تفسیر سوره قدر

[گل مريم]

بِّسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِیمِ


إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ‌ ﴿١﴾
وَمَا أَدْرَ‌اكَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ‌ ﴿٢﴾
لَیْلَةُ الْقَدْرِ‌ خَیْرٌ‌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ‌ ﴿٣﴾
تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّ‌وحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَ‌بِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ‌ ﴿٤﴾
سَلَامٌ هِیَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ‌ ﴿٥﴾



بسم الله الرحمن الرحیم


ما آن [= قرآن‌] را در شب قدر نازل کردیم! (۱)
و تو چه می‌دانی شب قدر چیست؟! (۲)
شب قدر بهتر از هزار ماه است! (۳)
فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان برای (تقدیر) هر کاری نازل می‌شوند. (۴)
شبی است سرشار از سلامت (و برکت و رحمت) تا طلوع سپیده! (۵)

[گل مريم]

برترى «شب قدر» در روايت‏

در مورد فضيلت شب قدر روايت بسيارى رسيده است كه به پاره ‏اى مى‏ نگريم:

1 - از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

هنگامى كه شب قدر فرامى‏ رسد فرشتگان «سدرة المنتهى» كه جبرئيل هم از آنان است فرود مى‏ آيند و فرشته وحى در حالى كه پرچم‏ هايى با اوست، يكى از آن‏ها را بر تربت من، دومى را بر «بيت المقدس»، سومى را بر بام كعبه و ديگرى را بر «طور سينا» نصب مى كند. آن‏گاه بر همه ايمان ‏آوردگان درود مى ‏فرستد، و آمرزش مى طلبد و از اين مهر و رحمت عناصر شراب‏خور و بدمست و حرام‏خوران و آلودگان و ظالمان محروم خواهند بود.
آن‏گاه افزود:
من قام ليلة القدر ايماناً و احتساباً غفرله ما تقدم من ذينة
كسى كه در شب قدر با ايمان و يقين به محاسبه رستاخيز، براى عبادت و نيايش برخيزد، گناهان او مورد بخشايش قرار مى ‏گيرد.

و نيز آورده ‏اند كه فرمود:
انّ الشيطان لايخرج هذه الليلة حتى يضيئ فجرها و لا يستطيع فيها على احد...
شيطان در شب قدر تا سپيده آن، از لانه خود خارج نمى‏ گردد، و نيز نمى ‏تواند كسى را بيمار يا ديوانه كند، و يا به يكى از تباهى‏ ها و پليدى ‏ها بكشد، و افسون هيچ افسونگرى در شب قدر اثر نمى‏ گذارد.

و نيز آورده ‏اند كه فرمود: شب قدر شبى است آرام و آرام بخش و معتدل، نه گرمايش آزار مى‏ رساند و نه سرمايش. خورشيد در بامداد آن سر بر مى‏ آورد، در حالى كه نور خيره‏ كننده ‏اى ندارد.

[گل مريم]

وصف و ويژگى شب قدر

در دومين آيه مورد بحث روى سخن را به پيامبر مى‏ كند و در بيان عظمت و وصف ‏ناپذيرى شب قدر مى ‏پرسد؟

وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ
و تو اى محمد(ص): چه مى‏ دانى كه شب قدر چيست و از شب قدر و بزرگى و شكوه و حرمت آن، چه چيزى آگاهت نمود؟

و اين بيان در جهت ترغيب و تشويق به شناخت آن شب پربركت و عبادت و نيايش در آن است.

[گل مريم]

آن‏گاه در تفسير و بيان حرمت و عظمت آن شب مى ‏فرمايد:

لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ
شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است.

«قتاده» و مقاتل» مى‏ گويند: منظور آيه اين است كه: شب زنده ‏دارى و عبادت خالصانه و هدفدار شب قدر و انجام كارهاى شايسته و عادلانه و بشردوستانه در آن، از قيام هزار شب ديگر بهتر و بالاتر است؛ چرا كه پديد آورنده ماه و سال و شب و روز خواسته است كه برخى از روزها و شب‏ها را بركت و معنويتى ويژه ارزانى دارد كه از ديگر شب‏ها و روزهاى ماه‏ها و سال‏ها برتر باشند و شب قدر به خاطر خير و بركت بسيارش از همه شب‏ها برتر است.

«ابن عباس» آورده است كه: در حضور پيامبر گفته شد، مردى از بنى اسرائيل‏ لباس رزم بر تن و سلاح خود را به دوش كشيد و خدا به او عمرى طولانى داد، و او هزار ماه در راه حق وعدالت و پيكار با ستم لباس رزم را از تن در نياورد و جهاد كرد! پيامبر از اين داستان، شگفت زده گرديد و آروز كرد كه كاش در امت من هم چنين انسان‏هاى پرتلاش و موفقى بودند! آن‏گاه رو به بارگاه خدا كرد كه:
يا ربّ! جعلت امتى اقصر الناس اعماراً، و اقلها اعمالاً، فاعطاه‏الله ليلة القدر و قال: ليلة القدر خير من الف شهر.
پرودگارا، عمر امّت مرا كوتاه‏تر و كارهاى شايسته آنان را كمتر قرار دادى. آن‏گاه بود كه خداى مهربان شب قدر را به آن حضرت بخشيد و فرمود:

شب قدر از هزار ماه جهاد آن مرد اسرائيلى بهتر است. و اين شب گرامى را تا روز رستاخيز، در ماه رمضان هر سال، براى تو و امّت تو قرار دادم تا با همه وجود آن را دريابيد و ارج گزاريد.

[گل مريم]

آن‏گاه در اشاره به وصف بيشترى از آن شب بزرگ و رويدادهاى آن مى ‏فرمايد:

تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ
در آن شب پرمعنويت فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براى هر كارى كه مقرر گرديده است فرود مى ‏آيند.

در تفسير آيه ديدگاه‏ها متفاوت است:

1 - از ديدگاه پاره ‏اى منظور اين است كه: فرشتگان به همراه جبرئيل در شب قدر به زمين فرود مى ‏آيند تا زمزمه عبادت و نيايش و تلاوت قرآن و راز و نياز بندگان خالص و كمال‏ طلب خدا را بشنوند و توبه و اصلاح‏ پذيرى و كارهاى شايسته آنان را بنگرند.

2 - امّا به باور پاره ‏اى ديگر، تا بر بندگان با معنويت خدا به امر او سلام نثار كنند.

3 - از ديدگاه برخى، فرشتگان به همراه جبرئيل هر آنچه را تدبير و مقدّر و مقرر شده‏ است به آسمان دنيا مى‏ آورند تا ساكنان آسمان دنيا بدانند و از رويدادهاى سال آينده به لطف حق آگاهى يابند.

4 - امّا از ديدگاه «كعب» و «مقاتل» منظور از «روح» گروهى از فرشتگان گرانقدرند كه آنان را ديگر فرشتگان، جز شب قدر نمى‏ بينند، و آنان در اين شب مبارك از هنگامه غروب آفتاب تا طلوع سپيده فجر براى انجام فرمان خدا فرود مى ‏آيند.

5 - و به باور پاره ‏اى «روح» به معنى وحى مى‏ باشد و منطور اين است كه: در آن شب، فرشتگان با وحى خدا و پيام او كه در بردارنده مقدّرات و سرنوشت‏ها و بركت‏هاست فرود مى ‏آيند.

گفتنى است كه در آيه ديگرى «روح» به معنى وحى به كار رفته است كه:

و كذلك اوحينا اليك روحاً من امرنا
همان گونه كه بر پيامبران پيشين وحى فرستاديم، برتو نيز اى محمّد(ص)! به فرمان خود وحى نموديم.

و بدين سان آخرين ديدگاه در تفسير آيه تأييد مى‏ گردد.

در مورد «من كل امر» در آيه مورد بحث، دو نظر است:

1 - به باور پاره‏ اى منظور هر خير و بركت براى مردم و مقدّرات و سرنوشت ‏هاست كه فرشتگان و روح به همراه مى‏ آورند. با اين بيان «من امر اللّه» در حقيقت «بامراللّه» است؛ نظير اين آيه كه مى‏ فرمايد: يحفظونه من امراللّه كه در حقيقت «بامراللّه» است.

2 - اما به باور پاره ‏اى ديگر منظور اين است كه: فرشتگان هر فرمان و سرنوشت و تقديرى، تا شب قدر آينده را با خود مى ‏آورند.

[گل مريم]

و در آخرين آيه مورد بحث كه پايان بخش اين سوره است مى‏ فرمايد:

سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ
آن شب، شبى است سرشار از سلامت و رحمت، و تا سپيده دم مژده‏ رسان و ارزانى دارنده صلح و سلام و خير و بركت براى خوبان و كمال‏ جويان است.

به باور «قتاده» منظور اين است كه: آن شب تا پايانش از شرور و بلاها و وسوسه‏ ها و آفت‏هاى شيطان به دور است.

امّا از ديدگاه «مجاهد» منظور اين است كه: در آن شب پربركت، نه رويداد بدى خواهد بود، و نه از شيطان وسوسه و شرارتى ساخته است.

به باور «عطاء» منظور اين است كه: در آن شب پربركت، سلام بر دوستان خدا و بندگان فرمانبردار حق، كه فرشتگان هرگاه آنان را ببينند از سوى خدا به آنان سلام مى ‏كنند.

به باور پاره‏ اى سخن در «باذن ربهم» تمام است و آيه بعد از «من كلّ امر» آغاز مى‏ گردد و منظور اين است كه: براى هر كارى در آن شب تا سپيده‏ دم سلامتى و خير و بركت است و تقديرها و سرنوشت‏ها در آن فرود مى ‏آيند.

[گل مريم]

پرتوى از سوره مباركه‏

سه نكته در عظمت شب قدر

1 - در آيات پنج‏گانه اين سوره، فروفرستنده قرآن نخست به فرود اين كتاب پرشكوه در شب ارج دار «قدر» توجّه مى‏ دهد؛ درست همان شبى كه مقدّرات و سرنوشت‏ ها نيز فرود مى‏ آيند.

اين فرودِ همزمان مقدّرات و سرنوشت‏ها با قرآن و برنامه آسمان به زمين، نشانگر آن است كه هر كس به قرآن و برنامه‏ هاى قرآن و خداى قرآن به راستى ايمانى خالص آورد و خود را به ارزش‏هاى آن آراسته سازد و مقررات خدا و حقوق مردم را پاس دارد، سرنوشتى سرشار از نيك بختى خواهد داشت و كسانى كه جز اين كنند سرنوشتى تيره و تار.

2 - آن‏گاه به وصف و ويژگى‏ هاى شب قدر مى ‏پردازد و روشنگرى مى‏ كند كه شب قدر داراى اين ويژگى‏ هاست.

الف - عظمت و معنويت آن بسيار است.
ب - شبى است بهتر از هزار ماه.
ج - شب فرود قرآن است.
د - شب فرود مقدرات جهان و انسان است.
ه - شب فرود فرشتگان بر زمين است.
و - شب سرشار از سلامت و سعادت براى مردم كمال جو و شايسته كردار است.
ز - شب توبه و جبران و فرصت اصلاح براى همگان است.
3 - و بدين‏سان به گرامى ‏داشت شب قدر و بهره ورى و عبادت آن شب و توبه و اصلاح خود و زدودن زنگارهاى مستى و پلشتى توجه مى‏ دهد تا انسان بتواند براى هميشه خود را از اسارت نفس، اسارت ظالمان و اسارت شيطانها نجات بخشد و به بارگاه خدا بار يابد.

بار خدايا! به لطف خود ما را از توبه ‏كاران و اصلاح پذيران شب قدر قرار ده، و ما را براى رسيدن به پاداش پر شكوه آن موفّق بدار.

تفسیر مجمع البیان

الهی آمین

[گل مريم]

دوستان و بزرگواران تفسیر دیگری نیز در این آدرس مسابقه جام حذفی تدبر در قرآن مجید هست که می توانید آن را نیز مطالعه نمایید.

التماس دعای فراوان