ای کاش های قرآنی

[صبور]

آرزوی دیرینه

آنچه در این نوشتار می خوانید، آرزوهایی است که قرآن کریم آنها را از زبان انسان روایت کرده و زبان حال نیکان و بدان و آرزوی قلبی ‏آنان را دردنیا و آخرت ترسیم کرده و در حقیقت، سالک طریق کمال و جمال را به این حقایق نورانی و انسان ساز متوجه نموده است تا از سرمایه ی زندگانی خود بهترین بهره را برد و در روز قیامت نیز که «یوم التغابن: روز حسرت خوردن» است، به عذاب جان سوز الهی و تأسف جانکاه «یا لیتنی » دچار نشود و به رستگاری و همجواری با اولیای رحمانی نایل آید.
‏از این رو، موضوع یادشده را دو ساحت دنیوی و اخروی ارائه کرده، ای کاش های قرآنی را در این دو سرای زندگانی بررسی می نماییم. باشد که چرخ هدایت افروزد و طریق سعادت گشاید و آرزوهای ما را رنگ قرآنی وخدایی بخشد.
‏در شماره ی نخست این مقاله، به بیان آرزوهای زشت و زیبا در دنیا می پردازیم و بیان آرزوهای بدان و نیکان در عالم آخرت را به وقتی دیگر وا می نهیم.

[صبور]

آیه هفتم:

هفتمین آیه ای که مورد بررسی قرار خواهیم داد، آیه 40 سوره مبارکه نباء می‌باشد.

« ... وَ یَقُولُ الکافِرُ یالَیتَنِی کُنتُ تُراباً». «ما شما را از عذابی نزدیک هشدار دادیم، روزی که آدم آنچه را (از خیر و شر) پیش فرستاده است بنگرد و کافر گوید: ای کاش من خاک بودم (و موجودی مکلّف آفریده نمی‌شدم تا چنین روز سختی را ببینم)»..



شرح و توضیح:


خداوندمی فرماید: و ما شما را از عذاب نزدیکی بیم می‌دهیم. این عذاب در روزی خواهد بود که انسان آنچه را از قبل با دست‌های خود فرستاده می‌بیند و کافر می‌گوید: ای کاش خاک بودم. باید توجه داشت عذاب آخرت اگر نزدیک است به این اعتبار که هر چیزی که واقع شود نزدیک است به علاوه چون مایه عذاب الهی، اعمال خود و جزای آن‌هاست که در زندگی دنیا انجام داده و از پیش فرستاده است. کفار بعد از آن که تمام اعمال خود را در برابر خویش حاضر می‌بینند، آن چنان در حسرت و اندوه فرو می‌روند که می‌گویند: ای کاش از مرحله خاک فراتر نمی‌رفتیم و فاقد شعور بودیم و آنچه کردیم، انجام نمی‌دادیم و ای کاش بعد از آن که مردیم و خاک شدیم دیگر در قیامت زنده نمی‌شدیم! تفسیـر نوین می‌نویسد: این بیم دادن از عذاب نزدیک یا مربوط به مرگ است؛ زیرا همین که روح از بدن جدا شد، آن چه از عقاب و عذاب در انتظارش می‌باشد اجمالاً برایش مکشوف می‌شود و جایگاه خود را در جهنم یا بهشت می‌بیند؛ و آن که دوزخی است از وقت مرگ خود در رنج و عذاب آینده خویش است. یا ترساندن از قیامت است که تتمه آیه وصف روز عذاب و محشر است و قریب بودنش به اعتبار وقوع حتمی آن است (که هر آینده ای نزدیک است)، در آن روزگار کافر آرزو می‌کند کاش جمادی پست مانند خاک بوده و مکلف نمی‌بود و گرفتار نمی‌شد. (48) بهترین عاملی که موجب می‌شود که انسان افسوس و حسرت نخورد، در کلام امیرمؤمنان ضرورت یاد مرگ است. حضرت در خطبه ای می‌فرمایند: «همانا مرگ نابود کننده لذت‌ها، تیره کننده خواهش‌های نفسانی و دور کننده اهداف شماست. مرگ دیدارکننده ای دوست نداشتنی، هماوردی شکست ناپذیر و کینه‌توزی است که بازخواست نمی‌شود».(49)

بحث روایی آیه شریفه:
عن أبی عبد الله (علیه السلام)، قال: «قوله تعالی:یوْمَ یَنْظُرُ الْمَرْءُ ما قَدَّمَتْ یَداهُ وَ یَقُولُ الْکافِرُ یا لَیْتَنِی کُنْتُ تُراباً؛ یعنی علویا یوالی أبا تراب».قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): «إِنَهُ إِذا کان یَومَ القِیامَةِ، وَ رَأیَ الکَافِرُ ما أَعَدَ الله تَبَارَکَ وَ تَعالی لِشِیعَةِ عَلی مِن الثَوابِ وَ الزُلفی وَ الکِرامِةِ، قَالَ: یا لَیتَنِی کُنتُ تُراباً، أًی مِن شِیعَةِ عَلی، وَ ذَلکَ قَولُ الله عَزَ وَ جَلَ: یَقُولُ الْکافِرُ یا لَیْتَنِی کُنْتُ تُراباً»50)

[صبور]

نگاهی به نهج‌البلاغه:

انسان مغبونی که لب به سخن می‌گشاید و ای کاش می‌گوید که برای زندگی آخرتم زاد و توشه ذخیره می‌کردم و فکر آن می‌بودم، امیرمومنان (ع) علت ای کاش این گروه را تلاش نکردن در جمع آوری زاد و توشه و اعمال صالح می‌داند. نامه امیرمومنان در این رابطه بسیار شیوا و تکان دهنده است؛ حضرت می‌فرماید :
بدان! راهی پر از مشقت و بس طولانی پیش روی داری، و در این راه بدون کوشش بایسته و تلاش فراوان و اندازه گیری زاد و توشه و سبک کردن بار گناه موفق نخواهی بود. بیش از تحمل خود بار مسئولیت‌ها بر دوش منه؛ که سنگینی آن برای تو عذاب آور است. اگر مستمندی را دیدی که توشه‌ات را تا قیامت می‌برد و فردا که به آن نیاز داری به تو باز می‌گرداند، کمک او را غنیمت بشمار و زاد و توشه‌ات را بر دوش او بگذار، و اگر قدرت مالی داری بیشتر انفاق کن و همراه او بفرست؛ زیرا ممکن است روزی در رستاخیز در جستجوی چنین فردی باشی و او را نیابی! به هنگام بی نیازی اگر کسی از تو وام خواهد غنیمت شمار تا در روز تنگدستی به تو بازگرداند. بدان که در پیش روی تو گردنه های صعب‌العبوری وجود دارد که حال سبک‌باران به مراتب بهتر از سنگین باران است و آن که کند رود حالش بدتر از شتاب گیرنده می‌باشد، و سرانجام حرکت بهشت و یا دوزخ خواهد بود؛ پس برای خویش قبل از رسیدن به آخرت وسائلی مهیا ساز؛ و جایگاه خود را پیش از آمدنت آماده کن، زیرا پس از مرگ عذری پذیرفته نمی‌شود و راه بازگشتی وجود ندارد. پسرم! بدان تو برای آخرت آفریده شده ای، نه برای دنیا. برای مرگ، نه زندگی جاودانه در دنیا، که هر لحظه ای ممکن است از دنیا کوچ کنی، و به آخرت درآیی! و تو شکار مرگ هستی که فرار کننده آن نجاتی ندارد و هر که را بجوید به آن می‌رسد و سرانجام او را می‌گیرد. (53)

[صبور]

نتیجه گیری:

همان طور که بیان شد در قرآن کریم دوازده مرتبه کلمه یالیتنی و یالتنا آمده است. آیاتی که کلمه یالیتنی در آن‌ها بکار رفته است به دو دسته دنیوی و اخروی تقسیم می‌شوند. اکثر آیات درباره آخرت و ای کاش‌های آخرتی می‌باشد. نکته مهم این که یالیتنی هنگامی بکار می‌رود که کار از کار گذشته و برگشتی وجود ندارد. از منظر قرآن کریم هر کدام از این یالیتنی ها منشاء و عامل مجزّای خود را دارند و مجرای هر کدام یک عامل متفاوت است. باید دید اکثر این یالیتنی ها که به ان اشاره شد علل و موجباتش چیست؟، ولی هر کدام را می‌خواهیم آیه، آیه خاتمه دهیم که یالیتنی های دنیوی و اخروی از کجا نشأت می‌گیرد که درسی برای همه ما مخاطبین کلام خدا می‌باشد که ما دچار این ضربه و خسارت بزرگ نشویم.

یالیتنی های دنیوی:

آیه 73 سوره نساء: مال دوستی و گم شدن در ثروت، آرزوهای بلند دنیوی، کم ارادگی در جهاد (روحیه نفاق)

آیه 42 سوره کهف: غرور و خودبینی، سخن برادر مؤمن خود را که از روی خیرخواهی است گوش نکردن (که موجب افسوس انسان می‌گردد).

آیه 23 سوره مریم: یالیتنی در این آیه ممدوح می‌باشد. چرا که حضرت مریم از شدت سختی زایمان و زخم زبان مردم لب به این سخن گشود.

آیه 79 سوره قصص: یالیتنی در این آیه از سر سرمستی قدرت و غفلت و مغرور شدن به مال خود می‌باشد.

[صبور]

یالیتنی های اخروی:

آیه 27 سوره انعام: تکذیب و افترا بستن به آیات الهی، عدم تعقل و تفکر در آیات الهی.

آیه 27 و 28 سوره فرقان: هم‌نشینی با دوست بد، گسستن از راه پیامبر (ص).
آیه 66 سوره احزاب: عدم اطاعت و پیروی از خداوند و رسولش (ص)، زندگی کردن بدون برنامه زندگی از رسول خدا (ص).
آیه 26 سوره یس: یالیتنی در این آیه ممدوح بوده، که از سر دلسوزی مؤمن آل فرعون به خاطر عدم پذیرش ایمان قومش بود.
آیه 38 سوره زخرف: همراهی و هم‌نشینی با کسانی که او را از خدا دور کردند و موجب از یاد بردن از خدا شدند، که بدترین قرین برای انسان شیطان است.
آیه 25 سوره حاقّه: غفلت، سرگرمی در دنیا، یاد نکردن آخرت و معاد.
با قاطعیت می‌توان گفت: منشاء یالیتنی ها و ای کاش‌ها، چه در دنیا و چه در آخرت مربوط به حب دنیا و دنیاپرستی است. امیرمؤمنان (ع) سختی جان کندن و حسرت از دست دادن دنیا و متعلقات آن را همین دنیاپرستی و حب دنیا معرفی نموده است. (54) و در جای دیگر فریبکاری شیطان را معرفی می‌کند و می‌فرماید: همانا شیطان راه های خود را به شما انسان‌ها زیبا جلوه داده، تا گره های محکم دینتان را یکی پس از دیگری بگشاید؛ این موجب افسوس شما می‌شود، از وسوسه و زمزمه و فریبکاری شیطان روی گردانید و نصیحت آن کس را که خیرخواه شماست گوش کنید و به جان و دل بپذیرید. (55)

   

پی نوشت ها :

1.گاهی در بین موضوعات یا در پایان آیات، مسائل و حوادث دنیوی و روزمره جامعه برای ملموس شدن موضوع " یا لیتنی" مورد اشاره قرار گرفته است.

2.نساء/74

3. قصص/ 79 و 80.

4.طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج 8، ص 274..

5. « ... إنّا أعتدنا للظالمین ناراً أحاط بهم سرادقها ... »؛ الکهف، آیه 29..

6.واضرب لهم مثلاً رجلین جعلنا لأحدهما جنّتین من أعنابٍ و حففناهما بنخل و جعلنا بینهما زرعاً»؛ الکهف، آیه 32..

7. «وَ کانَ لَه ثَمَرَ فَقالَ لِصاحِبِهِ وَ هُوَ یُحاوِرُهُ أَنَا أَکثَرُ مِنکَ مالاً وَ أَعَزَّ نَفَراً». همان، آیه 34.

8.مجلسی، محمد باقر، ص 227

9.القصص/ آیات 76 تا 81.

10. الکهف/ 44

11. الکهف/ 41

12. «وَ مَن أَعرِض عَن ذِکرِی فِإِنَّ لَهُ مَعِیشَۀً ضَنکاً وَ نَحشُرُهُ یَومَ القِیامَۀِ أَعمی»؛ طه/ 124..

13.یونس/ 22

14. طباطبایی، محمد حسین، ج 26، ص 180

15. ر ک: به آیاتی که وضع حمل و دوران حاملگی و تربیت طفل و ... را بیان نموده است. از جمله:

الف: أحقاف/ 15 ب: لقمان/ 14 ج: بقره/ 233

16.الفرقان/ 27

17.الکهف/ 42

18. النساء/ 73

19. القصص/ 80

20. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج 27، ص 64.

21. «إِذ قَالَ لَهُ قَومَه لا تَفرَح».

22 . قصص/ 77

23. بهرام پور، ابوالفضل، تفسیر یک جلدی قرآن کریم با شرح واژگان، ذیل آیه 77

24. تشریح آیات 76 و 77 سوره مبارکه قصص

25. النحل/ 96

26.النساء/ 18

27. الأنعام/ 30

28.نامه 31 نهج‌البلاغه: نامه امام به فرزندش امام حسن وقتی از جنگ بازمی گشت و به سرزمین (حاضرین) رسیده بود و در سال 38 هجری ایراد فرمود.

29.مریم/ 39

30. الفرقان/ 28

31. یوسف/ 5، یس/ 60، أسراء/ 53

32. نهج‌البلاغه، حکمت 269، (انواع الناس فی الدنیا).

33. همان، نامه 31، نامه امام به فرزندش امام حسن (ع).

34. الفرقان/ 29

35. آیه 44 سوره مبارکه " نحل" نیز یکی از نام‌های قرآن را ذکر معرفی می‌نمایند.

36. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ج 40، ص 64

37. همان، ج 29، ص 293

38." أئمۀ الکفر"، بیان قرآن است که از سوره توبه آیه 12 می‌توان اقتباس کرد. در این آیه دستور جنگ و کشتن پیشوایان کفر از جانب خداوند به قلب پیامبر صادر شده است.

39. الملک/ آیات 10 و 11؛ و گویند: «اگر شنیده و پذیرفته بودیم یا تعقل می‌کردیم، اکنون در میان دوزخیان نبودیم»

40. طباطبایی، محمدحسین، همان، ج 16، ص 520

41. تفسیر قرطبی، ذیل آیه شریفه

42. «وَ لا تَحسَبَنَّ الَذینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ الله أَمواتاً بَل أحیاءٌ عِندَ رَبِّهِم یُرزَقُون». آل عمران/ 169

43.برگرفته شده از سیاق همین آیه و آیه 38 سوره غافر

44.ر ک به: نهج‌البلاغه، آیین دوستداری: حکمت 65 و 295؛ آیین دوستی: حکمت، 158 و 268؛ آفات دوستی: حکمت 218 و 451 و 480

45.اشاره به آیه 71 سوره أسراء

46. اشاره به آیه 71 سوره أسراء ...

47.طباطبایی، محمد حسین، همان، ج 39، ص 113

48.شریعتی، محمد تقی، تفسیر نوین، جزء سی‌ام قرآن

49.خطبه 230 نهج‌البلاغه، بند دوم

50.شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، ص 156

51.الحجر/ 3

52.منتخب میزان الحکمه، مبحث آرزو، ص 27

53.نامه امیرمومنان (ع) به فرزندش امام حسن (ع)، بند نهم

54.خطبه 109 نهج‌البلاغه (خطبه الزهراء)

55.خطبه 121 نهج‌البلاغه، بند سوم

   

فهرست منابع:

1.قرآن کریم

2.نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، چ دهم، بی جا، انتشارات آستان قدس رضوی. 1387 ه ش

3.انصاریان، حسین، ترجمه قرآن کریم، چ اول، بی جا ، ناشر: اسوه، 1386 ه ش

4.پور سیف، عباس، خلاصه تفاسیر المیزان و نمونه، چ چهارم، بی جا، نشر شاهد، 1383 ه ش

5.طباطبایی، محمد حسین، المیزان، چ دوم، قم، موسسه مطبوعات دارالعلم. 1387

6.مکارم شیرازی، ناصر (و جمعی از نویسندگان)، بر گزیده تفسیر نمونه، چ پانزدهم، ناشر: دارالکتب الإسلامیه، 1384

7.شریعتی، محمد تقی، تفسیر نوین، چ دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1383

8.رفسنجانی، علی اکبر (و جمعی از نویسندگان)، تفسیر راهنما، چ سوم، بی جا، بی نا، 1385

9.محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، بی چا، قم، دارالحدیث، 1425 ه ق

10.ابن‌بابویه، علی بن محمد (شیخ صدوق)، علل الشرایع، بی چا، قم، نشر جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1404 ه ق

11.مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه‌ی قران، چ دوم، بی جا، انتشارات امام علی ابن علی طالب، 1389

12. المجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار ج 103، بی چا، تهران، المکتبه الإسلامیه، 1384 ق،

/ع


راسخون