آيين كتابت قرآن در سيره نبوى (صلى الله عليه و آله و سلم)

[گل مريم]

آيين قرائت و كتابت قرآن كريم در سيره نبوى
محسن رجبى

جمع و تدوين كامل متن قرآن كريم‏


رواج خط و ابزار كتابت در عصر نزول‏


الف. براساس گزارش‏هاى تاريخى‏

وجود روايات و سخنانى نه چندان دقيق و كامل برخى از پيشينيان سبب شده است كه درباره آشنايى اعراب با خط و ابزار كتابت در عصر نزول ترديد شود. همين نظرات، كم و بيش به نوشته ‏هاى نويسندگان بعدى نيز سرايت كرده و در اذهان جاى گرفته است؛ مثلا ابن قتيبه (د 276ق) آن جا كه به نقل اجازه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) به عبدالله بن عمرو براى نوشتن گفتار آن حضرت و دفع تعارض آن با ساير روايات مى‏ پردازد، مى‏ گويد: غير از او ساير صحابه بى‏ سواد بودند و نگارش يك يا دو نفرى كه سواد داشتند، متقن نبودند^{( تأويل مختلف الحديث، ص 180. )}.
اين ديدگاه، از نظر پژوهشگران معاصر با ارائه دلايل فراوان رد شده است‏^{(نك، ابن فارس، الصاحبى فى فقه اللغه، ص 36؛ محمد عزة دروزه، تاريخ قرآن، ص 43 - 48؛ جواد على، المفصل فى تاريخ العرب قبل الاسلام، ج 8 و غانم قدورى، رسم الخط مصحف، ص 19 - 81. )}.
با نگاهى گذرا به تاريخ زبان و فرهنگ عربى و موقعيت جغرافيايى و وضعيت سياسى و اجتماعى شبه جزيره عربستان در مى‏ يابيم كه گرچه مناطق مختلف اين سرزمين از لحاظ تمدن و شهرنشينى و نوع حكومت، در وضعيت يكسانى به سر نمى ‏بردند، اما اين گونه نبوده است كه با يكديگر بى‏ ارتباط باشند و بر همديگر تأثير و تأثر فرهنگى نداشته باشند.
شبه جزيره عربستان، هم چون راه عبور بود و هم منبع برخى محصولات، اهميت فراوان داشت. راه‏هاى بازرگانى، همه از جنوب به شمال، از عربستان مى‏ گذشت و اين سرزمين را به شمال مى‏ پيوست. يكى از بزرگ‏ترين اين راه‏ها، راه غربى جزيره بود كه از كرانه درياى سرخ به مرزهاى روم (فلسطين، اردن و شبه جزيره سينا) منتهى مى‏شد و در مسير خود از شهرهاى مهمى مانند: مكه، يثرب، فدك، خيبر، العلى، تبوك، مدين، پترا و سرانجام از غزه كه بندرى داراى شهرت جهانى بود، مى‏ گذشت و قرن‏ها قافله‏ هاى بزرگ، بخور يمن و محصولات هندى را از اين راه به شمال و از آن جا به يونان مى‏ بردند.