ای کاش های قرآنی

[صبور]

آرزوی دیرینه

آنچه در این نوشتار می خوانید، آرزوهایی است که قرآن کریم آنها را از زبان انسان روایت کرده و زبان حال نیکان و بدان و آرزوی قلبی ‏آنان را دردنیا و آخرت ترسیم کرده و در حقیقت، سالک طریق کمال و جمال را به این حقایق نورانی و انسان ساز متوجه نموده است تا از سرمایه ی زندگانی خود بهترین بهره را برد و در روز قیامت نیز که «یوم التغابن: روز حسرت خوردن» است، به عذاب جان سوز الهی و تأسف جانکاه «یا لیتنی » دچار نشود و به رستگاری و همجواری با اولیای رحمانی نایل آید.
‏از این رو، موضوع یادشده را دو ساحت دنیوی و اخروی ارائه کرده، ای کاش های قرآنی را در این دو سرای زندگانی بررسی می نماییم. باشد که چرخ هدایت افروزد و طریق سعادت گشاید و آرزوهای ما را رنگ قرآنی وخدایی بخشد.
‏در شماره ی نخست این مقاله، به بیان آرزوهای زشت و زیبا در دنیا می پردازیم و بیان آرزوهای بدان و نیکان در عالم آخرت را به وقتی دیگر وا می نهیم.

[صبور]

آرزوی های زشت و زیبا در دنیا

به طور کلی، در سرای دنیا که خود زمینه ساز و مزرعه ی آخرت به شمار می رود، دو نوع آرزو مطرح است. قرآن کریم نیز به خوبی دو گروه از انسان ها و آرزوهایشان را ترسیم نموده است؛ یکی آرزوی بدان و غافلان، و دیگری تمنای پاکان و مؤمنان.
1. ای کاش صاحب جاه و ثروت می شدیم!
‏قارون که از دانشمندان بنی اسرائیل و پیروان موسی کلیم الله و حافظ تورات بود، وقتی به ثروت و دارایی رسید، سرکش و مغرور شد و با حضرت موسی(ع) و هارون به مخالف پرداخت. گروهی از مردم، فریفته ی ثروت قارون شدند و آه سوزان از دل بر کشیدند و آرزو کردند ای کاش به جای قارون بودند و لذت ها و شیرینی های دنیا را، حتی برای مدتی کوتاه می چشیدند. از این ‏رو، چنین گفتند: ( ... یا لَیتَ لَنا مِثلَ ما أوتِی قارُونُ إِنَّهُ لَذُوه حَظٍّ عَظیمِ)؛ ای کاش ما نیز مثل آنچه به قارون داده شده است، داشتیم. همانا او ‏صاحب بهره ی بزرگ است. (سوره ی قصص، آیه ی 79)
آیات بعد، به شدت این نوع نگرش را سرزنش می کند و پاداش الهی را از بهره ی دنیا بسی بالاتر و بهتر ‏معرفی می نماید و در واقع، صبرکنندگان بر لذاید زود گذر دنیایی و شکیبایان بر سختی عدم دلبستگی به متاع اندک دنیا را در شمار مؤمنان و صالحان می داند. آری! ‏زشت ترین آرزو درسرای دنیا آن است که به جای ایمان به حق و عمل صالح، از زیاده خواهی و جستجوی بیش از حدّ مال و مکنت دنیوی سرچشمه گیرد. چنین آرزویی جز غفلت و سرگرمی به لذایذ زودگذر ‏دنیایی و گمراهی و شقاوت نتیجه ای نخواهد داشت. بدیهی است که چنین کسی در آخرت نتیجه ی خواهش های دنیایی خویش را آشکارا می بیند و آه جان سوز بر می کشد که: (یا لَیتَها کانَتِ القاضِیَةَ * ما أغنی عَنِّی مالِیَه * هَلَکَ عَنَّی سُلطانِیَه)؛ ای کاش آن [مرگ] کار را تمام می کرد! مال من مرا سودی نبخشید [و] قدرت من ازکف برفت.(سوره ی حاقه، آیه ی27-29)

[صبور]

2‏. ای کاش فراموش می شدم!

‏

در آیات قرآن، زیباترین آرزوها در سرای دنیا از زبان زنی مقدس و مطهر چون مریم عمران (س) بیان شده است. آن هنگام که از شدت درد فرزندی که در شکم داشت، به زیر درخت خشکیده خرما پناه برد، مشکلات پیش رو و نگرانی از تهمت ها و زخم زبان های دیگران، گویی سنگینی کوهی از درد و غم را بر ‏وجود او می افکند. از این رو، آرزو کرد که: (... یا لَیتَنی مِتُّ قَبلَ هذا وَ کُنتُ نَسیاً مَنسِیّاً)؛ ای کاش ‏من پیش از این مرده بودم و به کلی فراموش می شدم! (سوره ی مریم، آیه ی23)
‏این آرزوی مریم مقدس (س) برخاسته از اوج نجابت، عفت و پاکدامنی او بود و به پویندگان طریق پاکی، به ویژه زنان مسلمان این درس را می آموزد که والاترین ارزشی که زنان، تمام حیات معنوی شان را در گرو آن می بینند، این است که در اندیشه ی حفظ عفت و نجابت خویش باشند و حتی گمان این که دیگران کوچک ترین اندیشه ی ناروایی را در موردشان داشته باشند، باعث گردد که مریم گونه چنین آرزویی کنند و این گونه، به برکت بهرمندی از طهارت راستین، شایسته ی پرورش مسیحادمان الهی و مؤمنان تأیید شده به روح قدسی شوند. آری! این آرزو، به حق زیباترین تمنایی است که در دار وجود تحقق می یابد؛ زیرا مردان بزرگ از دامان زنان پاکدامن به معراج می روند و سعادت جامعه در گرو سعادت و طهارت زنان آن جامعه است و چنین زنانی هستند که در قلعه ی آرامش الهی به سر می برند و چشمه ساران بهشتی از زیر قدم های مریم گونه شان جاری می شود تا بستر اجتماع انسانی را حیات معنوی و طراوت و سرسبزی روحانی بخشد؛ ( فَناداها مِن تَحتِها ألَّا تَحزنَی قَد جَعَلَ رَبُّکِ تَحتَکِ سَرِیاً)؛ پس، از زیر [پای] او [فرشته] وی را ندا داد که: غم مدار، پروردگارت زیر [پای] تو چشمه ی آبی پدید آورده است(سوره ی مریم، آیه ی24)

----------------------------------

نویسنده: علی نعیم الدین خانی
منبع: نشریه بشارت، شماره ی 70
راسخون

[گل مريم]

سلام صبور عزیز
تاپیک خیلی زیبایی است.
موفق باشید و پایدار إن شاءالله

[صبور]

در قران کریم خداوند متعال در آیات متعددی بیان فرموده است که چه در دنیا و چه در آخرت انسان‌هایی هستند که افسوس کارهای کرده و نکرده را می‌خورند و لب به ای کاش می‌گشایند.در قرآن کریم دوازده مرتبه کلمه یالیتنی و یالتنا آمده است.
یا لیتنی هایی که در آیات قرآن آمده است به دو دسته تقسیم می‌شوند: دنیوی و اخروی.اکثر آیات درباره آخرت و ای کاش‌های آخرتی می‌باشد. دنیوی آن است که گوینده آن‌ها این کلمه را در دنیا به زبان جاری کرده و در همین دنیا در مورد کاری را که می‌بایست انجام دهد، ولی انجام نداده حسرت می‌خورد. اخروی آن است که گوینده آن‌ها این کلمه را در قیامت بر زبان جاری کرده و می‌گوید: ای کاش فلان عمل را در دار دنیا انجام نمی‌دادم و یا ای کاش انجام می‌دادیم.
نکته مهم این که یالیتنی هنگامی بکار می‌رود که کار از کار گذشته و برگشتی وجود ندارد. از منظر قرآن کریم هر کدام از این یالیتنی ها منشاء و عامل مجزّای خود را دارند و مجرای هر کدام یک عامل متفاوت است.

[صبور]

شاید در نگاه اول، این طور تصور گردد که به طور کلی "یالیتنی"، مذموم است، در حالی که وقتی دقیق می‌شویم بعضی یا لیتنی ها علاوه بر اینکه مذموم نیست، ممدوح است مانند یا لیتنی در سوره مبارکه مریم.
گاهی میان مردم اتفاق می‌افتد که می‌گویند: ای کاش این کار را انجام می‌دادم؛ ای کاش در فلان جلسه شرکت می‌کردم یا ای کاش در فلان مجلس پایم را نمی‌گذاشتم؛ با انواع ای کاش‌ها و حسرت‌ها و آه‌ها حرفشان را می‌زنند و بسیار غمگین و محزون می‌شوند ... نکته قابل توجه اینکه: در بسیاری موارد وقایع و حوادث عبرت آموز جلوی چشمانمان به وقوع می‌پیوندد، اما ما فقط نظاره گر آن‌ها هستیم، ولی درونمان متوجه نیست که در پس هر حادثه ای در این دنیا نکته ای است پنهان.

[صبور]

انسان باید خود را در معرض پند و نصیحت قرآن و کلام اولیاء الهی قرار دهد و دلش را آماده دریافت حقایق نماید و بعد خود را در دریای بیکران قرآن رها کند. به همین دلیل است که در روایات مکرر سفارش به شرکت در تشییع جنازه شده است که ای تشییع کنندگان فکر نکنید همیشه شما زیر تابوت خواهید بود، در همین تشییع‌هاست که فرصت دارید بیندیشید خودتان داخل تابوت قرار گرفته و دیگران شما را به سوی قبر می‌برند؛ این یعنی عبرت؛ یعنی خود را در معرض پند و نصیحت قرار دادن. (1) خلاصه اینکه این ای کاش‌های قرآنی از زبان گروه های مختلف، حکایت از سطحی نگریستن و عمیق نبودن آن‌هاست که در نتیجه حسرت و افسوس را به دنبال خواهد داشت.

حال در ادامه این تاپیک تمام این 12 ای کاش های قرانی را به طور مفصل بررسی مینماییم.

[صبور]

فصل اول: یالیتنی های دنیوی


آیه اول:


اولین آیه ای را که بدان می‌پردازیم، آیه 73 سوره مبارکه نساء می‌باشد.
«وَ لَئِن أَصابَکُم فَضلٌ مِنَ الَله لَیَقُولُنّ کَأَن لَم یَکُن بَینَکُم وَ بَینَهُ مَودّۀٌ یا لَیتَنِی کُنتُ مَعَهُم فَأَفُوزُ فَوزاً عَظِیماً».
«اگر فضلی از ناحیه خداوند به شما برسد، مثلاً دشمن را تار و مار کرده غنیمتی به دستتان آید مثل کسی که خود را از شما بیگانه بداند و مثل اینکه اصلاً میان او و شما مودتی نبوده، خواهد گفت: ای کاش من نیز با آن‌ها بودم و به آن غنیمت‌ها می‌رسیدم».

شرح و توضیح :

همان‌ها که به سبب ضعف ایمان خواهان مشکلات و مصائب و تلاش در راه خدا نیستند، چشم داشت به غنائم دارند؛ لذا اگر غنیمتی به مؤمنان برسد، همان طور که بیگانه ای آرزوی امتیاز بیگانه دیگر را می‌کند، آن‌ها نیز بدون آن که دوستی و پیوندی با مؤمنان داشته باشند، آرزو می‌کنند که ای کاش ما هم با آن‌ها بودیم و به این پیروزی بزرگ نائل می‌شدیم و نصیبی از این غنائم می‌بردیم. از نشانه های ضعف ایمان آن‌ها همین بس که کسب غنائم و امتیازات را پیروزی می‌دانند و کشته شدن و جراحت و سختی‌های نبرد را مصیبت می شمارند.

[صبور]

نکات و لطایف:

«کَأَن لَم تَکُن بَینَکُم وَ بَینَهُه مَودَّۀٌ »، جمله معترضه است میان " لَیقولنَّ " و مفعولش " یالیتنی" و در حقیقت ارتباط به سابق دارد و منظور این است که می‌گوید: خداوند به من لطف کرد، گوئی میان شما و او مودۀ نبوده است؛ یعنی شما را در جنگ با دشمن یاری نمی‌کند و پیمانی که در میان شما هست، زیر پا می‌گذارد. خداوند متعال در آیات بعد با بیان خاصی مؤمنان را به جهاد فرا می‌خواند و چنین می‌فرماید:" پس باید کسانی که زندگی دنیا را به آخرت می‌فروشند، در راه خدا پیکار نمایند؛ و هر کس در راه خدا پیکار کند، پس کشته شود یا پیروز گردد، به زودی او را پاداشی بزرگ عطا می‌کنیم". (2)آیه شریفه مقابل آیه قبل است. آنان برای نبودن با مسلمانان و پیروزی شما حسرت می‌خورند و می‌گویند: ای کاش ما با شما بودیم تا غنیمت‌های جنگی را ما نیز بدست می‌آوردیم. این گروه دنیاپرست و ظاهربین غوطه ور در دنیای خود هستند و منتظرند تا میدان مال و دنیا در میان باشد، و آن‌ها جزء آن جرگه قرار گیرند. برایشان مهم نیست که آن گروه حق باشند و یا گمراه و ظالم.

[صبور]

معیار این دسته از مردم که حسرتشان را با " یالیتنی" بیان می‌کنند، فقط غنائم و مادیات دنیاست. همانند کسانی که آرزو می‌کردند که جای قارون بودن و قدرت او را داشتند. (3)
در قرآن کریم آیات بسیاری در باب دنیا و دنیاپرستان وجود دارد؛ مانند آیه 20 سوره شوری: «مَن کانَ یُرِیدُ حَرثُ الدُنیا نُؤتِهِ مِنها وَ ما لَه فِی الآخِرَۀِ مِن نَصِیب». خداوند متعال می‌فرماید: اگر کسی فقط برای دنیا کشت کند و کاری به آخرت نداشته باشد، تنها کمی از آنچه را می‌طلبد به او می‌دهیم، اما در آخرت هیچ نصیب و بهره ای نخواهد داشت؛ و آن که برای کسب آخرت تلاش نماید، او را به هدفش می‌رسانیم. در این آیه شریفه تشبیه روشنی برای اعمال انسان آورده شده است. دنیا مزرعه آخرت و انسان هم زارع است. اعمال ما بذرهای کشت است، لیکن محصولات عده ای کم و عده ای فراوان است.
علامه طباطبایی (ره) در تفسیر آیه می‌فرماید: «فإِن أَصابَتکُم مُصِیبَۀٌ »، مصیبۀ، یعنی کشته یا مجروح شدن. " قال قد أنعم الله ..."، تا آنکه به آنچه مؤمنین مبتلا شده بودند، مبتلا بگردید. جمله " و لئن أصابکم ..." منظور اشیاعی از قبیل غنیمت است و فضل، مال یا مانند آن است و جمله " و لیقولنّ کأن لم تکن" تشبیه و تمثیل حال ایشان است، زیرا که همه مؤمن اند و مسلمان؛ و مسلمانان دستی هستند که محکم‌ترین رشته‌ها آنان را به هم پیوند داده، یعنی ایمان به خدا و آیات او که بر سایر روابط مانند نسب و ولایت و بیعت و دوستی حکومت دارد لکن به سبب ضعف ایمانشان کمترین ارتباطی بین خود و سایر مؤمنین نمی‌بینند و لذا حضور در جهاد با ایشان را آرزو می‌کنند و می‌گویند «یالَیتَنی کُنتُ مَعَهُم فَأَفُوزَ فَوزاً عَظیماً»، یکی از علائم ضعفشان هم مهم شمردن غنیمت جنگی است که کسب مال و امتیاز را خود پیروزی و بردی شگرف می‌پندارند و حوادث نازل بر مؤمنین، مانند کشته شدن و مجروح گردیدن یا سختی؛ را مصیبت. (4)

پی نوشت ها :

1.گاهی در بین موضوعات یا در پایان آیات، مسائل و حوادث دنیوی و روزمره جامعه برای ملموس شدن موضوع " یا لیتنی" مورد اشاره قرار گرفته است.
2.نساء/74
3. قصص/ 79 و 80.
4.طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج 8، ص 274..