حقوق جزای اختصاصی

[امیرحسین تسلیمی]

با عرض سلام و احترام خدمت تمامی شما سروران عزیز
در این بحث سعی داریم تا مطالب جدید و بروزی از حقوق جزا که ریشه در فقه واسلام دارد را در اختیار شما قرار دهیم
ان شا الله که بتوانیم با بهره گیری از پیشنهادات شما بزرگان آماده ی خدمت رسانی باشیم.




در این گفت‌وگو با نگاهی به آرا و نظر فقهای امامیه، سیاست تقنینی قانون مجازات اسلامی جدید در خصوص استیفای

حق قصاص صغار و مجانین (محجورین) را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

[امیرحسین تسلیمی]

دوستان عزیز
در میان نوشته ها ممکن است گاهی به کلمات و اصطلاحاتی برخورد کنید که بعضا متوجه معنی آن نشوید
لازم به دکر است در صورت بروز این گونه مشکل،مطلب را در میان بگذارید.
با تشکر

[امیرحسین تسلیمی]

سوال: بعد از فوت مقتول، ولی دم در مورد حق قصاص تصمیم‌گیری می‌کند؛ حال اگر ولی دم به دلایلی مثل صغیر بودن یا مجنون بودن نتواند تصمیم بگیرد تکلیف چیست؟

جواب:فقها میان موردی که مقتول تنها دارای یک ولی دم و آن هم فاقد اهلیت استیفا با موردی که برخی از اولیای دم اهلیت استیفا ندارند، قائل به تفکیک هستند و در هر مورد باید موضوع را جداگانه بررسی کرد

[bavaran]

سوال: بعد از فوت مقتول، ولی دم در مورد حق قصاص تصمیم‌گیری می‌کند؛ حال اگر ولی دم به دلایلی مثل صغیر بودن یا مجنون بودن نتواند تصمیم بگیرد تکلیف چیست؟

جواب:فقها میان موردی که مقتول تنها دارای یک ولی دم و آن هم فاقد اهلیت استیفا با موردی که برخی از اولیای دم اهلیت استیفا ندارند، قائل به تفکیک هستند و در هر مورد باید موضوع را جداگانه بررسی کرد

سلام و عرض احترام
متوجه جواب نشدم. در سوال مورد نظر، ولی دم که صغیر است و تنها ورثه مقتول است تکلیف چه میشود؟ یا اگر تنها ورثه مقتول مجنون باشد پاسخ چیست؟

[امیرحسین تسلیمی]

با سلام

وقتی ولی دم صغیر باشد و ورثه مقتول هم مجنون باشد(البته به نوع جنون بستگی دارد که تشخیص نوع آن و جنسیت آن به عهده دادگاه می باشد)آنگاه دادگاه تصمیم دیگری اتخاد میکند. در ادامه جوابم سوالم متن ذیل را نیز مطرح میکنم

در اینکه آیا ولی قهری (پدر و جد پدری) یا وصی منصوب از طرف وی، حق استیفای قصاص یا عفو جانی را به نمایندگی از سوی تنها ولی دم محجور دارد یا خیر اتفاق نظر وجود ندارد. عده‌ای از فقها همچون شیخ طوسی، امام خمینی (ره)، آیت‌الله فاضل لنکرانی و آیت‌الله خویی ولایت ولی قهری را برای استیفای قصاص کافی نمی‌دانند. ماحصل کلام ایشان این است که حدود ولایت ولی، محدود به امور مالی است و حق‌القصاص اصالتاً مال محسوب نمی‌شود تا آنان بتوانند در مورد آن تصمیم‌گیری کنند.
البته آیت‌الله خویی معتقد است در صورتی که مصلحت محجور اقتضا کند ولی‌ قهری می‌تواند دیه دریافت کند. لیکن مشهورِ فقهای امامیه چون محقق حلی، محمد حسن نجفی، علامه حلی، فخرالمحققین، شهید اول و شهید ثانی می‌فرمایند با توجه به اطلاقات ادله، ولی قهری می‌تواند با رعایت مصلحت و غبطه صغیر و مجنون حق‌القصاص را استیفا کند یا دیه بگیرد، اما نمی‌تواند آن را بلا عوض مورد عفو قرار دهد؛ زیرا مصلحتی در عفو بلاعوض نیست. با وجود این برخی چون مقام معظم رهبری عفو بلا عوض را نیز برای ولی قهری جایز می‌دانند.
ایشان در این مورد می‌فرمایند: «از مجموع ادله ولایت اولیای صغیر و مجنون استفاده می‌شود که جعل ولایت برای آنان از طرف شارع مقدس به خاطر مصلحت مولی علیه است. بنابراین در مورد مسأله مورد بحث که اولیای دم صغیر و مجنون می‌باشند، ولی شرعی آنان باید با ملاحظه مصلحت و غبطه آنان اقدام کند و انتخاب او نسبت به قصاص یا دیه یا عفو مع العوض و یا بلاعوض نافذ است.
ادامه ماده 354 نسبت به مواردی که اولیای دم متعدد باشند، لیکن یک یا چند تن از آنان صغیر یا مجنونند مقرر می‌دارد: «اگر برخی از اولیای دم، کبیر و عاقل و خواهان قصاص باشند، می‌توانند مرتکب را قصاص کنند، لکن در صورتی که ولی صغیر یا مجنون خواهان ادا یا تأمین سهم دیه مولی علیه خود از سوی آنها باشد باید مطابق خواست او عمل کنند. مفاد این ماده در مواردی که حق قصاص به علت مرگ مجنی‌علیه یا ولی دم به ورثه آنان منتقل می‌شود نیز جاری است
بدیهی است که تشخیص مصلحت صغیر و مجنون با ملاحظه همه جوانب و از جمله نزدیک یا دور بودن او از سن بلوغ صورت می‌گیرد.»
در یکی از تفکیک‌هایی که در پاسخ به سوال اول مطرح کردید گفتید که صغیر یا مجنون بودن برخی از اولیای دم یکی از فرض‌هایی است که باید در بررسی حق قصاص ولی دم محجور بررسی شود؛ در این خصوص توضیح دهید.
چنانچه اولیای دم متعدد باشند، لیکن برخی از آنان صغیر یا مجنون باشند و در نتیجه قادر به استیفای حق قصاص خود نباشند در مورد کیفیت اجرای قصاص، میان فقها اعم از امامیه و عامه اختلاف نظر موجود است.
1- برخی از علما معتقدند اولیای کبیرِ حاضر مطلقاً حق استیفای قصاص دارند؛ زیرا حق قصاص در ابتدا برای اولیای دم جعل شده است و هر یک از آنان به نحو کمال و استقلال حق قصاص دارند. ثانیاً حق قصاص حقی بسیط و غیر قابل تجزیه است. ثالثاً، وصیت حضرت علی (ع) به امام حسن (ع) و قصاص ابن ملجم توسط وی، با وجود ورثه صغیر دلالت بر این نظریه دارد.
2- عده‌ای از فقها همچون شیخ طوسی، آیت‌الله خویی، با استناد به اطلاقات ادله معتقدند اولیای حاضر که واجد اهلیتِ استیفا هستند، به شرط تضمین سهم صغار و مجانین از دیه حق استیفای قصاص دارند.
3- برخی از فقها چون امام خمینی (ره)، ابن قدامه حنبلی عقیده دارند حاضرین تا بلوغ صغار حق قصاص ندارند و باید صبر کنند؛ زیرا حق قصاص حقی مشترک بین اولیاست و هیچ یک از آنان حق ابطال حق دیگری را ندارد.
4- برخی چون آیت‌الله منتظری به استناد روایتی معتقدند اگر تا زمان بلوغ یا افاقه مجنون فاصله زیادی نمانده باشد، باید صبر کنند والا می‌توانند با تضمین سهم صغار و مجانین از دیه، نسبت به استیفای حق قصاص خود اقدام نمایند