزَقَكَ وَ احْسَنَ الَيْكَ وَ هَداكَ»
بازگو كن آنچه را خدا به تو بخشيده و بدان برترى داده و روزى تو نموده و به تو نيكى كرده و هدايتت نموده است.

ادامه دارد..

1398/11/20
https://t.me/shahrenuraniquran