سیمای انسان در سوره یوسف

[صبور]

سیمای انسان در سوره یوسف

چکیده:
این سوره با 111 آیه که یکصد آیه آن به داستان حضرت یوسف (ع) اختصاص دارد. جایگاه ارزشی انسان و خصوصیات زشت و زیبایش را در قالبی بسیار زیبا و دلنشین بیان می‌دارد. در این سوره یوسف به عنوان الگویی از انسان ، محسن، مخلص، صاحب علم و حکمت ربانی که منشا بسیاری از ارزش های انسانی و مکارم اخلاقی چون عفت، عفو، گذشت، راستی و صداقت است معرفی می‌شود و در مقابل آنها زشتی های اخلاقی مانند حسد، عصبیت، دروغ‌گویی و... مورد نکوهش قرار گرفته است.
کلید واژه‌ها: انسان، تقوا، توحید، حسد، صبر، ظلم، عصبیت، عصمت، عفت، عفو، علم، یوسف

[صبور]

• دعا کردن:

یکی از درس های مهم تربیتی این سوره دعا کردن است ؛ دعا سخن گفتن با خدا و پیوند دادن خود با قدرت لا یزال الهی است. برخی انسان ها تنها در گرفتاری های سخت بعد از قطع اسباب دنیوی سراغ دعا می‌روند اما انسان مومن همواره خدا را می‌خواند، یوسف از مومنان و صالحانی است که در همه حال با خدایشان نجوا می‌کند چه در مصیبت ها و چه در خوشی ها و سرور، چه در ضعف یا قدرت باشد و این دعای یوسف در مقام عزیزی و وزارت مصر است که می‌فرماید:
« ربِّ قَد آتَیتَنی من المُلک و عَلَّمتنی من تاویلِ الاحادیث فاطِرِ السَّماوات و الارض انت ولیّ فی الدّنیا و الاخره توفّنی مسلماً و الحِقنی بالصّالحین ؛ پروردگارا (بهره ی بسیار) از فرمان روایی به من داده‌ای و به من تاویل خواب ها آموختی ! ای پدید آورنده ی آسمان ها و زمین ! تو ولی من در دنیا و آخرت هستی ! مرا مسلمان بمیران و به صالحان و شایستگان ملحق کن.» (همان 100)
فراز پایانی دعا گویای این سخن است که حضرت یوسف (ع) بعد از آنکه به همه امکانات دنیایی دست یافت نگران آخرت خویش است و می‌فرماید: « توفنی مسلماَ خدا مرا در حالی بمیران که تسلیمت باشم و قدرت مرا از تو غافل نکند. » با این آیه داستان یوسف و پندهای مهمی که از این قصه می‌گیریم تمام می‌شود.

[صبور]

خلاصه:



حاصل کلام اینکه این سوره حاوی نکات بسیار زیبایی در معرفی زشتی ها و زیبایی های چهره ی درونی انسان است. از یک سو جلوه های عالی ایمان، تقوا، اخلاص، عصمت، عفت، عفو و گذشت را و از سوی دیگر جلوه های زشت عصبیت، حسد و کینه، مکر، غرور، بی وفایی، بی صداقتی و بی حیایی را بیان می‌کند و بیان می‌دارد که در نهایت جنود عقل بر جنود جهل پیروز گشته و حق نمایان و باطل محو می‌شود و عاقبت از آن پرهیزگاران است چنان که خدای سبحان می‌فرماید ما یوسف را چون از پاکان و نیک مردان و مخلصان بود در زمین مکنت دادیم البته جزای آخرت برای مومنان و متقیان بهتر از جزای دنیاست. (همان 56، 57)

   

پی‌نوشت‌ها:
1- عضو هیأت علمی دانشگاه قم.
2- یوسف فرزند یعقوب و او فرزند اسحاق و او فرزند ابراهیم است. (طبرسی ج 5 ص 319)
3- داستان یوسف از خواب دیدن او در نه سالگی آغاز می شود. (ثقفی تهرانی ج 3 ص 123)
4- یوسف/2.
5- یوسف/3.
6- یوسف/6 ، 5.
7- بقره/ 195؛ آل عمران/ 134، 148؛ مائده/ 134، 93 و...
8- یوسف/ 37 و 38
9- در مورد ربّ در این آیه دو تفسیر ذکر شده است، برخی مانند سیوطی (306) و طبرسی (341) آن را به عزیز مصر و پاره‌ای دیگر به خدای سبحان ترجمه کرده اند. طباطبایی (المیزان ج 11ص 192) مدرسی (149) و هر دو وجه می تواند درست باشد؛ اگر چه با توجه به معرفت توحیدی یوسف (ع) وجه دوم صحیح تر است.
10- یوسف/ 23
11- یوسف/ 24
12- یوسف/ 89
13- همان/ 92
14- الواح قدریه، الواحی غیر مادی و صفحات علم خدا هستند که امور عالم از گذشته و حال و آینده در آنها ثبت شده اند و به اذن الله برخی انسان ها در عالم رویا اما به گونه‌ای راز آلود از آن با خبر می‌شوند. (نک ابن سینا، اشارات، ج 3 ص 405) ملاصدرا اسفار (ج6، ص 297)
15- یوسف/ 7.
16- مکر و کید در قرآن به معنای نقشه ریزی و طراحی برای انجام کاری است که هم در معنای مثبت آن آمده (یوسف،76) و هم در معنای منفی آن (همان، 33،28)
17- یوسف/ 5.
18- یوسف/ 18.
19- اعراف/ 128.
20- یوسف/ 27.
21- یوسف/ 21
22- مقام مخلَص- به فتح لام – برتر از مقام مخِلص – به کسر لام – است.
23- ص/ 83
24- فلمّا کلّمه قال انک الیوم لدینا مکینٌ امین ؛ وقتی با او سخن گفت، گفت امروز تو در نزد ما صاحب جایگاهی و امین شمرده می‌شوی (یوسف، 54)

   

منابع:
1- قرآن
2- ابن سینا ؛ الاشارات و التنبیهات ؛ خواجه نصیر طوسی، قم، 1357
3- پور افکاری، نصر الله ؛ فرهنگ جمامعه روانشناسی و روانپزشکی ؛ تهران، 1373
4- ثقفی تهرانی، محمد ؛ روان جاوید ؛ تهران، 1399 ق
5- جوهری ؛ اسماعیل بن حماد ،الصحاح ؛ احمد عبد الغفور عطار ؛ قم، 1368
6- راغب، اصفهانی ؛ مفردات الفاظ القرآن تحقیق صفوان عدنان داوودی ؛ بیروت، 1412 ق / 1992 م
7- سبزواری، محمد ؛ الجدید فی تفسیر القرآن المجید ؛ بیروت، 1406ق / 1985 م
8- سجادی، سید جعفر ؛ فرهنگ و معارف اسلامی، ج 3 ؛ تهران، 1362
9- سیوطی، جلال الدین ؛ تفسیر الجلالین ؛ بیروت، بی تا
10- صالحی، نعمت الله ؛ جمال انسانیت (تفسیر سوره یوسف) ؛ قم، 1371
11- صدرالمتالهین ؛ اسفار ؛ ج 6، بیروت، 1981
12- طباطبایی، سید محمد حسین ؛ المیزان ؛ ج 11، قم، بی تا
13- —– ؛ المیزان ؛ سید محمد باقر همدانی، قم، 1363
14- طباطبایی، سید مصطفی ؛ فرهنگ نوین ؛ تهران، 1358
15- طبرسی، فضل بن حسن ؛ مجمع البیان ؛ تهران 1486 ق / 1986 م
16- عبده، محمد ؛ شرح نهج البلاغه ؛ بیروت، 1413 ق / 1993 م
17- مدرسی، سید محمد تقی ؛ تفسیر هدایت، ج 5 ؛ جعفر شعار مشهد، آستان قدس، 78
18- مغنیه، محمد جواد ؛ التفسیرالکاشف ؛ ج4 ؛ بیروت، 1969 م
19- منتظری، حسین علی ؛ درس هایی از نهج البلاغه ؛ شرح خطبه قاصعه، تهران، 1368
20- مولوی، جلال الدین ؛ مثنوی معنوی ؛ تهران، 1377
21- ناظم زاده، سید اصغر، جلوه های حکمت (گزیده موضوعی کلمات امیرالمومنین علی (ع) )، قم، 1375
22- نراقی، محمد مهدی ؛ جامع السادات ؛ قم، 1383 ق / 1963 م
23- هاشمی رفسنجانی، علی اکبر و دیگران ؛ تفسیر راهنما ؛ ج8، قم، 1381
منبع:تهیه و تنظیم: بنیاد پژوهش های قرآنی حوزه و دانشگاه؛ (1387)، قرآن و ادب(2) (مجموعه مقالات)، مشهد: بنیاد پژوهش های قرآنی حوزه و دانشگاه، چاپ اول.
/ج
راسخون