يا رب ، يا رب ، يا رب .....

[گل مريم]

يا رب ، يا رب ، يا رب ..... آنقدر بايد گفت تا آنكه نفس قطع شود

رب يعنى : پروردگار، مالك ، ارباب ، خداوند و بهترين معنى همانست كه در تفسير الميزان در ذيل آيه شريفه الحمدلله رب العالمين آورده و قريب به اين مضمون گفته است :

رب عبارت از مالكى است كه به امور بنده اش رسيدگى مى كند، بنابراين در آن معنى مالكيت افتاده است .

و شرحى به تفصيل در اين باب آورده بر اين اشاره :

كه اين مالكيت مالكيت حقيقى مى باشد، نه مالكيت قراردادى و اعتبارى كه ما از نظر امور اجتماعى چيزى را به خود يا به ديگرى اختصاص مى دهيم "و آن هميشه در معرض زوال و نابودى و از بين رفتن است " بلكه مالكيت خداوندى منفك از تدبير و تنظيم امور مملوك نيست ؛ زيرا هنگامى كه چيزى در اصل وجود خود متكى به ديگرى باشد در آثار خود هم متكى و محتاج به آن خواهد بود؛ بنابراين خداوند رب تمام موجودات است ، زيرا مالك و مدبر آنهاست

[گل مريم]

وجه تكرار يا رب چيست ؟

زمانى كه عاشقان بيدل دستشان به دامان محبوب خود نمى رسد آنقدر او را در پنهان و آشكار مى خوانند و نام او را بر زبان مى آورند تا بلكه از اين راه براى آنها التذاذ حاصل شود و بتوانند شعله آتش محبت را فرونشانند، گرچه اين موضوع قابل مقايسه نيست و لكن مگر داستان ليلى و مجنون را نشنيده ايد كه مجنون آنى از ذكر ليلى غافل نبود، در دشت و بيابان تنها و غير تنها، نام محبوب خود را به زبان مى آورد بلند و آهسته زمزمه مى كرد و آواز ((يا ليلى ، يا ليلى ....)) را همه جا سر مى داد.

و اين خود غلبه شوق و رغبت است كه بعيد نيست نظر لطف و مرحمت جانان را به خواننده خود معطوف دارد - آرى

هزار بار برم نام دلبر طناز

كه لا اقل به جوابى بگويدم چه كسى

خداى تعالى را نامهاى بسياريست و بنا به اعتبارى هزار اسم بيان شده كه هر يك وجه تسميه اى دارد؛ و لكن اين نام شريفرب كه بسيار با مسمى و لطيف و دقيق است گذشته از اخبار وارده در توصيف آن در قرآن مجيد هم بياناتى آمده كه اهميت اين نام را به مرتبه خود رسانيده است ؛

و اگر بخواهيم از نظر قرآن اين كلمه يعنى نام رب را تشريح كنيم خود كتابى بصورت بزرگتر از قرآن است و ما را از مقصد اصلى خود باز مى دارد، همينقدر متذكر مى شويم كه خداى تعالى در قرآن مجيد در 968 مورد اين نام را به اشارات مختلف متذكر شده است و ما در اين جا از نظر اختصار به چند مورد كه در خصوص استجابت دعا به اين نام شريف است اشاره مى نماييم .

[گل مريم]

چند خبر كوتاه

قبل از آن كه به تفسير آيات مربوطه قرآنى در اين مورد بپردازيم شايسته است اخبارى كه در اين موضوع رسيده متذكر شويم .

در خبر است كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

هر كس ‍ هفت مرتبه يا رب بگويد هر حاجت از پس آن خواهد به اجابت مقرون است ،

و در خبر ديگر است كه چون بنده دستها را به جانب بالا بلند كرده و از روى نياز سه مرتبه بگويد يا رب خداى تعالى دستهاى او را پر از رحمت گرداند،

و نيز در خبر ديگر است كه چون بنده گويد يا رب ، خداى تعالى گويد: لبيك ، چون دوم بار و سوم بار گويد حق تعالى گويد لبيك عبدى سل تعط بنده من بخواه تا بدهندت .

در اين جا كه امام عليه السلام در مقدمه اين دعاء شريف تكرار يا رب را آورده شايد منظور اين باشد كه اى پروردگار من قبول فرما آنچه را كه بعد از اين ذكر در مقام مناجات عرض مى كنم و اجابت فرماى همانطور كه خواسته هاى پيغمبر اكرم را به اين نام شريف اجابت مى فرمودى .

[گل مريم]

بيان ذكر شريف "يا رب " از نظر قرآن

تمام انبيا در حوائج و خواسته هاى خود خداى تعالى را به اين نام "رب" مى خواندند و دعاى آنها به هدف اجابت مى رسيد.

در اولين مرحله خلقت همان طور كه داستان آن به تفصيل در قرآن بيان شده حضرت آدم عليه السلام بعد از آنكه ترك اولى كرد و از شجره اى كه از خوردن آن منع شده بود به قسم و سوگند شيطان فريب خورد يعنى ابليس به او گفت و براى او قسم ياد كرد كه هر كس از اين شجره بخورد هرگز براى او برگ نباشد و در بهشت جاويد بماند و آدم عليه السلام گمان كرد كسى سوگند به دروغ نخورد لذا آدم و حوا از آن شجره خوردند و بعد از آن كه دريافتند كه فريب خورده و حال بايد به زبانى پروردگار خود را بخوانند كه شايسته معذرت از اين رفتار باشد، سپس به اين نام "رب" پروردگار خود را خواندند و گفتند: سوره اعراف آيه 22

ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفرلنا و ترحمنا لنكونن من الخاسرين - اى پروردگار ما ستم كرديم بر نفس هاى خود به نقص ثواب بر فعل مندوب و اگر تو نيامرزى براى ما ذلت ما را كه ترك ندب است و نبخشايى ما را هر آينه از زيانكاران باشيم .

و چنين گفته اند كه آدم عليه السلام : اگر چه ترك مندوب كرده بود خود را خاسر و ظالم خواند زيرا كه عادت انبيا بر آنست كه ذلت حقير را عظيم شمردند و حسنه عظيمه را صغير دانند؛ و اين خود بحثى جداگانه است كه بايد دانست انبيا همه معصومند و نقصان حظ ثواب خود را ستم بر نفس خود دانسته اند.

[گل مريم]

نگارنده گويد:
اين دعا كه خداى تعالى به حبيب خود امر فرموده كه او را سبحانه به چنين نام بخواند و از او چنين بخواهد چقدر شايسته است كه ما هم به پيروى از رسول اكرم هر آن اين دعا را به همان بيان بخوانيم ؛ و شايد اين آيه شريفه اولى بر عموم باشد چون به مصداق الا عبادك منهم المخلصين هيچگاه انبيا در مخاطره اغواى ديو و رجيم قرار نمى گيرند؛

سوره طه آيه 114
و قل رب زدنى علما؛.و بگو اى محمد صلى الله عليه و آله و سلم كه اى پروردگار بيفزاى مرا دانش .

سوره الاسراء آيه 80
و قل رب ادخلنى مدخل صدق و اخرجنى مخرج صدق ....
و بگو اى محمد صلى الله عليه و آله و سلم كه اى پروردگار من در آور مرا در قبر درآوردنى پسنديده و با كرامت ؛ و بيرون آور مرا از آن در وقت بيرون آوردن ، ستوده و با كرامت -

و از امام جعفر عليه السلام نقل است كه رسول اين دعا را در وقتى كرد كه در غار بود يعنى خدايا ورود و خروج مرا در اين غار با امنيت و ظفر گردان .

[گل مريم]

استجابت دعاى موسى عليه السلام در بيان يا رب

قصه بشنو گر تو دارى اشتياق		عهد موسى عليه السلام چون بيافتاد اتفاق
مؤ من ى يا كافرى مردى شجاع		در گذرگاهى به هم كردى نزاع
آن يك ايمان با خدا بود و رسول		وان ديگر فرعون را بودش قبول
همچو با هم آن دو تن گرم نبرد		تا به ضربى مؤمن آمد دل به درد
از قضا موسى عليه السلام در آن صحنه رسيد		ضرب آن قبطى بر آن مؤمن بديد
قصدش آمد تا كند دعوا تمام		پس به نفع پيروش كرد او قيام
چون بزد آن مرد قبطى را به مشت		دست قدرت بر سرش كوبيد و كشت
او نبودش قصد كشتن از جفا		بلكه دست حق برآمد از خفا
پس چو ديد اين ماجرا لب را گزيد		در ملامت شد پشيمانى مزيد
گفت بر من كى بود اين كار نيك		چون شدم اين قتل را جرمى شريك
گرچه كافر مستحق كشتن است		ليك اولى وعظ، او را گفتن است
چون غضب آمد تحمل برد و صبر		گر خطا گويم بود اين كار جبر
كار شيطان است اين جنگ و ستيز		مرد دانا گو از اين مهلك گريز
يا كه باشد اين از ابليس رجيم		در غضب آرد بسى مرد حليم
الغرض آن مرد را چون كشته يافت		بهر استغفار خود بر حق شتافت
پس مقر و معترف شد در گناه		نادم از كردار و در افغان و آه
ترك مندوبى گناه خود شمرد		عفو جرم خود به دست حق سپرد
گفت بر خود من ستم كردم روا		درد عصيان مغفرت باشد دوا
اين ستم مى آورد نقص ثواب		در پذيرش خواهم عذرت در جواب
پس بيامرزم تو اى رب جليل		چونكه باشى انبيا را تو دليل
رهنمايم باش در سر و نهان		از يد فرعون باشم در امان
ربنا اغفر گفت آدم در نخست		اقتدا بر او كليم الله بجست
چون كه آثار اجابت شد پديد		اغفر و لك را ندا از رب شنيد
عاشقان در عشق حق دل باختند		خانه اى چون كعبه در دل ساختند
هر زمان قصد دعا پيش آورند		روى حاجت بر دل خويش آورند
چون كه دل شد مسند تخت نگار		پس توجه كن جواب آيد ز يار

[گل مريم]

سوره المؤمنين آيه 118
و قل رب اغفر و ارحم و انت خير الراحمين
اى محمد صلى الله عليه و آله و سلم بخوان پروردگار خود را به اين نام رب و تقاضا كن بر اين وجه كه اى پروردگار من بيامرز مرا در ترك مندوب ، يا امت مرا در ارتكاب معصيت و ضلالت و ببخشاى به من يا بر بندگان مؤمن به رحمت واسعه خود و تو بهترين رحم كنندگانى .

و خداى تعالى اجابت فرمود آيه 2 از سوره فتح
ليغفر لك الله ما تقدم من ذنبك و ما تاءخر..... بيامرزد خدا براى تو آنچه گذشت از گناهان تو يعنى از ترك مندوب يا ترك اولى ؛ و آنچه از پس آن واقع مى شود.

البته به براهين واضحه به ثبوت رسيده كه انبيا معصومند از كبائر و صغائر از اول عمر تا آخر؛ پس كلام را بر ظاهر خود حمل نتوان كرد بلكه بنا بر آنچه در تفاسير به طور تفصيل آمده ذنب انبيا بر ترك مستحبات يا ترك اولى ، يا اشاره به مغفرت گناهان امت است و قبلا هم مطالبى در اين خصوص به قدر گنجايش در داستان آدم عليه السلام بيان گرديد.

پس با اين تفاصيل معلوم گرديد كه اصلا خداى تعالى خود براى استجابت دعا به بردن اين نام شريف يا رب دستور داده است .

[گل مريم]

نوح : و اجابت دعايش به خواندن "يا رب "

بعد از آن كه نوح عليه السلام مشاهده كرد كه عصيان امت به حدى رسيده كه ديگر پند و وعظ در آنها اثر نمى كند و ايذا و آزار آنها به غايت رسيده است ؛ كه با سنگ و چوب اعضاى او را مى شكستند و از طرفى خداى تعالى او را خبر داده بود كه از قوم تو كسى ديگر ايمان نخواهد آورد و از ايشان فرزندى كه ايمان آورد وجود نيايد؛ از اين جهت قوم خود را هدف تير نفرين قرار داد و از خداى تعالى به اين نام " رب " سؤال فرمود.
سوره نوح آيه 26
و قال نوح رب لا تذر على الارض من الكافرين ديّارا
و نوح گفت اى پروردگار من مگذار بر روى زمين هيچكس از ناگروندگان را

"مراد هلاكت عالم است" و داستان اجابت اين دعا در قرآن به تفصيل آمده كه آب تمام زمين را فراگرفت و همه به غير از اهل او هلاك شدند و دعاى او به اجابت رسيد - و بعد از اين نفرين دعاى ديگرى باز به همين نام شريف "رب " از مقام ربوبيت درخواست كرد بر اين وجه كه:

رب اغفرلى و لوالدى و لمن دخل بيتى مؤمن ا و للمؤمنين و المؤمنان ..... اى پروردگار من بيامرز مرا و از ترك مندوب و ترك اولى عفو فرما و بيامرز پدر و مادر مرا و بيامرز هر كسى را كه در آمده به خانه من در حالتى كه مؤمن بوده است ؛ و بيامرز مردان مؤمن و زنان مؤمنه را كه قبل از اين بودند و بعد از اين پيدا شوند تا روز قيامت ؛ و در اين حوائج مهم و حوائج ديگر آن حضرت خداى را به نام "رب " ياد كرده است .

[گل مريم]

مؤمنان و صالحان و اجابت دعاى آنها در بيان يا رب

يك سلسله آيات شريف در اواخر سوره آل عمران است كه در شاءن صالحان و مؤمنان داده شده و تمام تقاضا و درخواست هايى است كه در مقام دعا از خداى تعالى خواسته اند و بيان حاجت خود را به نام ربنا يا رب افتتاح كرده اند و خلاصه بعد از دعاهاى مختلف دعا را به اين عبارات خاتمه مى دهند

ربنا فاغفرلنا ذنوبنا و كفر عنا سيئاتنا و توفنا مع الابرار؛ ربنا و آتنا ما وعدتنا على رسلك و لا تخزنا يوم القيمة انك لا تخلف الميعاد:

پس توقيع اجابت ايشان چنين آمد فاستجاب لهم ربهم : اى پروردگار ما بپوشان گناهان ما را و محو كن بدى هاى ما را؛ و بميران ما را با نيكوكاران ؛ و اى پروردگار ما عطا كن بر ما آنچه وعده كردى ما را بر تصديق فرستادگان خود كه آن نعيم جاودانى است ، و رسوا مگردان ما را در روز رستاخيز بدرستى كه تو وعده خود را كه ثواب دادن به اهل ايمان است خلاف نخواهى كرد.
پس اجابت كرد دعاى ايشان را پروردگارشان و از بركت نام مبارك ربنا دعاى آنها مستجاب گرديد.

[گل مريم]

حضرت ابراهيم عليه السلام و خواسته هاى او در بيان نام شريف "رب "

در چند مورد بسيار مهم ابراهيم عليه السلام در حاجت خود خدا را به اين نام خواند:

سوره الشعراء آيه 83
رب هب لى حكما و الحقنى بالصالحين :
بار خدايا مرا حكمت ده و مرا به صالحان گذشته از پيامبران و اولياء برسان ؛

يعنى ببخش مرا و عطا كن كمال در علم و عمل تا به آن مستعد خلافت حق و رياست خلق گردم "نزد بعضى مراد به حكمت حكم نبوت است " و در رسان مرا به سبب توفيق كمال در علم و عمل به شايستگان و برگزيدگان درگاه يعنى در عداد انبيا كه كاملند در صلاحيت درآور.

و در پيرو اين عبارت يك سلسله تقاضاى ديگر داشته كه يكايك بيان مى فرمايد و همچنين جاى ديگر در سوره ابراهيم و سوره آل عمران در داستان بناى كعبه كه چون با فرزندش آن را تمام كرد، عرض كردند:
ربنا تقبل منا خداوندا قبول فرما و بپذير از ما اين كار خير را؛

و همچنين دعاى ديگر كه فرمود:
رب اجعل هذا بلدا امنا اى پروردگار اين شهر كه در آن خانه ساخته ام از براى تو بگردان آن را شهرى ايمن از قحط و روزى ده اهل آن را به انواع ميوه ها و آن حضرت آنچه را كه از پروردگار خود تقاضا مى نمود در ذيل بيان اين نام شريف "رب" دعا مى كرد و به اجابت مى رسيد.