فضیلت و آثار دعا از دیدگاه قران

[صبور]

فضيلت و آثار دعا از ديدگاه قرآن‏

1 - خداوند - جلّ جلاله - مى ‏فرمايد:
قُلْ: ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبّى‏، لَوْلا دُعآؤُكُمْ. فَقَدْ كَذَّبْتُمْ، فَسَوْفَ يَكُونُ لِزاماً.⁵⁶
- بگو: اگر دعايتان نبود، پروردگارتان چه اعتنايى به شما داشت، زيرا مسلّماً شما تكذيب نموديد، و لذا تكذيبتان همواره ملازم شما خواهد بود.

خداوند در اين آيه شريفه براى مخاطبَين آن هيچ جايگاه و مقامى در صورتى كه دعا نداشته باشد، قرار نداده؛ بنابراين، از اين كلام فهميده مى‏ شود كه جايگاه و منزلت انسان در نزد خداوند - جلّ جلاله - به اندازه‏ ى دعا، و ارزش او به قدر اهتمام به مناجات و خواندن اوست.
شايد كسى اشكال كند بگويد: مراد از دعا در اين آيه، عبادت و پرستش خداوند است؛ ولى اين درست نيست، بلكه حقّ همانى است كه راويان مورد اعتماد از امامان و سروران ما (عليهم‏السلام) روايت كرده ‏اند كه مقصود از دعا در اين آيه، بدون كم و كاست همان دعايى است كه در عرف شرع فهميده مى‏ شود.


2 - خداوند - جلّ جلاله - مى‏ فرمايد:

فَلَوْلا إِذْ جآءَهُمْ بَأْسُنا، تَضَرَّعُوا، وَلكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ.⁵⁷

- پس اى كاش هنگامى كه سختى و ناگوارى از سوى ما به آنان مى‏ رسيد، تضرّع و زارى مى ‏نمودند، ليكن دلهايشان قساوت پيدا نموده و سنگدل گرديده بودند.
خداوند - جلّ جلاله - در اين آيه شريفه هشدار مى‏ دهد كه اگر كافران تضرّع و زارى مى‏ نمودند، خداوند سختى و ناگوارى و خشم و عذاب و عقاب خويش را از آنان برمى‏ داشت، و ناراحتي هاى آنان را برطرف مى‏ن مود.

ملاحظه مى‏ شود كه خداوند نفرمود: اى كاش وقتى سختى و ناگوارى از ناحيه‏ ى ما به سوى آنان مى‏ آمد، نماز مى‏ خواندند، يا روزه مى‏ گرفتند، يا حجّ بجا مى ‏آوردند، يا قرآن قرائت مى‏ نمودند، و اين خود به صراحت مطلب را براى اهل فهم از برجستگان روشن مى ‏نمايد.

[صبور]

3 - باز از جمله آيات، وعده ‏ى پاكيزه خداوند - جلّ جلاله - است به اينكه: دعا، كليد رسيدن به آمال و آرزوهاست. آنجا كه مى‏ فرمايد:

وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادى عَنّى، فَإِنّى قَريبٌ، أُجيبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ.⁵⁸
- و هرگاه كه بندگانم درباره‏ ى من بپرسند، بگو: كه من نزديكم، و دعاى هر دعا كننده را هنگامى كه مرا بخواند، اجابت مى‏كنم.

4 - و نيز در اين باره است فرمايش ديگر خداوند - جلَّ جلاله - كه مى‏ فرمايد:

أُدْعُونى أَسْتَجِبْ لَكُمْ، إِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُوُنَ عَنْ عِبادَتى، سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ.⁵⁹
- مرا بخوانيد تا دعايتان را براى شما اجابت كنم، به راستى كسانى كه از پرستش و عبادت من گردنكشى مى‏ كنند، با حالت خوارى و ذلّت وارد جهنّم خواهند شد.

خداوند - جلّ جلاله - با اين آيه شريفه توجّه مى‏ دهد كه ترك كردن دعا، استكبار و گردنكشى از پرستش و عبادت او، و نيز سبب داخل شدن در آتش جهنّم و عذاب خوار كننده‏ ى آن است.
از امام صادق (عليه السلام) روايت شده كه مراد از عبادتى كه انسان از آن گردنكشى مى‏ نمايد در اين آيه، همان دعا است، و اينكه هركس با وجود اين دستور آن را ترك كند، از مستكبران و گردنكشان خواهد بود.

5 - تنها بخشى از آياتى كه ذكر شد، براى عارفان كفايت مى‏ كند، و اگر نبود در فضيلت دعا، جز فرمايش خداوند - جلّ جلاله - به سرور پيامبران - صلوات اللَّه عليه و آله - آنجا كه مى‏ فرمايد:

واصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بالْغَداوَةِ وَالْعَشِىِّ، يُريدُونَ وَجْهَهُ، وَلاتَعْدُ عَيْناكَ عنَْهُمْ.⁶⁰
- و خويشتن را با كسانى كه صبح و شام پروردگارشان را مى‏خوانند، در حالى كه تنها خشنودى او را اراده نموده ‏اند، به صبر و شكيبايى وادار كن، و مبادا چشمانت را از آنان بردارى.
كفايت مى ‏كرد، و اين امر بزرگى است؛ زيرا اين خطاب در مقام ستايش و مدح كسانى كه صبح و شام به درگاه پروردگار دعا مى‏ كنند، صادر شده و خداوند - جلّ جلاله - به خاطر دعاى آنان در صبح و شام به رسولش (صلى الله على و آله و سلم) امر فرموده كه پيوسته ملازم آنان بوده، و چشمان شريفش را از مصاحبت و همنشينى با ايشان بر ندارد.

[صبور]

فضيلت و آثار دعا از ديدگاه روايات‏

چندين فايده از فوايد دعا :

نخست اينكه دعا، محبوبترين اعمال در نزد خداوند - جلّ جلاله - است. چنانكه در روايتى آمده كه امام صادق (عليه السلام) به نقل از پدر بزرگوارش فرمود كه علىّ (عليه السلام) فرمود: محبوبترين اعمال نزد خداوند سبحان در روى زمين، دعا، و برترين عبادت، عفّت و پاكدامنى است.

دوّم اينكه: دعا، انسان را از گزند دشمنان و مخالفان رهايى بخشيده، و درهاى روزى را به روى او مى‏ گشايد.
چنانكه روايت شده امام جعفر صادق (عليه السلام) به نقل از پدر بزرگوارش فرمود كه رسول ‏اللَّه (صلى الله على و آله و سلم) فرمود: آيا شما را راهنمايى ننمايم بر جنگ افزارى كه شما را از دشمنانتان نجات داده و روزى‏ هايتان را افزون گرداند؟ عرض كردند: بله. فرمود: شب و روز پروردگارتان را بخوانيد، زيرا به راستى كه دعا، سلاح و جنگ افزار مؤمنان است.
و در حديث ديگر از امام صادق (عليه السلام) آمده است كه: دعا از جنگ افزار آهنين نافذتر است.

سوّم اينكه: دعا، ستون دين، و نور آسمانها و زمينهاست.
چنانكه از امام صادق، جعفر بن محمّد از پدر بزرگوارش (عليهماالسلام) نقل شده كه رسول خدا(صلى الله على و آله و سلم) فرمود: دعا، سلاح مؤمنين و ستون دين، و علّتِ روشنايى آسمانها و زمين است.

چهارم اينكه: دعا، از وقوع امورى كه تقدير شده و يا نشده جلوگيرى مى‏ كند.
چنانكه عمر بن يزيد نقل مى‏ كند كه از حضرت ابى ابراهيم امام كاظم (عليه السلام) شنيدم كه مى ‏فرمود: به راستى كه دعا از وقوع امورى كه تقدير شده و يا نشده جلوگيرى مى‏ كند.
وى مى‏ گويد: عرض كردم: فدايت شوم، امور مقدّر معلوم است مقصود از امور غير مقدّر چيست؟ فرمود: خداوند جلوگيرى مى‏ كند تا اينكه مقدّر نشود.

پنجم اينكه: دعا، بلا را دفع مى‏ كند.
چنانكه ابى ولّاد حفص بن سالم خيّاط مى‏ گويد: در مدينه به خدمت امام ابى الحسن موسى (عليه السلام) وارد شدم، و چيزى همراه من بود كه آن را به ايشان رساندم. حضرت فرمود: به اصحاب و ياران خويش اطّلاع بده و بگو كه: تقواى خداوند عزّوجلّ را پيشه كنيد، كه شما در عهد پادشاهىِ شخص سركشى هستند (و مقصودشان، اَبُوالدَّوانيق يعنى منصور خليفه عبّاسى بود)، پس زبانهايتان را حفظ كنيد، و بر جانها و دينتان محافظت كنيد، و امورى را كه از وقوعِ آن بر ما و خودتان بيم داريد با دعا دفع كنيد؛ زيرا به خدا سوگند، كه دعا و درخواست نمودن از درگاه الهى، بلا را دفع مى‏ كند در حالى كه بلا مقدّر شده و اراده‏ ى حتمى و قضاى الهى به آن تعلّق گرفته و تنها امضاى آن باقى مانده است؛ ولى وقتى خداوند خوانده مى‏ شود و از او خواسته مى‏ شود كه بلا را برگرداند، آن را دفع مى‏ كند، پس در دعا اصرار كنيد كه خداوند خود شما را از شرّ آن كفايت فرمايد.

ابوولاّد مى‏ گويد: من نيز در آن سال حاجى بودم، به خدمت حضرت ابى الحسن (عليه السلام) رسيدم، ايشان فرمود: اى اباولاّد، چگونه ديديد كاميابى و مستجاب شدن در آنچه را كه به شما امر نموده و بر انجام آن تشويق كردم، يعنى نفرين كردن بر ابى الدّوانيق؟ اى اباولاّد، هيچ بلايى نيست كه خداوند بر بنده مؤمن نازل مى‏ كند و دعا را به او الهام مى‏ كند، مگر اينكه خداوند بزودى آن بلا را برطرف مى‏ نمايد. و هيچ بلايى نيست كه خداوند بر بنده‏ ى مؤمنى نازل مى‏ كند و او از دعا كردن خوددارى مى‏ كند، مگر اينكه آن و گرفتارى طولانى مى‏ گردد، پس وقتى بلا بر شما نازل شد، بر شما باد به دعا كردن!

[صبور]

ششم اينكه: مقصود از گفتار خداوند - جلّ جلاله - آنجا كه مى‏ فرمايد:
ما يَفْتَحِ اللَّهُ للِنّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ، فَلامُمْسِك لَها.⁶¹
- هر رحمتى را كه خداوند براى مردم بگشايد، هيچ كس نمى‏ تواند جلو آن را بگيرد.
همان دعاست، چنانكه امام صادق (عليه السلام) در روايتى در رابطه با آيه‏ ى شريفه فوق مى‏ فرمايند مقصود همان دعاست.

هفتم اينكه: دعا، سبب تندرستى و بهبودى از هر بيمارى است.
چنانكه محمّد بن مسلم مى‏ گويد: به امام باقر (عليه السلام) عرض كردم: آيا اينكه مى‏ گويند كه رسول خدا(صلى الله على و آله و سلم) درباره‏ ى حَبّه‏ى سَوْداء⁶² فرموده كه: مايه‏ ى شفا و بهبودى از هر بيمارى است، جز مرگ. صحيح است؟ فرمود: بله، سپس فرمود: آيا مى ‏خواهى تو را از چيزى كه سبب شفا و بهبودى از هر بيمارى و آسيب، حتّى مرگ است، آگاه سازم؟ عرض كردم: بله، فرمود: دعا.

هشتم اينكه: دعا، قضاى مُبْرَم و اراده‏ى حتمى و استوار الهى را برمى‏ گرداند.
چنانكه علىّ بن عقبه مى‏ گويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه مى‏ فرمود: به راستى كه دعا، قضا و اراده ‏ى حتمى و مُبْرَم را بعد از اينكه سخت و محكم شده باشد، برمى‏ گرداند، پس بسيار دعا بكن، زيرا دعا كليد تمام رحمتها، و سبب كاميابى و برآورده شدن تمام خواسته ‏هاست، و جز با دعا كردن نمى‏ توان به آنچه نزد خداوند است‏⁶³ نايل گرديد. بى‏ گمان هيچ درى نيست كه بسيار كوبيده شود، مگر اينكه بزودى به روى كوبنده‏ اش گشوده مى‏ شود.

نهم اينكه: هركس از نزول بلا بهراسد و بخواهد آن را با دعا برگرداند، خداوند -جلّ‏جلاله - او را به آرزويش نايل مى‏ گرداند.
چنانكه در روايتى آمده امام صادق (عليه السلام) فرمود: هركس بيم آن را داشته باشد كه بلا و مصيبتى به او برسد، پس با دعا كردن در برابر آن بايستد، [يا: برخيزد و براى مرتفع شدن آن دعا بكند]، هيچگاه خداوند آن بلا را به او نشان نمى‏ دهد و وى را به آن گرفتار نمى ‏نمايد.
تمام فوايد دعا را كه روايات گذشته مشتمل بر آن است، ما از ناحيه‏ ى انعام و احسانى كه خداوند - عزّوجلّ - بر ما تفضّل فرموده، آشكارا يافته ‏ايم، پس هركس حسن ظنّ به صدق گفتار ما دارد، در حقّ بودن و تحقّق اين حالت كه از خودمان ذكر نموديم (يعنى يافتن همه‏ ى اين نتايج)، شكّ و ترديد به خود راه ندهد.

دهم اينكه: دعا، در مقابل نزول بلا قرار گرفته و از آن جلوگيرى نموده و آن را تا روز جزا و قيامت به عقب مى ‏اندازد.
چنانكه در روايتى آمده كه امام رضا (عليه السلام) فرمود كه از پدر بزرگوارم (عليه السلام) شنيدم كه مى‏ فرمود: به راستى كه دعا در مقابل بلا و گرفتارى مى ‏ايستد، و آن دو (يعنى دعا و بلا) تا روز قيامت توافق پيدا مى‏ كنند.⁶⁴

يازدهم اينكه: دست دعا كننده هرگز خالى از فضلِ رحمت خداوند - جلّ جلاله برنمى‏ گردد.
چنانكه محمّد بن يعقوب كلينى روايت نموده كه امام صادق (عليه السلام) فرمود: هيچ بنده ‏اى دستش را به درگاه خداوند سرافراز جبّار نمى‏ گشايد، مگر اينكه خداوند - عزّوجلّ - شرم مى ‏كند كه چيزى از فضلِ رحمت خويش در آن نگذاشته، دست او را خالى برگرداند، پس هرگاه كه دعا مى‏ كنيد، تا دستتان را بر روى و سر خويش نكشيده ‏ايد، برنگردانيد.⁶⁵

) فرقان (25): 77.
57) انعام (6): 43.
58) بقره (2): 186.
59) غافر: (40) : 60.
60) كهف (18): 28.
61) فاطر (35): 2.
62) حَبّه‏ى سَوْداء همان شونيز و يا شينيز است كه به‏حَبّه و دانه‏ى بركت معروف‏است.
63) يعنى: خشنودى حضرت حقّ و مقامات و كمالات والاى‏توحيدى.
64) و در نتيجه تا روز قيامت بلا بر دعا كننده نازل نمى‏شود.
65) كافى، ج 2، ص 471، روايت 2 - با اين تفاوت كه بعد از فضل رحمت خويش افزوده‏ شده‏ است: هر چه بخواهد

ادامه دارد.....